ДӘРІС КОМПЛЕКСІ 10 страница

Экстремизмнің бү гінгі таң да кең тарағ ан тү рі – терроризм. Terror – латын сө зі – қ азақ шағ а аударғ анда қ орқ ыныш, ү рей деген мағ ынаны білдіреді. Террорлық ә рекеттің басты мақ саты қ оғ амда ү рей, қ орқ ыныш, ә бігер туғ ызу, елдің тыныштығ ын бұ зу, ө зіне кө пшіліктің назарын аудару арқ ылы ө здерін ү лкен саяси кү ш ретінде таныту болып табылады.

Терроризмнің тө ркінін бұ л кү нде Шығ ыстан, мұ сылман елдерінен іздеу кең ө ріс алып отыр. Оғ ан шығ ыстық, діни сипат беріп, оны варварлық, орта ғ асырлық қ ұ былыс ретінде бағ алау басымырақ кү йде.

Шын мә ніне келгенде, терроризмді белгілі бір ұ лтпен немесе дінмен байланыстырудың ешбір негізі жоқ. Террорлық қ имылдарғ а кез келген ұ лттың, діннің ө кілі бара алады. Мә селен, жуырда АҚ Ш заң орындары Мұ хаммед Пайғ амбардың каррикатуралық суретін салғ ан суретшіні ө лтіру ү шін киллерге тапсырыс берген бір ә йелді тұ тқ ынғ а алды. Ол ө зі Ислам дінін қ абылдағ ан, мұ сылман ә йелдерінше киініп, Швецияғ а барғ ан. Мұ нда ол киллер жалдап, суретшіні ө лтіруді мақ сат еткен. АҚ Ш қ ауіпсіздік органдары бақ ылауғ а алып, ә йелді тұ тқ ындағ ан. Тексере келгенде, ол АҚ Ш-тың ө з азаматшасы екен, келімсек емес, осында туып-ө скен англо-саксондық болып шық қ ан. Террорист біткенді Шығ ыстан іздеген АҚ Ш қ ауіпсіздік қ ызметкерлері оны ө з тумаларынан тапқ ан.

Бұ л нені кө рсетеді? Терроризмнің ұ лттық сипаты жоқ, бұ л қ ылмыспен кез келген ұ лттың ө кілі айналыса алады. Оғ ан себеп, сылтау, қ олайлы сә т керек, тиісті бопсалау, ынталандыру, иландыру, психологиялық амалдардың сү згісінен ө тулері керек. Сонда ұ лтына, жынысына, жасына, дініне, тіліне қ арамастан, ланкестер қ атарынан келіп бір-ақ шығ ады. Ешкім террорист болып тумайды, ол тұ қ ым қ уаламайды. Оны жағ дай, ә леуметтік, экономикалық, моральдық, руханияттық орта мә жбү рлейді, ө зінің ө мірдегі ө кінішін, кеткен кегін, тө л тағ дырына мойынсынбауын террорлық топқ а қ осылумен ақ тағ ысы келеді. Саяси экстремизмді ө зін қ ұ тқ арудың, Қ ұ дайдың қ ұ лы ретіндегі міндетін адал ө теудің бір амалы деп қ абылдайды. Ә детте бұ ғ ан ерік-жігері осал, ү гіт-уағ ызғ а тез берілетін, ө мірде белгілі бір мақ саты жоқ, рухани дү ниесі кедей жандар бейім келеді.

Фундаментализм дегенiмiз дү ниежү зiлiк ә дебиеттерде бiрiншi ретi Америкада пайда болғ ан дiни-саяси термин. Мен осы мақ аламда терминологиялық һ ә м этимологиялық анық тамалы екi беделді деректi алдарың ызғ а ұ сынбақ шымын. Бiрiншiсi кү ллі ә лемге ә йгiлi «Oxford Advanced Learners’ Dictionary of Current English» (Бү гiнгi ағ ылшын тiлiн кә мiл ү йренушiлердiң Оксфордтық Сө здiгi) деп аталады. Менiң қ олымдағ ы нұ сқ асы Оксфорд университетiнiң баспасы тарапынан 1982 жылы он алтыншы рет басылғ аны. Бұ л қ ұ нды деректе фундаментализм былай деп тү сiндiрiлген; «maintenance of the literal interpretation of the traditional beliefs of the Christian religion (such as the accuracy of

Америкада екi ғ асырдан берi қ арай жарияланып келе жатқ ан беделді «Webster’s New World Dictionary of the American Language» (Американ тiлiнiң Вебстер жаң а дү ние сө здiгi), 1986 жылғ ы басылымы. Мұ нда фундаментализмнiң екi мағ ынасы берiлген;

• Religious beliefs based on literal interpretation of everything in the Bible and regarded as fundamental to Christian faith and morals.

• The 20th century movement among some American Protestants, based on these beliefs.

Яғ ни;

• Библияның мазмұ нына сө збе-сө з һ ә м мү лтiксiз сенуге негiзделген жә не христиан руханияты мен иманының негiзi болып есептелетiн дiни нанымдар.

Осы нанымдарғ а негiзделiп, Америкадағ ы кейбiр протестанттар тарапынан 20 ғ асырда басталғ ан қ озғ алыс.

Жаһ ан ғ алымдары дә рiптеген осы екi беделдi деректе мұ сылмандарғ а жала болып жабылғ ан фундаментализм сө зінiң хақ иқ и мағ налары кө рсетiлген. Демек, фундаментализм мұ сылмандармен ешқ андай қ атынасы жоқ ұ ғ ым. Христиан ә лемiнiң, ә сiресе, солтү стiк Америка мен батыс Еуропа християндарының, ө здерiндегi рухани шиеленiстiктер мен қ ақ тығ ыстар ү шiн тапқ ан атауларын, сондай нұ қ сандар мұ сылмандарда да бар шығ ар-ау деп, жаң ылыстық пен қ олдануының салдарынан осы кү нi кенедей жабысқ ан, сү лiктей сорғ ан, осы мұ хиттың аржағ ынан келген жаладан қ ұ тыла алмай жү рмiз!

Фундаментализмнiң отаны Американың Бiрiккен Мемлекеттерi (АБМ «АҚ Ш»). 1993 жылғ ы президент сайлауында Америкадағ ы фундаменталист ұ йымдардың ү лкен ә сер тигiзгені мә лiм. Ал, олардың 1996 жылғ ы сайлауларғ а да кү штiрек қ атысқ аны байқ алады. Алдымыздағ ы жылдары фундаменталисттердің Американың iшкi һ ә м сыртқ ы саясатында ық палды орындарда болатыны шү бә сiз шындық.

Фундаментализм ХХ ғ асырдың бас шенiнде АБД-нің солтү стiгінде пайда болғ ан ағ ым. Ол 1950 жылдары оң тү стiк аймақ тарғ а дейiн таралып кеткен. Бұ л екi мың нан астам шiркеу ө здерiн «Фундаменталист християндармыз» деп ә шкере жариялауымен жиһ анғ а белгiлi бола бастағ ан діни-экстремистік ағ ым. Жаппай қ алаландыру һ ә м ө неркә сiптендiруден, сонымен қ атар, шаруашылық тапшылық тардан ә бден жаны қ иналғ ан кедей-жарлы һ ә м орташа ауқ атты жү з мың дағ ан християндар азаттық ты осы шiркеулерде iздеп, жиналғ ан.

Фундаменталист шiркеулер жамағ аттарды христиандық тың жоғ арыда аталғ ан негiздерiне бағ ынуғ а шақ ырып, сондай жағ дайда ғ ана кедейлiктен, ә леуметтiк қ ысымдар мен оның зардаптарынан қ ұ тылатмыз деп насихаттағ ан. Сү йтіп, ү немі ө скен фундаменталист ұ йымдар 1960 жылдары саяси қ озғ алыстарғ а айналады. Америкада сол жылдары фундаменталист болу ү шiн протестант мә зһ ә бiнiң бiр тармағ ы пентекостал (Pentecostal) жолына кiру керек едi. Пентекостал тармағ ындағ ы протестанттар Киелi Рұ хтың хауариларғ а (Апостолдарғ а) қ онғ анына сенедi һ ә м жексенбi кү нiн ерекше қ асиеттеп ө ткiзедi. Олар Киелi Рұ хпен бү гiнгi кү нде де бiрлесуге болады деп сенедi жә не Библияның сө здерiне, ешқ андай тә фсiрсiз, яғ ни, сө збе-сө з иланады. Фундаменталисттер Библияның алғ ашқ ы бес кiтабына аса мұ қ ияттық пен, сө збе-сө з иман етудi мiндеттейдi. Мысалы, Библияда, жер планетасы алты мың жыл бұ рын жаратылды деп жазылғ ан. Фундаменталисттердiң сенiмi бойынша, осы мә лiметтi қ аз қ алпында қ абылдап, оғ ан мү лтiксiз сену керек. Тағ ы да мысал келтiретұ ғ ын болсақ; Библияда жазылуына қ арағ анда, ұ лық Тә ң iр бұ л жиһ анды алты кү нде жаратып, шаршағ андық тан жетiншi кү нi дем алыпты-мыс. Мiне, сол ү шiн олар жексенбi кү ндерi дем алады екен. Фундаменталисттердiң имандарындағ ы осындай кереғ арлық тардың басқ а да мысалдарын келтiруге болады.

Америкадағ ы фундаменталисттердiң тұ ң ғ ыш саяси дауы 1963 жылы басталғ ан. Сол жылы Американың Жоғ арғ ы Соты (American Supreme Court) мектептерде дiн сабағ ының оқ ытылуына тиым салады. Фундаменталисттер Америкада жаң а бiр дiн таратылады деп, бұ л қ арарғ а қ арсылық бiлдiредi. Олардың пікірінше, Америкада таратылатын жаң а дiннiң аты «дү ниешiл гуманизм» (Secular Humanism) едi. Фундаменталист ұ йымдар осы жаң а дiнге қ арсы айқ асып келедi. 1973 жылы Жоғ арғ ы Сот 46 уилаятта (штатта) ғ амалия (аборт) арқ алы жү ктi ә йелдердiң бала алдыруына рұ қ сат етеді, сол себепті мемлекет пен фундаменталисттердiң айқ асы одан ары ө ршелене тү седі. Басқ а да християн топтары фунадаменталист болу ү шiн алдымен «дiншiл» (Religionist) болу керек деп сенгендiктен, олар бiр дiннiң дiншiлiмiз деп фундаменталисттердi осы кү рестерiнде қ олдауғ а ұ йғ арысады. Сондай-ақ, католик ә лемiнiң Ватикандағ ы бас рұ һ баны (Папа) ө зiнiң ү ндеуiнде; «дү ниешiл гуманизм – християндық тың ең ү лкен жауы!» деп жариялайды.

Ал ендi, Америкадағ ы ең белгiлi фундаменталисттер жө нiнде бiр-екi ауыз сө з айтатұ ғ ын болсақ;

1993 жылғ ы сайлауда Джордж Бушқ а «Християндардың хұ қ ұ қ тары» (Сhristian Right) атындағ ы фундаменталистiк ұ йым болысқ ан. Бұ л ұ йымды католик фундаменталисттердiң жетекшiлерiнен Патрик Ж. Буханан да қ олдап, кө мек беруде. Екiншi ү лкен фундаменталист ұ йым Джерри Фальвелдiң жетекшiлiгiндегi «Рухани кө пшiлiк» (Moral Majority) қ озғ алысы. Ү шiншi орынды, «Теледидар рұ һ баны» деп атағ ы шық қ ан Пат Робертсонғ а қ арайтын «Христиан одағ ы» (Christian Coalition) ұ стауда. Джерри Фальвелден бө лiнген фундаменталисттер (iргешiлдер) тарапынан қ ұ рылғ ан «Християн ә рекетi желiсi» (Christian Action Network) тө ртiншi орынды иемденуде.

Осылардан кейiн жү з мың ғ а жуық мү шесi бар екi қ оғ амды атауғ а болады. Бұ лар – Луи Шелдонның жетекшiлiгiндегi «Дә стү рлі бағ алар одағ ы» (Traditional Values Coalition) жә не Лон Мабонның басқ аруындағ ы «Азаматтар бiрлiгi» (Citizen Alliance). Сонымен қ атар ғ амалия арқ алы бала алдыруғ а қ арсы кү ресушi «Қ ұ тқ ару ә рекетi» (Operation Rescue) атындағ ы ұ йым да жоғ арыда аталғ ан iргешiл қ озғ алыстарғ а болысуда. Олар, тіпті, ғ амалияларды жасайтын дә рiгерлердi ө лтiрiп, ғ амалиятханаларды (операционное) жарылғ ыш заттармен атқ ылауғ а дейiн барғ ан.

Бұ ларғ а қ осымша ретiнде, жиһ анғ а аты ә йгiлi Американың «Time» (Тайм) апталығ ының 8 Мамыр 1995 кү нгi санында ү лкен мақ алағ а тақ ырып болғ ан, фундаменталистiк кө зқ арастағ ы азаматтар тарапынан негiзi қ аланғ ан «Отансү йерлердiң жасақ тары» атындағ ы белсендiлердiң заң нан тыс жасақ тарын айтуғ а болады. Осы кү нде, Американың Бiрiккен Мемлекеттерiне ең ү лкен қ ауiп тө ндiрiп отырғ ан осы iргешiл, асырашыл топтар. Атақ ты басылым ү лкен мақ аланы «Мемлекеттiң жаулары» (Enemies of State) деп атапты! Осы аса қ ауiптi ұ йымдар қ алың бұ қ араны қ ыру қ имылдарына дейiн барғ ан. Мысалы, 1995 жылы Оклохама қ аласындағ ы бала бақ шаны бомбалап, жү здеген бейкү нә сә билер мен азаматтардың қ ырылуына себеп болғ ан осы жасақ танғ ан топтар (Алайда, қ ылмыскерлер ұ сталғ анғ а дейін батыс баспасө зі тек мұ сылмандарды айыптаумен шұ ғ ылданғ ан). Тайм басылымы, осы заң нан тыс қ арулы топтардың негiзгi қ ұ рамын христиан фундаменталисттер, салық ты сө гушiлер жә не Американың негiзгi заң ын қ орғ аушылар қ ұ райды деп тағ риф қ ылады.

1993 жылдың 19 сә уiр кү нi Одақ тық Тергеу Кең сесi (ФБР) Тексас уилаятындағ ы Вако қ алашығ ындағ ы «Давидиан» фундаменталтисттерiнiң диқ аншылық базасына шабуыл жасағ анда 80 iргешiл ұ сталатындарын аң ғ арып ө здерін ө ртеп ө лтірген. Мемлекеттiң бұ л жойқ ын шабуылынан кейiн iргешiл топтарды жақ таушылардың саны кү рт кө бейеді. Осы топтардың аймақ тардағ ы бастық тарының кө бiнесе христиандық рұ һ бан қ ызметiндегi жә не ақ нә сiлдiң ү стемдiгiн орнатқ ысы келетiн фундаменталисттер екенiн кө ремiз.

Мысалы, «Тайм» басылымының баяндауына қ арағ анда, «Християнның белгiсi» (Christian Identity) атындағ ы топтың ө кiлдерi, солтү стiк Еуропалық тар Кө не Ө сиетте (Библия) аталғ ан таң даулы пенделер, ал, йаһ ұ дилер (жө һ иттер) – шайтанның ұ рпақ тары деп сенедi. Мишиган аймағ ындағ ы қ арулы топтардың жетекшiсi Норман Олсон, баптист сектасының рұ һ баны һ ә м қ ару-жарақ сататын дү кендер торабының иесi. Оның тобында он екi мың қ арулы адам бар жә не олар БҰ Ұ, АБД-ін социалистiк елге айландырғ ысы келедi деп сенедi. Тағ ы да осы аймақ та фундаментализмдi таратушы Марк Корнки «Дү ниежү зiлiк христиан радиосы» (Worldwide Christian Radio) арқ алы хабарлар таратуда.

1990 жылы Ирак кө ршiсi Кувейтті жаулап алғ ан соң, Американың Тө рағ асы Джордж Буш 11 қ ыркү йек 1990 кү нгi арнауында «Бiрiккен Ұ лттар Ұ йымының жетекшiлiгiнде жаң а жиһ ан низамын орнату керек» деген еді. Фундаменталист бағ ыттағ ы қ арулы топтар бұ л жү йені Американың билiгiн қ олынан тартып алғ ысы келетiн сионистiк жоспар дейді. Мисалы, Солтү стiк Каролайна аймағ ындағ ы «Конституцияғ а сә йкес мемлекеттiң қ айтадан қ алпына келтiрiлуiн жақ тайтын азаматтар» (Citizens for Reinstatement of Constitutional Government) атындағ ы топтың негiзгi ұ раны; «Қ асиеттi Библияны жә не Атазаң ды Американың негiзгi заң ына айналдырамыз!» деп мә лiмдейдi Тайм апталығ ы.

Америкадағ ы экстремист ағ ымдар туралы толық бiр кiтап жазуғ а да болар едi! Бiрақ бұ л мақ аланың мақ саты осы деректi мысалдар арқ алы экстремизмнің шын мә нiнде не екенiн, қ айдан шық қ анын анық таумен шектеледі. Аталмыш фундаменталист ұ йымдар Америкада ғ ана емес, сонымен қ атар, Канадада мен Еуропа елдерiнде де ұ йымдасқ ан тү рде ө сiп, ө рбуде. Таяу уақ ыттарда осындай асырашыл топтардың кесiрлi қ ылық тарына куә болуымыз ә бден мү мкiн.

Қ орыта айтқ анда, фундаментализм АБМ-де жә не христиандық тан пайда болғ ан. Мың тө рт жү з жыл бойы жиһ анды ғ ылымғ а, ә дiлеттiлiкке, тазалық қ а, имандылық қ а, абзалдылық қ а, ө ркениетке, адамшылық қ а бө леген хақ дiн Исламғ а жә не оғ ан иман етушi мұ миндерге фундаменталист деген жаланы жабудың жалғ ыз ғ ана мақ саты – ең жылдам һ ә м ө здiгiнен ө сiп, таралып келе жатқ ан хақ дiн Исламның алдын тосу, оғ ан жү ректерi жiбiп келе жатқ ан пенделердi айнытудан.

№7-Тақ ырып: Қ азіргі кездегі терроризм.

Дә ріс мақ саты: Қ азіргі кездегі терроризмнің бағ ыт бағ дарын сипаттап беру.

Қ арастырылатын сұ рақ тар:

1. Қ азіргі кездегі терроризмнің бағ ыт бағ дары. «Змея, пожирающая свой хвост»

2. Терроризмнен қ ұ тыла алмаушылық мә селесі жә не ол туралы мә ліметтер.

Қ азіргі кезең де ә лемде кең етек алып отырғ ан бұ л індетті материалдық қ ана емес, рухани мешеуліктің, адамдар бойындағ ы гуманистік сезімдердің тұ рпайылануының салдары деп ұ ғ ынғ ан жө н. Сондық тан да бұ л ғ асыр қ асіретімен кү ресте осыны басты назарда ұ стауымыз керек.

Қ азіргі кезде бү кіл дү ние жү зін аландатып, ү рей туғ ызып отырғ ан терроризм проблемасының туындауы, оның не себептен болатындығ ы жайында жә не адамзат баласының тарихында болғ ан террорлық актілердің бұ рын да болғ андығ ы, бірақ оны бү гінгі кө ріністерімен салыстыруғ а болмайтындығ ын ашып кө рсету мен дү ние жү зінде ә леуметтік тең сіздік, кедейшілік сақ талып тұ рғ ан жағ дайда жә не ұ лтаралык қ атынастардағ ы кү рделі мә селелер толық шешілмей жатқ ан тү ста ғ аламдық проблемағ а айналғ ан терроризммен бірлесіп. ұ жымдасып, дү ниежү зілік қ ауымдастық болып кү ресу туралы ой қ озғ ап, оны жү зеге асырудың жолдарына кө з жү гірту болып табылады.

Адамзат ө ркениеті, тарих тегершігі кері шегініс жасауғ а тиіс емес, ө йткені планетадағ ы тіршілік прогреске қ ұ рылғ ан, ә лем ертең ге деген ү лкен ү мітпен ө мір сү реді.

Террористік қ имыл-ә рекеттердің дү ниенің барлық тү кпірінде жыл сайын кө бейіп келе жатқ аны ешкімге жасырын емес. Бірде Иракта, бірде Ауғ анстанда, бірде Палестинада, бірде Дағ ыстанда, Шешенстанда, Ингушетияда, бірде Ресейдің орталық қ алаларында лаң кестік кү штер айылын жимай, оқ тын-оқ тын бейбіт жандарды қ ырғ ынғ а ұ шыратып келеді. Терроризмнің сотқ арлары ұ сталып, кө здері жойылуда. Кө птеген шетелдіктер жалданып, арнайы дайындық тан ө тіп, Ресей елінде лаң кестік топтың қ атарында қ ылмыс жасауда.

Бү гінгі билікті, қ оғ амды ойландыратын жайлар кө п. Бұ ғ ан оларды не итермелейді? Бә рін материалдық, қ аржылық жайлармен тү сіндіруге бола ма? Бұ лардың жыртқ ыштық, хайуандық, қ атыгездік ә рекеттерінің артында не кү ш тұ р? Жазық сыз жандарды шімірікпестен қ алай ө лімге қ ияды? Идеялық сенім, діни нанымның арқ асында осығ ан бара ма? Ә лде алдану, арбаудың нә тижесінде кү нә сіз пенделердің қ анын тө гіп, кө з жасын кө лдетуді немен тү сіндіруге болады?

Біздің бақ ытымызғ а орай, Қ азақ станда лаң кестіктің ү лкен ошағ ы болғ ан жоқ. Террористердің зұ лымдық ә рекетінің іздері кезіккен жоқ. Дегенмен де сырттан келген діни миссионерлер, ә ртү рлі сектаның ө кілдері кө бейіп барады. Олар дә стү рлі діндерден алшақ сенім-нанымдарды уағ ыздап, жастардың санасын улап жү р. Бұ лардың елге емін-еркін кіріп, еркін сайран салуын тоқ тату қ ажет. Бұ ғ ан еліміздегі дә стү рлі дін ұ йымдарының басшылары кө мектесулері керек. Дін адамдардың бас араздығ ын қ оздырмай, олардың бірлігін, татулығ ын, имандылығ ын қ амтамасыз етуге кү ш салулары абзал.

Террористік ә рекеттердің оқ тын-оқ тын қ айталанып келіп, халық арасындағ ы дү рбелең туғ ызғ анымен, уақ ыт ө те келе азаматтар оны ұ мытып, естен шығ арып жібереді. Соның салдары болуы керек, жү ргізілген сауалдамалардың нә тижесіне қ арағ анда кө пшілік ө з ө мірлеріне басты қ ауіп-қ атерді олардан кү тпейді. Мә селен, 2008 жылы қ аң тарда Левада Орталығ ы жү ргізген сауалдаманың қ орытындысы осыны аң ғ артады.

Сауал берілген ересек 1600 азаматтың 5 пайызы ғ ана Ресейге іштен тө нетін қ ауіпті лаң кестіктен кү теді. Ал 20 пайызы – биліктің озбырлығ ынан, 14 пайызы – экономикалық дамудың ә лсіздігінен, 12 пайызы билік ішіндегі топтардың ө зара қ ырқ ысуынан деп тү сінеді екен. Бір сө збен айтқ анда, қ арапайым азаматтарды лаң кестіктен гө рі басқ а мә селелер кө бірек алаң дататын секілді. Ө йткені бұ л террорлық ә рекеттердің қ айталану мерзімі белгісіз, біріншісі болып, екіншісі қ айталанғ анша, ел оны ұ мытып кетеді, яғ ни нажағ ай оты жарқ ылдағ анша Қ ұ дайғ а қ ұ лшылық ете бермейді. Халық санасы ұ мытшақ, жамандық тың бә рін есте ұ зақ сақ тай бермейді. Сондық тан да сауалдаманың нә тижесі солай, қ атты қ ауіпті лаң кестерден кү тпейді.

Терроризм – жаң а қ ұ былыс емес. Ол XIX ғ асырдың екінші жартысында-ақ Ресей қ оғ амын едә уір елең детті. Билікке, қ оғ амдағ ы ахуалғ а қ арсы топтар ә р жерде-ақ бас кө терді. Кісі ө лтірумен айналысып, ү йлерді ө ртеді, осылай қ ылмыстарының ізін жасырғ ысы келді, олар дү ниені қ айта қ ұ руды мақ сат етті. Бұ л ү шін қ ұ пия саяси ұ йымдар қ ұ рды, билікке қ арсы кү ресті. Кү ш қ олдану, қ орқ ыту-ү ркіту ә рекеттеріне барды. Бұ л туралы Ф.Достоевский ө зінің «Ібіліс» («Бесн») атты романында жақ сы жазды. Мұ ншалық ты қ иянатқ а, кісі ө лтіруге, дау-жанжалғ а, зұ лымдық тарғ а неге барасыздар деген сауалғ а романның бір кейіпкері Лямшин былай деп жауап береді: «для систематического потрясения основ, для систематического разложения общества и всех начал; для того, чтобы всех обескуражить и изо всего сделать кашу и расшаттавшееся таким образом общество…»

Бү гінгі терроризмнің де мақ саты, кү рес тә сілі осындай, бұ дан екі ғ асыр бұ рынғ ыдай. Уақ ыт жаң а, кү рес тә сілі бұ рынғ ыша: қ орқ ыту-ү ркіту, елдің берекесін алу, жазық сыз жандардың қ анын тө гу, қ асіретке ұ шырату, аң қ ау жандарды бопсалап, ө з қ атарларына тарту.

Осығ ан қ арамастан соң ғ ы кезге дейін ә лемде лаң кестікті бағ алауда субъективтік ұ ғ ым басым болды. Мә скеу метросындағ ы соң ғ ы екі жарылысқ а дейін Батыста Ресейдегі террорлық ә рекеттерді азаттық ү шін кү рес қ ұ рбандары деп бағ алау басым болып келген еді. Осы соң ғ ы жарылыстан кейін олар ө з кө зқ арастарын ө згерткен секілді. Мә скеу метросындағ ы бұ л жарылысты бү кіл Батыс бірауыздан айыптап, ресейліктердің қ айғ ысына ортақ тасып, кө ң іл айтты. Мұ ның ө зі – прогресс. Терроризм қ ай жерде жасалса да, варварлық қ ұ былыс. Бү гінгі ә лемдік ө ркениеттің бетіне ү лкен таң ба. Адамдардың рухани дең гейінің кө рінісі. «Қ ара жамылғ ан жесірлерді» кү йеулерінің кегін алу ү шін тікелей ажалғ а айдау ө ркениеттіліктің белгісі емес. Шындап келгенде, нағ ыз тағ ылық, орта ғ асырлық тү некке қ айта оралу деген сө з.

Терроризм қ андай формада ә рекет етпесін қ азіргі кезең дегі ең барып тұ рғ ан сорақ ы да, кү рделі проблемалардың бірі, ә рі қ оғ амның іріп-шірігенін кө рсететін айқ ын кө рініс болып табылады. Қ ө п жағ дайда бұ л тенденциялар дү ниежү зілік қ атынастарды ғ аламдану процессімен тығ ыз байланысты. Бү гінгі дү ние бір-бірімен қ айшылық гары топтасып, шатасып жатқ ан кү рделі дү ние.

Батыстың этностың қ алыптасқ ан этномә дениеттік нормалары мен ерекшеліктеріне қ айшы келетін агрессиялық ә рекеттері ә ртү рлі формадағ ы қ арсылық тарды туғ ызады. Қ арсылық тың -сипаты мен формалары ә леуметтік-экономикалық процесстердің даму дең гейің е байланысты. Казіргі кезең де қ арсылық тың радикальді формаларының туындауы мынандай жағ дайлардан болуы мү мкін:

1.Традиционализм (антимодернизм (Батыстың экономикалық.жә не идеялық экспансиясына реакция. Бұ л жағ дайда традициялық діни нормаларды ө згертпей, шығ ыс қ оғ амын оқ шаулауғ а ұ мтылу болып табылады. Былайша айтқ анда, Батыс енгізген жаң алық тардың бә рі бұ рынғ ы қ ұ ндылық пен қ арсы келеді де, олардың мә дениеті мен традициясын бұ зушы ретінде қ абылданады.

2.Ұ лтаралық қ ақ тығ ыстар. Келең сіз тендиялардың дамушы анық тайтын факторлардың бірі-ойланбай бө лінген шекаралар мемлекетаралық шекарлардың реттелмеуі, этникалық қ ауымдардың ө зін-ө зі басқ аруының толық аяқ галмауы сияқ ты ішкі факторлар. Ұ лттық мемлекеттердің дамуы мен олардың шекараларының анық талуы отаршылдық тың кү йреуінің нә тижесі болды да, оның барысында жергілікті географиялық, ә леуметтік-экономюқ алық жә не этноконфессиональдық жағ дайғ а онша кө ң іл аударылмады, қ арағ анда бір жағ ына ислам дү ниесінің кү ш бірлігін бұ зу тиімді болғ ан, осылайша батыстың талпынысына, жаң а блеясада қ алыптастыруды ойластырғ ан да болар. Кө птеген қ айшылық тарды талдау қ алыптасқ ан ситуацияның ірі державалар ү шін геосаяси бағ ыттарда ө здерінің саяси Осының салдарынан шекаралык қ ақ тығ ыстар орын алып келеді.

3.Саяси экстремизм. Саяси бірлестіктер арасындағ ы аралық жә не топтың ішіндегі қ ақ тығ ыстардың кө рінісі. Жоғ арғ ы мемлекеттік дең гейдегі мемлекеттік органдардағ ы басқ арушы топтың геосаяси жә не геоэкономикалық лобизимінің салдарынан туындайды. Бұ л жағ дай мемлекетаралық қ арама-қ арсылық тан кө рші мемлекеттегі тұ рақ сыздық ты қ олдау немесе террор арқ ылы біреулердің мү ддесіне жету, саяси мақ саттарына жету жолында шантаж немесе қ орқ ытуды қ олдану болып табылады. Мұ ндай жағ дайда терроризм орнық қ ан кү ш арасалмағ ын бұ зуғ а бағ ытталады, дағ дарысты терең детіп одан саяси жә не экономикалық пайда табу ү шін қ олданатын шара деп есептелінеді. (21)