ДӘРІС КОМПЛЕКСІ 13 страница

Антитеррористік коалицияның ә скери тактикасы сайып келгенде, Ауғ анстандағ ы операцияларды жү зеге асыру барысында террористер базасына ракета - бомбамен аса дә лдікпен соқ қ ылар беруге ден қ ойды. Бү л жерде, американдық гардың негізгі тактикасы созылмалы да індеткен соғ ыс науқ анына ү рынбау болатын. Бү л ретте, барлық мақ сат мейлінше мұ қ ият ойластырылғ ан аз мерзімді шалт қ имыл операциясына негізделді.

НАТО-ның ә скери кү ші жұ рттың кү ткеніндей, антитеррористік коалицияның жауынгерлік ө зегі болды. Кезінде, 2001 жылдың 11 қ ыркү йегіндегі террористер шабуылы тұ тастай альянсқ а ә скери шабуыл ретінде бағ аланғ ан болатын. Тарихта тү ң ғ ыш рет 1949 жылғ ы ұ жымдык қ ауіпсіздік туралы келісімнің ережесіндегі 5-бапқ а жү гінім жасалды, онда НАТО-ның бір мү шесіне шабуыл жасалса, агрессор елдерге қ арсы шара қ олдану ү шін альянсқ а қ атысушыларды міндеттеу кө зделген болатын.(З)

Альянсқ а қ атысушылардың нақ тылы ә рекеті НАТО ә уе кү штеріне қ арсы қ орғ анысы бақ ылауының 7 жү йесін, Шығ ыс Жерорта тең ізіндегі НАТО-ның ә скери-тең із топтарын жандандыру жә не НАТО одақ тастары мен серіктестерін талибтерге қ арсы жү ргізілетін ә скери ә рекеттерге жұ мылдыру, сондай-ақ Ауғ анстанның шаруашылығ ы мен қ ауіпсіздігін қ алпына келтіру тұ рғ ысында кө рініс тапты.

АҚ Ш басшылық еткен Антитеррористік коалиция кү штерінің Ауғ анстандағ ы ә скери акциясы Қ ауіпсіздік Кең есінің қ арарында БҰ Ұ Жарғ ысының сай келетін шара ретінде бағ аланды. Бұ л кұ жаттың 51-бабына сә йкес, егер БҰ Ұ -ның мү шесіне қ арулы шабуыл жасалатын болса, ә рбір мемлекеттің жеке-жеке немесе ұ жымдық қ орғ аныс жасауына қ ұ қ ығ ы бар.

2001 жылдың қ ыркү йегі мен желтоқ саны аралығ ында БҰ Ұ -ның Қ ауіпсіздік Кең есі БҰ Ұ -ның антитеррористік саясатындағ ы кейбір бағ ыттарды нақ тылай тү скен тағ ы да екі қ арар қ абылдады. Осығ ан орай, 2001 жылдьщ 28 қ ыркү йегінде БҰ Ұ террористік актілерді жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан қ аржы кө здеріне немесе осындай қ адамдарғ а дем беретін кез келген қ ызмет тү рлеріне тосқ ауыл қ оюғ а мемлекеттерді мү мкіндігінше шара қ олдануғ а міндеттеді. Бұ л қ арарының жү зеге асуын БҰ Ұ -ның Қ ауіпсіздік Кең есі тарапынан бақ ылап отыру ү шін арнайы контртеррористік комитет қ ұ рылды.(4)

Қ азіргі кезде адамзат баласының ө міріне барынша қ ауіп тө ндіретін терроризмнің бір тү рі ядролық терроризммен кү рес туралы Конвенция қ абылдауғ а дайындық жү ргізілуде. Бү гінгі таң да терроризммен кү ресті жалғ астыруда халық аралық жә не ө ң ірлік ынтымақ тастық ты терең дете тү су қ ажеттігін ОБСЕ басым бағ ыт ретінде қ арастырып отырғ анын атап ө ткен жө н.

Мә селен, осындай нә тижелі істердің бірі жаң ағ ыдай ынтымақ тартық гы тұ рақ гы тү рде ү йлестіріп отыратын формалды емес форум қ ұ ру туралы келісім болды. ОБСЕ 2002 жылдың соң ында-ақ алда атқ арылар іс ретінде Терроризммен кү рес Хартиясын қ абылдауды жоспарлап, қ абылдады. Сонымен континенталды қ ауіпсіздікті қ амтамасыз етуге ық пал ететін қ ұ рылым ретінде ОБСЕ-нің қ алыптасу тә жірибесін атап ө туге болады, оны Азия аймағ ында да ү лгі тұ ту керек. Алматыда 2002 жылдың маусымында Азиядағ ы ө зара іс-қ имыл жә не сенім білдіру шаралары жө нінде ө ткен бірінші саммитте Кең естің мө н-маң ызы, ондағ ы ұ йымдық шаралардың ө зінше бедерлену жайы, бұ л ө ң ірге айрық ща ден қ оюдың қ ажеттігі туралы ой бө лісті.(5) Қ азақ станда ө тісізілген біріщиі АӨ ІСШК Саммиті азиялық континентте терроризмге қ арсы ә рекет етудің тиімді жү йесін қ ү ру жолында айтарлық тай алымды қ адам болғ анын атап. кө рсетуге болады. Бұ л іс халық аралық астармен астасқ анда тіптен айрық ша мә н-мағ ынағ а ие болды.

АӨ ІСПІК Саммиті терроризмге қ арсы евразиялық коалиция қ алыптастырудың актісі болды. Азиялық елдер, осындай жоғ ары сенім дең гейінде, терроризмге қ арсы кү рес принципінің жолын ұ станатындық тарын тағ ы да дә лелдеді. Мә селен, Саммиттің қ орытынды мақ саты- Алматы актісінде — АӨ ІСШК-нің мү ше-мемлекеттері терроризмнің кез келген тү рі мен кө рінісін шү бә сіз жә не жалтақ сыз айыптайтыны_у сондай-ақ оны қ олдау мен іштей мойындау да терроризмді тікелей ә шкерелеуге дә рменсіздік ретінде айыпталатыны айтылды.(б)

Алматы Саммитінде қ абылданғ ан қ орытынды актіге сә йкес, терроризммен кү рес ішінара немесе кемсітушілік тү рғ ыда емес, ө зінің жаһ андық білім-дең гейі жө нінен жан-жақ гы да жү йелі жү ргізілуге тиіс. Осы орайда, халық аралық терроризм бойынша бә рін қ амтитын конвенцияның дайындалуына қ олдау кө рсетілуі игілікті іс. Осығ ан байланысты басқ а да жағ ымды нә тижелерді атапетудің мә ні бар. Атап айтқ анда, АӨ ІСШК Саммиті Ү ндістан мен Пә кістан арасындағ ы қ арым-қ атынасқ а орай Оң тү стік Азиядағ ы аө уалдың кү рт ушық қ ан кезінде ө ткізілді жә не Алматыдағ ы кездесуден кейін Пә кістан президенті мен Ү ндістанның премьер-министрі " ө здерінің жауынгерлік шешендіктерін" айтарлық тай бә сең деткенін бү кіл ә лем байқ ады.

Қ алай.дегенмен де, терроризммен кү рес жө ніндегі халық аралык ұ мтылыстар ө ң ірлік дең гейдегі кү ш қ осулар мен антитеррорлық щараларсыз толық та, жеткілікті болмас еді. Бұ л орайда Тә уелсіз Мемлекеттер Достастығ ының, Шанхай Ынтымақ гастық Ұ йымының (ШЫҮ) жә не Ұ жымдық қ ауіпсіздік келісім Ұ йымының қ ызметтерін баса кө рсету қ ажет. Қ азақ стан тікелей қ атысатын бұ л ұ йымдардың ә рқ айсысы қ азіргі кезде толық дә режеде халық аралық институттар бола қ оймағ анына қ арамастан, ө ң ірлік нығ аюғ а ыкпал ететін ұ йымдар ретінде ә сер қ алдырып отырғ андарына қ арамастан бү гінгі таң да бұ л қ ұ рылымдар антитеррорлық статусын кү шейту жолында мә нді де нақ ты қ адамдар жасап отыр.(7)

Терроризм проблемасы- ТМД елдері ынтымақ тастығ ының негізгі бағ ыттарының - бірі. 2000 жылы маусымда, Достастық елдер басшыларының Москва Саммитінде 2003 жылғ а дейінгі кезең де халық аралық терроризммен жә не басқ а да экстремистік кө ріністермен кү рес жө нінде ТМД қ атысушыларының Мемлекеттер бағ дарламасы бекітілді, сондай-ақ Антитеррористік орталық қ ұ ру жө нінде Шешім қ абылданды.

ТМД-ның Антитеррористік орталығ ын (АТО) Достастық аясындағ ы нақ гылы ә рекет ететін антитеррористік институтқ а айналдыру кө зделді. Қ азіргі кезде ол ө зінің негізгі кү шін талдамалы міндеттерді орындауғ а шоғ ырландыруда. Орталық тың басшылығ ымен нақ гылы шаралар жү ргізіліп жатқ анымен, ә зірше оның ұ йымдастырушылық практикалық ахуалы жү йеленген тұ лғ а таныта қ ойғ ан жоқ.

Терроризммен кү ресте Достастық елдерінің қ ызметін ширататын " Біріккен антитеррорлық шараларды ТМД-ғ а қ атысушы мемлекеттердің аумағ ында ұ йымдастыру мен ө ткізу тә ртібі туралы Ереженің " қ абылдануы болмақ. ТМД-ның АТО-сы бұ л қ ү жаттың жобасын ә зірледі, қ азір бұ л жоба ТМД-ғ а қ атысушы мемлекеттердің эксперттері дең гейінде саралануда.

АҚ Ш пеи НАТО-дағ ы одақ тастары жә не Антитеррорлык коалиция кү штері Ауғ анстандағ ы талибтерді басып-жаншығ ан соң, ШЫҰ -ның болашағ ына деген кә дімгідей шұ баланушылық байқ алады. Алайда оғ ан қ арамастан, Санк-Петербургтегі 2002 жылы маусымда ө ткен кездесу ШЫҰ -ның болашағ ына қ атысты пессимизмді сейілтті. (8) Осы саммиттің алдында ғ ана Ресейдегі Ү ндістан елшісінің ШЫҰ -ғ а кірудің болашағ ы зор екендігі жө нінде пікір білдіргендігін атап кө рсетуге болады. Егер мұ ндай жағ дай жү зеге асып, Ү ндістан бұ л ұ йымғ а қ осылушылардың қ атарын толық тыратын болса, онда ШЫҰ -ның евразиялық континентте аса қ уатты қ ауіпсіздік қ ұ рылым болатынына кү манданудың қ исыны жоқ. Мұ ның ө зі АСЕАН елдерімен қ арым-қ атынасты реттеуде жарқ ын болашағ ы белгі беріп отырғ ан Оң тү стік-Шығ ыс Азияғ а қ арай ШЫҰ -ның айтарлық тай қ адам басуы болып табылады.

АҚ Ш-тағ ы 2001 жылдың 11 қ ыркү йегіндегі террорлық актіні айыптағ ан ең алғ ашқ ы болып Ресей болды: теракті жасалғ ан соң бір сағ аттан кейін тікелей эфирден елдің президенті Владимир Путин: " Нью-Йоркте болғ ан жағ дай ұ лттық шең берден шығ ып кетті, бұ л бү кіл адамзат баласына, ә сіресе цивилизациялық дү ниеге тасталғ ан шақ ыру (вызов) болып табылады" деп мә лімдеді(9)

Қ азақ стан президенті Н.Ә.Назарбаев американ халқ ына кө ң іл айтты, терроризммен кү рес қ ажет екенін атап кө рсетті жә не АҚ Ш-тың терроризмге қ арсы кү ресіне кө мектесуте дайын екенін білдірді(Ю). Осы оқ иғ адан кейін Егемеді Қ азақ стан да ө ркениетті елдер қ атарында терроризммен кү ресудің нақ ты шараларын белгіледі. Атап айтқ анда, Қ азақ станда " Қ азақ стан Республикасында терроризммен жө не басқ а да экстремизм мен сепаратизм кө ріністерімен кү рес жө нінде 2002-2003 жылдарғ а арналғ ан Мемлекеттік бағ дарлама" (Ю) қ абылдады. Осығ ан сә йкес халық аралык терроризммен жә не экстремизммен кү рес бойынша жақ ын жә не алыс шетелдермен ө зара ық палдасу жұ мыстары жү ргізілуде, біріккен ескерту шаралары қ абылдануда. Алматы қ аласында 2002 жылы сә уірде оперативті-тактикалық " Оң тү стік-антитеррор — 2002 жыл жаттығ уының екінші кезең і ө ткізілді. Сонымен қ атар, 2002 жылы мамыр айында Астана қ аласында ШЫҮ -ның " Бішкек тобының " отырысы болып, онда ШЫҮ -ның Аймақ тық антитеррорлык қ ұ рылымын (ААТК) ұ ру келісілді.

Казақ стан президенті Н. Назарбаев терроризммен кү рес мемлекеттің халық аралық саладағ ы жү ргізетін мә селелерінің негізгісіне айналғ андығ ын атап кө рсетеді. 2002 жылдың маусымында Атырау қ аласында ә уе терроризмі актілерінің алдын-алу шаралары бойынша кең қ арымды " Дабыл" жаттығ уы ө ткізілсе, шілде айында қ азақ стан-американдық біріккен " Баланс-Барыс" жаттығ уы Капшағ айда ө тті. Бұ ғ ан қ оса, қ азақ стандық жә не ресейлік ә скерилермен бірігіп Маң ғ ыстау облысында ө ткізген Каспийдегі " Бейбітшілік- тең ізі-2002 кең қ арымды ә скери жаттығ уды атап етуге болады." (П)

Қ азақ стан Республикасында 1999 жылдың 13 шілдесінде Қ азақ стан Республикасында терроризмнің павйда болуына қ арсы ә рекетінің қ ұ қ ық тық жә не ұ йымдастырушылық негізін анық тап берген " Терроризммен кү рес туралы" заң қ абылданды. Каазақ стан аумағ ында терроризмнің пайда болуына қ арсы ә рекет тетігі арнайы заң нан басқ а да заң дарғ а арқ а сү йейді. Ол-Қ ылмыстық Кодекс заң ы. 2002 жылдық -ақ панында еліміздегі Қ ылмыстық Кодекске ө згерістер мен толық тырулар енгізіліп, онда террористік актілер мен ондай ә рекеттерді жү ргізгені ү шін жауапкершілік кү шейтілді.

Шекаралық аймақ тардағ ы ахуалды тү рақ гандыруда Казақ станның кө рші елдермен мемлекеттік шекараны делимитациялау процесінің мә ні зор, Қ азақ стан мен кө рші мемлекеттер арасындағ ы шекараны делимитациялау процесі 2002жылы толық аяқ талды деп айтуғ а болады. Мемлекеттік шекараны жедел шептеу шаралары жү зеге асырылды. Мә селен, оң тү стіктегі шекаралық учаскеге қ осымша бө лімшелер мен Ұ Қ Қ -нің Шекаралық қ ызметіндегі бө лімшелері, екі шекаралық отряд орналастырылып, оннан астам жаң а бақ ылау-ө ткізу пункттері, сондай-ақ қ осымша блокпостылар қ ойылды.(12)

Ұ лттық қ ауіпсіздіктің 2002-2005 жылдар аралығ ындағ ы шараларын жү зеге асыру Жоспарына сә йкес, халық аралық терроризм мен діни экстремизмге қ арсы ә рекет ету мақ сатында шекаралық ө ң ірлердегі таулы жө не шө лейт ө ң ірлерде ө зара ә рекеттесуді ү йлестіру ү шін Ұ Қ Қ -нің Шекаралық қ ызметінің, Қ орғ аныс министрлігі мен ІІМ-нің ішкі ә скер бө лімшелерінің біріккен тактикалық жаттығ улары тү рақ гы тү рде ө ткізіліп тү ратын болды.

Осылайша терроризм проблемасы мен оны туындатушы органдар тарапынан айтарлық тай кө ң іл бө лініп отыр. Бү гінгі таң да Қ азастанда терроризмге қ арсы ә рекет ететін тү гас кешенді шаралар жасалып отыр деп сеніммен айтуғ а болады. Казіргі тарихтың кестесі мейлінше тығ ыз. Бұ рындары жү зжьшдық гыр мен онжылдық тарғ а созылатын іс- бү гіндері қ ас қ ағ ымда атқ арылады. Қ азір мемлекеттердің басшылары мен президенттері кү н сайын кездесіп жатады, ал кезінде тіпті кө рші державалардың билеушілері бір-бірімен ешқ ашанда кездеспеген немесе кездескен кү нде де белгілі бір биліктің, яки мемлекеттің жаң ғ ыруы себепші болып отырғ ан. Ал қ азіргі кезең де жаң а мемлекеттер мен одақ тастар ай сайын бой кө тереді. Олардың беделді болып орнығ уы ү шін санаулы-ақ жылдар қ ажет. Бұ рынғ ысы бар, кейінгісі бар ә лемнің барлық мемлекеттері халық аралык терроризммен бірігіп қ имылдаса ғ ана жең етініміз сө зсіз. Халық аралық қ ауымдастық ғ аламдық терроризмнің тө ндірген қ аупін, кең кө лемді халық аралық коалиция қ ү румен қ арсы алды. Бү л терроризмге. қ арсы кұ ресте ү кіметтің барлық қ ұ ралдарын, жоғ арғ ы дең гейдегі дипломатияны, қ ұ қ ық қ орғ ау органдарының барлык желісін қ олданады, финанстық тергеу жү ргізеді, соғ ыс қ имылдарына дейін барады, қ айырымдылық кө мек те кө рсетеді. Ә йтеуір адамзат баласын терроризмнен, ү рейден аман сақ таса болғ аны.