Гімені оқу.

Оқ у сабақ тарында негізгі материал - ә ң гіме. Арнайы (тү зету) мектебінің 2-6 сыныптарының оқ у кітаптарының 50 % жуығ ын қ ұ райды.

Ә ң гіме – бұ л батырлардың ө міріндегі жағ дайлар мен эпизодтарды бейнелейтін хабарлау. Осыдан бейнеленген жағ дай бір мезетте ө тіп кетуі немесе ұ зақ уақ ытқ а созылуы мү мкін. Бірақ осы екі жағ дайда да хабарлау қ ысқ а кө лемде, ә р қ атысушы тұ лғ алардың шектелуінен беріледі.

Ә дебиеттану ә зірге ә ң гіме типологиясына ғ ылыми негізделе алмайды. Ә деби тә жірибеде тү рлі ә ң гіме бар: тақ ырып бойынша (табиғ ат, балалар, соғ ыс жайлы), ә рекеттің ө ту уақ ытына байланысты (тарих, бү гінгі кү н туралы ә ң гімелер), жанрлық мінездеме бойынша (юморлық, сатиралық, драмалық), композициялық кү рделілігіне байланысты.

Арнайы мектеп оқ ушыларына кү рделі мағ ыналық байланысы жоқ ә ң гімелер беріледі.

Арнайы мектептің ә р сыныбының оқ у кітабы ә ң гімелер кү рделілігі ә р тү рлі сюжетті, бірақ олардың кө бі қ ұ рылымы жағ ынан қ арапайым мә тіндер.

Ү лгі ретінде Л.Н. Толстойдың «Акула» ә ң гімесінің ә дістемелік жұ мысын 3 сыныпта бейнелейтін.

Бұ л ә ң гімеде оқ ушыларғ а бә рі кү рделі. Соның ішінде мә тіннің ақ параттық қ атары, себебі ол оқ ушылардың жеке тә жірибеге сү йенуге мү мкіндік бермейді. Сонымен қ атар дайындық жұ мыс ү дерісінде кө рнекілік қ ұ ралдарғ а байланысты ә ң гіме жү ргізу керек. Ә ң гіме барысында: кемені қ арау пушканың хоботымен жә не оның жанында тұ рғ ан қ олында фитилі бар адамды қ андай адам екенін анық тау жә не фитильдің неге қ ажет екенін парусты кө рсету жә не ондағ ы шомылып жү рген адамдардың неге ашық кө лде емес осы жерде шомылып жү ргенін анық тау акуланың суретін кө ру, соң ында бұ л кеме заманауи жаң а кеме ма соны анық тау керек.

Мұ ғ алім ә ң гімені оқ ып бітіргеннен кейін оқ ушылар балаларды уайымдадыма? ә сіресе қ ай мезетте балалар қ аза болуы мү мкін деп қ орқ қ андары анық талады. Бұ л жерде оқ ушыларды ә ң гіменің кү рделі жеріне келмей, бірінші балалардың эмоциональды сол арқ ылы мә тіннің мағ ыналық шешімін тү сінуге дайындалды.

Кіші сыныптарда бірден мағ ыналық сұ рақ қ ойғ ан дұ рыс емес, ө йткені балардаң кө пшілігі сюжет логикасын тү сінуге дайын емес. Сомен бірге қ ате жауаптар біррет дыбысталып мә тіннің келесі сараптамаларында айтылуы мү мкін.

Шығ арманы мағ ыналық талқ ылауғ а мә тінді оқ ушылар оқ у біткеннен кейін кіріскен жө н.

«Акула» ә ң гімесінде оқ ушының артиллерист жә не баланың ә кесін бір тұ лғ а ретінде қ абылдамауы мү мкін еместігіне байланысты ә ң гімедегі адамдардың аттарын оқ ушылармен таныстыру қ ажет. Одан кейін неге капитан «шомылың дар» деген бұ йрығ ын анық тау керек. Ә рекеттің қ айда болып жатқ анын анық тау керек жә не сахара деген не екенін білу керек

Келесі сараптаманы мынадай сұ рақ тар арқ ылы жү ргізуге болады:

- Шомылу қ алай ұ йымдастырылады?

- Балалар қ алай жү зді? Автор оларды кіммен салыстыратынын кітаптан табың дар? Неге?

- Балалар қ айда жү зіп кетті? Неге?

- Басында бұ л жағ дайғ а бір баланың ә кесі қ алай қ арады? Ол кемейде кім еді?

- Одан кейін не болды (бұ л жерде мә тіннен оқ ың ыз)?

- Неге балалар кә рі артиллеристтің айқ айын естімеді?

- Сіз қ алай ойлайсыз ашық тең ізде жү зіп балалар дұ рыс жасады ма? Неге дұ рыс емес екенін тү сіндірің із?

Егер сынып ә лсіз болса ә ң гіме оқ ып беруші бө лімін талқ ылаумен шектелуге болады.Бұ л жағ дайда педагог осы білімді ғ ана оқ иды. Соң ына дейін не болғ анын білгісі келгендерге ү йінен мә тінге толық оқ ып келу тапсырма тапрсырылады.

Екінші бө лімді талқ ылағ ан кезде оқ ушының назарын қ алыпты жағ дайдағ ы артиллеристтің ә рекетіне аударғ ан жө н. неге ол оқ атылғ аннан кейін қ ұ лап қ алғ анын анық тау қ ажет, артиллеристтің мінезін оның бейнелейтін сө здер табу керек, балалардың тә ртібін бағ алау қ ажет.

Кітаптағ ы тапсырмағ а байланысты ә ң гіменің жоспарын қ ұ растыруғ а болады. Мә тіннің екінші бө лімін ә ң гімелеген кезде ә ң гімені тү гел айтқ анда диафильмнің дыбысталу қ алпында орындағ ан жө н. Бұ л ү шін диафильм кадрлары бө лімсіз беріледі, балалар ә р суреттің мазмұ нын айтып беру керек.

Жоғ арыда айтылғ андай ү лкен сыныптарда мә тінге сұ рақ жалпылама тү рде қ ойылады жә не батырлардың терең ірек логикалық кө зқ арасты талап етіледі.

1.Бастапқ ы ә ң гіме. Мұ нда «хамелион» сө зінің мағ ынасын Чеховтың анық тамасымен берген. Бұ л сө з «кесіртке» тү рін ғ ана білдірмейді, адамның оның бағ ытына байланыстытығ ы «екі» сө зінің мағ ынасын білдіреді.Бақ ылаушы жә не қ алалық.

2.Оқ ытушымен бірге оқ ытылатын текст. Бірінші текст талқ ыланбай оқ ытылады; Бақ ылаушы Очумлова оқ ушыларғ а былай тү сіндіріледі.Оның нақ ты жә не толық мағ ынасы керек емес.Маң ыздысы мә нерлеп оқ уы.Балалардығ эмоцианалдық дең гейде ненің маң ызды екенін тү сіну керек.Дө рекі жә не сыпйы бастық тардың қ арым қ атынасы ретінде тү сіндіріледі.

3.Бірінші текстің оқ ылуы. Ә ң гіменің соң ына дейінгі мағ ынасы қ иын сө здерді ғ ана тү сіндіру қ ажет.

4.Текстке анализ жә не сө здік жұ мыс. Чехов ә ң гімелердің кейіпкерлеріне қ андай фамиляларды берді? Бұ л таң дау кездей соқ па? неге Бақ ылаушы Очумлов базарда не істеді? Бұ л оның міндеті ма Ө з ойың ды дә лелде.Очумловты алаң да не қ ызық тырды? Ол Хрюкинің арызын басында қ алай қ абылдады Очумловтың сө зін тап Яғ ни оның билік басында куә герлігін тап.Оның сө йлеу мә неріне жә не бітпейтін ық ылық тиюіне назар аудар.Очумловтың бірінші монологін оқ ы.Ө з ойың ды білдір, Бастапқ ы бұ йрық ты интанациамен?.Очуимловтың тә ртібі неге толық тай ө згерді? Неге? кездей соқ ол ұ ялды? Оның сө йлеу мә нерінде қ андай интанациа қ олданады? Ол енді қ андай сө здерді қ олданады сө здерді текстен тап.Очумловтің екінші текстегі сө зін тап? Оның генералдың итіне деген жылы қ арым қ атынасын жә не Хрюкинге деген дө рекі қ арым қ атынасын Текстен табындар.Чугорка жә не ә лемдік талқ ылау? Сө здердің мағ ынасын тү сіндірің дер.Хрюкиннің кү шікке деген қ арым қ атынасын айтың дар?.Бұ ны Хрюкен қ алай қ абылдайды?.Бұ л оқ иғ аның кейіпкері онң фамилясының іс қ имылының бірдеи екенін тү сіндірема?