Балық өсіруде су сапасына қойылатын талаптар

Балық тар алғ ашқ ы су жануарлары, бү кіл тіршілігі суда ө теді. Эволюция барысында оларда сапасы ә ркелкі суда тіршілік етуге мү мкіндік беретін, тү рлі бейімдеушіліктер қ алыптасқ ан. Су оларғ а қ орегін жә не оттегіні береді, ал зат алмасу ө німі қ алдық тарын ә кетеді. Сондық тан судың физика- химиялық қ асиеті балық ө сіру шаруашылық тары жұ мысының тиімділігін анық тайтын ортаның маң ызды факторларының бірі болып табылады. Судың қ ұ рамында ә ртү рлі еріген заттар жә не қ алқ ығ ан заттар болады, олардың мө лшері мен қ ұ рамы қ оршағ ан ортаның физикалық жағ дайымен, сол сияқ ты су кө зінде ө тіп жатқ ан биологиялық, микробиологиялық процестерге байланысты.

Ө зара бірігіп ә сер ететін абиотикалық жә не биотикалық факторлар, сол сияқ ты іс ә рекеті су кө зі гидрохимиялық режимін айтарлық тай ерекшеліктерге ұ шыратады [6].

Балық ө сіру тоғ андары маусымғ а қ арай белгілі кезең дерде қ ұ рғ ап қ алып отыратыншағ ын сулардың гидрохимиялық режимі ө зінше ерекшеленеді. Тоғ андарда бір кө лем ауданғ а балық тарды тығ ыз отырғ ызу, тоғ андарды тың айту жә не балық тарды қ оректендіру су сапасына кері ә серін тигізеді. Нә тижесінде суғ а жылдам шіритін органикалық заттар тү сіп тотығ у артады, судың сутектік кө рсеткіші (pH) жоғ арлайды, оттегінің тә уліктік мө лшері ауытқ уы байқ алады, судың физикалық қ асиеті ө згеріп, оның тү сі айқ ындалып, мө лдірлігі тө мендейді. Сондық тан балық ө сіру жұ мыстарын қ арқ ындатуда, организмдердің тіршілігі қ алыпты жағ дайын қ амтамасыз ететін судың гидрохимиялық режимін қ алытастыратын шараны уақ ытында қ олдану керек. Балық ө сіру мақ сатында пайдаланылатын судың жарамдылығ ы мемлекттік нормалық стандарттар мен тиісті талапқ а сай болуы керек. Су кө зіндегі су нормағ а сай, тү рдің сақ талуын, ө німділігін жә не балық тар ұ рпағ ының сапасын қ амтамасыз ететін, ө сірілетін тү рдің биологиялық қ ажеттілігіне сай, табиғ и қ оры дамуы қ ажетті дең гейде болуы қ ажет.

Балық ө сіруге суды қ олданар алдында гидрохимиялық жә не ихтио-патологиялық зерттеу жү ргізіліп, сол сияқ ты суды нормағ а (эрация, тазалау т.б.) жеткізу жолдарын анық тау керек.

Тірі организмдер су кө зіндегі ә ртү рлі факторлар ә серіне ұ шырайды. Су организмдердің тіршілігін анық тайтын маң ызды жағ дай температура, жарық, газдық режимі, биогендік элементтер қ ұ рамы. Гидробионттардың сыртқ ыорта элементтерімен ө зара бірлестікте болып, бір жү йенің ө згерісі екінші жү йенің ө згерісіне соқ тырады [6, 7].

Су жарамдылығ ы мен сапасын бағ алаудағ ы маң ызды орынғ а су қ оймасының термиялық, газдық тұ з бойынша режимдері шығ ады. Бұ л факторларды балық ө суін ынталандыру, жоғ ары тауарлық қ а жеткізу, ауру-лардың алдын алу мақ сатында реттеп, ө згертіп отыруғ а болады.

Судың физикалық қ асиеттерінен балық шаруашылығ ында ескерілетіні су температурасы, рН-ы тү стілігі, мө лдірлігі, иісі.

Судың температурасы. Ол ауа температурасына қ арағ анда біршама тұ рақ ты, бұ л оның жылу сиымдылығ ы жоғ арлығ ында. Осығ ан байланысты жылдың жаз жә не қ ыс маусымындажылудың аз тү суі немесе жоғ алуы су температурасының бірден ө згерісін тудырмайды. Нә тижиесінде ішкі сулардағ ы жылдық температураның ауытқ уы 30-35⁰С. Судың температуралық тұ рақ тылығ ы оның жылы қ абаты мен салқ ын қ абатының тығ ыздығ ы айырмашылығ ына байланысты нашар араласуымен сипатталады. Судың жылу ө ткізгіштігі тө мендігі ағ ынсыз тұ рып қ алғ ан суда температура ө згерісі таралуын шектейді, температуралық қ абатты, немесе температуралық стратификация пайда болуын тудырады. Температураның су қ абатындағ ы таралуы ә ркелкілігі судың қ алың қ абатындағ ы газдық режимі, биогендік элементтердің таралуы жә не басқ а гидрохимиялық кө рсеткіштері, ө з кезегінде гидробионттардың таралуы зоналдығ ын тудырады.

Ә ртү рлі типтегі су кө зінің термикалық режимі географикалық орналасуымен, терең дігімен, су массасы циркуляциясы ерекшелігемен жә не басқ а кө птегн факторлармен анық талады.

Гидробионттар тіршілігінде судың температурасы маң ызды орын алады. Оның басты рө лі ол алмаспайтын тіршілік ортасы. Егер ортаның басқ а элементтерін (жарық, газ жә не басқ а) организмдер қ оршағ ан ортасынан алып тастаса, ал температураны ешқ ашан сырып тастауғ а болмайды. Басқ а абиотикалық факторлардан айырмашылығ ы, температура тү рдыің тіршілік ету шегін анық тайтын тек экстримальдық мә нде ғ ана емес, сол сияқ ты жалпы оптимальды зонасы аясында оның бү кіл тіршілік процесстерінің жылдамдығ ымен сипатын айқ ындайды. Мысалы организмдердің тіршілік ә рекеті ү шін маң ызды судың физикалық қ асиеттері, еріген тұ здар мө лшерімен анық талатын тығ ыздығ ы мен тұ тқ ырлығ ы біршама дең гейде судың темпера-турасымен байланысты. Бұ ғ ан газдардың суда ерігіштігі жатады. Сондық тан температура ә мбебап экологиялық факторлардың бірі.

Температураның экологиялық мә ні ең алдымен су кө зіндегі организм-дердің таралуымен жә не ә ртү рлі тіршілік процестерінің жү ру жылдамдығ ымен бейнеленсе, оның саны да температурағ а байланысты.

Эволюция барысында балық тар пойкилотермдік жануарлар болып қ алыптасқ ан. Олардың ұ лпалары кейбір температуралық интервалда тіршілік етуге бейімделген. Белгілі біртемпературада олардың бү кіл биологиялық процесстері ө теді. Температураның ауытқ уы амплитудасы ә р тү рлер ү шін ә ркелкі. Температураның кең шегінде тіршілік ете алатындарды – эвритермдер, аясы тар болса – стенотермділер деп аталады. Ораң ғ ы белдеу балық тары температураның ауытқ уы кең шегінде тіршілік етеді.

Судың температурасына қ атысты балық тарда арнайы тү рлік бейімділік қ алыптасқ ан, соның негізінде олар жылы сулық жә не суық сулық болып бө лінеді. дә л осы себепке байланысты балық тарда тарихи қ алытасқ ан ә р тү рдің ө зіндік таралуы ареалы бар, ол жекелеген аудандардың климаттық ерекше-ліктерімен байланысты.

Ә сіресе, температура олардың ерте даму стадияларына ә сер етеді. Ә рбір тү рдің эмбриональдік дамуы қ атал тү рде белгілі бір температура шегінде қ алыпты дамиды. Уылдырық тың инкубациясы кезіндегі температураның мө лшерлік шегіне жақ ындауы, мысалы дернә сілдерде анамалия туғ ызуы жә не ө лімге ұ шыратуы мү мкін. Дернә сілдердің морфологиялық ө згерісін олардың эмбриональдық жә не ерте постэмбриональдық дамуы кезіндегі темератураның тым жоғ ары немесе тө мен болуы тудырады.

Ә р тү рлі аурулардың байқ алуы судың темературасына байланысты. Температура балық тардың физиологиялық жағ дайына да ә сер етеді. Судың темературасы балық тардың дамуына ә сер етуші жә не олардың организміндегі кө птеген физиологиялық факторларды айқ ындайтын маң ызды фактор. Тұ щы су қ оймаларында су температурасы қ олайлы географиялық аймақ та орналасуына, тү рлі ауа-райы жағ дайына, жыл мезгіліне байланысты. 0-ден 30⁰С дейін ауытқ иды. Тең із суларында ауытқ улар аса кү рт емес.

Су температурасына байланысты барлық ішкі тоғ андарды ү ш топқ а бө леді суық (су температурасы жаз айларында 10⁰С аспайды), орташа температуралы (15-тен 25⁰ С-ғ а дейін) жә не жылы (26⁰С-тан жоғ ары),

Ағ ынды су қ оймаларында жаз айларында су температурасы тұ рақ ты, ал ағ ынсызда ол ауытқ и алады. Тынық ауа кезінде судың беткейлік бө лігі қ ызады, егер таяз болса суы ө зге орындардан гө рі жылы болады. Желді ауа райында судың температурасы ә р жерлерінде біркелкі деуге болатындай, ө йткені желмен араластырылуы байқ алады.

Ә р тү рлі балық тү рлері мен олардың дамуының тү рлі кезең дерінде (уылдырық, балан балық, қ ұ ртшабақ, бір жасар балық) нақ ты бір температуралар қ ажет етіледі. Температурағ а байланысты барлық балық тарды шартты тү рде жылу сү йгіш жә не суық сү йгіш деп бө луге болады. Сондық тан тоғ ан шаруа-шылық тарының екі санаты болады – суық сулы жә не жылы сулы. Суық сү йгіш балық тарда (арқ ан балық, семга, уылдырық шашу 8-10⁰С температура да ө теді. Жылу сү йгіш балық тар (тұ қ ы, сазан, ақ амур т.б.) су температурасы 18-20⁰С-дан тө мен болғ анда, ал кейбіреулері тіптен 20-22⁰С температурада ғ ана уылдырық шашады.

Температуралық режим алдымен балық тарды қ оректік кө зі - су флорасы мен фаунасы дамуына зор ық палын тигізеді. Су температурасына байланысты еріген оттегі жә не ө зге газдар мө лшері айқ ындалады да, судың газдық жә не тұ з қ ұ рамына ә сер етеді, мә селен су температурасы тө мендесе газдар еріуі жоғ арылай тү седі. Су температурасы тө мендеуіне орай гексахлоранның уыттық ә сері кү шейеді, ал жоғ арылағ анда мыс хлорасының уыттық ә сері жоғ арылайды. Су температурасы 1⁰С кезінде кө мірқ ышқ ылының летальды (ө лім тудырушы) мө лшері 120, ал 30⁰С-да 55-60 мг/л тең.

Ветеринарлық – санитарлық шараларды ө ткізу кезінде су температурасын ескеру керек. Тоғ ан маң ының сө ндірілмеген ә кпен дезинфекциясын су темпера-турасы 10⁰С-дан тө мен етпей ө ткізу қ ажет. Балық ауруларының алдын алу ү шін тоғ андарды сө ндірілмеген (1га/25ц ә кпен немесе хлорлы ә кпен (3-5ц/1га) су температурасы 10⁰С тө мен етпей дезинфекциялайды.

Шаруашылық қ а келіп тү сетін ө ндірушілер мен ү йір толық тырушы жас балық тарды міндетті тү рде 30 тә улік, 12⁰С тө мен емес карантин тоғ андарында ұ стайды. Егер су температурасы тө мен болса, карантин мерзімі судың орта тә уліктік температурасы 30 тә улік қ атарынан 12⁰С тө мен болмайтын мерзімге ұ зартылады [5].

Температураның кү рт ауытқ улары кө бінесе балық организміне кері ә серін тигізеді. Мысалы, 5-6⁰С ауытқ у температуралық естен тану немесе стресс тудырып, ө лімге ә келеді. Бұ л факторды тасымалдау, ауыстыру барысында ескерту қ ажет. Қ ыстан шығ атын тұ қ ы қ ұ рт шабақ тары ү шін 0, 1-0, 2⁰С шама-сындағ ы тө мен температуралар желбезек аппараты зақ ымдалуына, ұ зақ ә сер етсе ақ аулануына ә келіп соғ ады. Ауру балық тардың желбезек бү ршелерінде тү йреуіш тә різді ісінулер анық талынады, олар қ ан ұ ландыларынан тұ рады. Осының нә тижесінде қ анғ а оттегі тү суі қ иындайды да, ө лімге ұ шырау 30-50% жетеді.

Айта кетері, жоғ ары температурада 28-30⁰С тіптен аз уақ ыт ә серленім кезінде желбезек бү ршелерін «кү йдіре» алады, балық терісінде ақ шылт кілегей байқ алады. Желбезектері бозарады (анемиялану), кілегеймен жабылады, капил-лярлар ү зілуі орын алып, қ анталаулар пайда болады. Сосын ө лі еттену басталып, зақ ымдалғ ан ошақ тар бұ зылып, ыдырауы байқ алады.

Сонымен, су температурасы балық тарғ а айтарлық тай ә сер етеді, яғ ни бірден алмасу немесе ө зге физиологиялық ү рдістерді тежейді, я болмаса жанама, тү рде газды жә не тұ з қ ұ рамына ә серлену арқ ылы септігін тигізеді, сондай-ақ ауру қ оздырғ ыштары дамуына немесе тежелуіне де ә серін тигізеді.

Судың мө лдірлігі. Бұ л - су қ абатындағ ы кө ріну шегі немесе судың жарық ты шашыратпай ө ткізу қ асиеті. Фотосинтез ә сер етуі аймағ ының кө рсеткіші. Мө лдірлік судағ ы қ алқ ып жү ретін минералды жә не органикалық текті бө ліктерге байланысты. Таза сулы кө лдерде жасыл ө сімдіктер фотосинтезі 10-20м терең дікте жақ сы ө тіп жатады. Мө лдірлігі аз қ оймаларда фотосинтездің ә сер етуі аймағ ы 4-5м тө мен тү спейді, ал жекелеген тоғ андарда жаз айларында кө бінесе 60-80см аспайды. Судың айтарлық тай лайлылығ ы, ә сіресе қ ыстайтын тоғ ан-дардағ ы лайлылығ ы балық тарғ а кері ә сер етеді. Судың аса лайланымы оның ө ндірістік, тұ рмыстық тастандылар шайындылармен ластануына мең зейді де, судағ ы оттегі тө мендеуіне оның газдық жә не тұ з қ ұ рамының ө згеруіне ә келіп соғ ады, су қ оймасының биоценозына ә сер етеді. Ауағ а қ арағ анда су мө лдірлігі ә лдеқ айда тө мен жә не оғ ан тү скен жарық жылдам жұ тылып таралады.

Су қ абатынан ө ткенде сулы сектрлік қ ұ рамын ө згерті, фотосинтез жағ дайына, гидробионттар мінез- қ ұ лқ ына ә сер етеді. Судың мө лдірлігі су кө зі жағ дайын бағ алайтын негізгі критерилердің бірі. Ол қ алқ ығ ан бө лшектер мө лше-ріне, еріген заттардың болуы мен фито жә не зоопланктондардың концентра-циясына байланысты.

Судың тү сі кө гілдірге жақ ын болса, онда мө лдірлігі жоғ ары, ал сарғ ыш болғ ан сайын тө мен. Ағ ынсыз сулардың мө лдірлігін айқ ындайтын маң ызды фактор – биологиялық процесс. Судың мө лдірлігі планктон ө німінің биомас-сасына да байланысты. Планктон жақ сы дамыса судың мө лдірлігі ондағ ы тіршіліктің даму мө лшерін, сондай ақ фотосинтезге қ ажетті су қ абатындағ ы жарық тың таралуын айқ ындайтын фактор жә не оттегі режимінің кө рсеткіші [8, 9].

Сутегі кө рсеткіші (pH). Ортаның маң ызды фактортларының бірі. Суттегі иондарының концентрациясы тұ щы су жануарлары ү шін аса маң ызды, ө йткені сыртқ ы ортаны сипаттайтын экологиялық фактор болып табылады, су қ оймасындағ ы тек балық тардың ғ ана емес, жалпы барлық биоциноз, соның ішінде паразитоценоздың ө мір сү руіне зор ық палын тигізеді. Осы жайтты алдын алу жә не індетке қ арсы шараларды қ ұ растырып, ө ткізу кездерінде ескеру қ ажет, мұ ны тоғ анды балық шаруашылық тарында сондай-ақ табиғ и балық шаруашылығ ы су қ оймаларында ұ стану керек. Осы кезде ескерілуі қ ажет жайт, тұ щы сулы қ оймалар қ ышқ ылдылық бойынша мерзімдік жә не тә уліктік ө згерістерге бейім, ә рі рН кө рсеткіштілік маң ыздылық тарының аутқ ымы да кең, рН шамасы мен оның ауытқ улары су қ оймасының ө німділігіне, пайдалы фауна мен флора, гидробионттер қ ұ рамына, паразитофауна қ ұ рылуына, балық тардың жұ қ палы аурулары мен ө зге гидробионттер пайда болуы сипаты мен ағ ымына ә серін тигізеді.

Балық шаруашылығ ы су қ оймалары суындағ ы рН тө менгі шамалары қ ар еруі мерзімдерінде тіркеледі. Еріген сулармен су қ оймаларына кө п мө лшерде қ ышқ ыл қ осылыстар келіп тү седі, ал сілтілі жер жә не сілтілі элементтер концентрациясы тө мендейді, бұ л ө з алдына судың буферлік сыйымдылығ ы тө мендеуін тудырады.

рН шамасы кө кшіл-жасыл балдырлар мен ө зге су ө сімдіктерінің жаппай ө суі, дамуы кезінде ө згереді. Су «тү стенуі» нә тижесіндегі су рН-ның тә уліктік ө згерулері бірнеше бірліктер қ ұ рай алады. Кү ндіз (фотосинтез кезінде) су сілтілігі жоғ арылайды, су рН-ы 10 одан да жоғ ары шамағ а жетіп жығ ылады. Тү нде, керісінше (судың тірі организмдері оттегін тұ тынып, СО₂ бө леді), қ ышқ ылдылық жоғ арылап, рН қ айшылық шамасына дейін тө мендейді [2, 7].

Су рН-ның ә сері тұ щы су балық тарының жұ қ палы аурулары қ оздыр-ғ ыштарына, олардың суда жү руі кезінде (жұ мыртқ а, еркін қ алқ ып жү ретін балаң қ ұ рттар, кейде жыныстық жетілген паразиттер, бактериялар, патогенді саң ырауқ ұ лақ тар, вирустар) немесе балық тардың дене беткейлерінде, желбезектерінде тоғ ышарланып, ү немі суғ а шайылатын кездерінде ә серін тигізеді. Балық денелерінде болғ ан кезде паразиттер тұ рақ ты орта реакциясында болады, ө йткені дененің ішкі ортасының белсенді реакциясы тұ рақ ты деуге тұ рарлық болып, 7, 2-7, 8 шамасында болады.рН-тың тө менгі шамаланымы (6, 4 тө мен) қ ыстайтын тоғ андардағ ы тұ қ ы қ ұ рт шабақ тарының арасында хилоденеллез бен гиродактиллез дамуына да септігін тигізетін деп болжауғ а болады. Микроскопиялық саң ырауқ ұ лақ тардың қ ышқ ыл ортада жақ сы дамитыны, ал сілтілі ортада дами алмайтыны белгілі. рН-тың 8, 5-9, 0 дейін жоғ арылауы тұ қ ы аэромонозы (қ ызылша) қ оздырғ ышы Aeromonas hygrophilla (A. punctata) бактериясы дамуын бә сендетіп, ө лтіреді. рН ортаның шыдамды дең гейлері: шорағ ай ү шін-4, 0-8, 0; шортан-4, 0-8, 0; ө зен жыланбалығ ы -4, 6-9, 5.

Қ ышқ ыл ортада балық тардың тыныс алуы мен зат алмасуы бұ зылады. Сонымен қ атар қ ан қ ұ рамында ө згерістер орын алып, организмнің қ арсыласуы тө мендейді. Қ ышқ ыл ортада кейбір химиялық заттардың уыттылығ ы жоғ ары-лайды. Мә селен, су рН-ы 4, 8 кезінде тұ қ ылар ө німі суда темір мө лшері 1-ге дейін болғ анда, ал рН 5, 5-те 3 мг/л дейін болғ анда байқ алады.

Тұ қ ы шешегі бойынша қ олайсыз шаруашылық тарда суда жеткілікті тү рде кальций болмауындағ ы рН тө менгі кө рсеткіштері, авитаминоз жә не ө зге факторлар осы ауру ушығ уына ә келіп соғ ады. Сондық тан су рН-ы балық тар ортасының экологиялық жә не гигиеналық факторы ретінде балық тардың ө сіп, дамуына ү лкен септігін тигізеді.

Кесте 2

Жалпы кермектілігіне байланысты судың сипаты

Кө пшілік балық тар ү шін pH мә ні бейтарапқ а жуық болса қ олайлы. Егер, pH мө лшері бейтарптан біршама айқ ын ө згеше болса онда, су ө з – ө зінен балық тар ү шін улы болып келеді. Балық ө сіру шаруашылығ ында су сапсын жалпы кермектілігі бойынша бағ алайды (2 кесте).

Су кө зінің газдық режимі. Ол негізінен газдың табиғ атына, судың температурасына, оның минералдану мө лшеріне, сол сияқ ты су қ ысымына байланысты болып келетін газдардың ерігіштігімен анық талады. Суда кө мірқ ышқ ыл газы жақ сы ериді, оттегінің ерігіштігі оғ ан қ арағ анда біршама тө мен. Су темературасы кө терілуімен газдардың ерігіштігі тө мендейді. Минералданудың жоғ арлауы олардың ерігіштігін басады. Су организмдері ү шін оттегі, кө мірқ ышқ ылы жә не кү кіртті сутектің маң ызы зор. Су кө здері мекндеушілері ү шін, оның қ ұ рамында еріген оттегінің болуы міндетті. Судағ ы оттегі мө лшері екі қ арама- қ арсы ө тіп жатқ ан процеске байланысты: біріншісі судың оттегімен қ анығ уы, екіншісі – оның судың қ ұ рамында азаюы.

Су қ оймасының газдық режиміне судағ ы оттегі, азот, кө мірқ ышқ ыл газ, метан кү кіртті сутегі т.б. мө лшері енеді. Алғ ашқ ы екі газ, ә детте, суғ а ауадан келіп тү седі, ө зге газдар суғ а тү рлі ү рдістер нә тижесінде тү седі, бұ л судың ө зінде, топырақ та, атмосферадағ ы ү рдістер. Беткейлік суларда оттегі азот, кө мірқ ышқ ыл ә рдайым болады, жер асты суларында кү кіртті сутегі мен метанды ұ шырастыруғ а болады, мұ нда оттегі мү лдем болмайды.

Оттегі болуы бойынша барлық балық тарды тө рт топқ а бө луге болады: суда оттегі кө п мө лшерде болғ анда (10-12мг/л) оттегінің салыстырмалы тұ рғ ыда жоғ арғ ы концентрациясын қ ажет ететіндер 8, 6-10, 0 мг/л (бекіре тұ қ ымдастары); оттегінің орташа мө лшерде болуында ө мір сү ретіндер 6, 7 м/л (тұ қ ы, сазан, алабұ ғ а); суда оттегі аз болуының ө зінде ө мір сү ре алатындар 1-2 мг/л (табан, қ арабалық) [10, 13].

Балық тардың ә р тү рлі ү шін оттегі шегі болады, осыдан тыс шамада балық тар организмі ө здерінің ө мірлік қ ызметтерін атқ ара алмай, тұ ншығ ып ө леді. Форель оттегі 4-5 тө мен болса, бекіре 3-3, 5 мг/л тө мен болса тұ ншығ ады. Суда оттегі жетіспеуі су қ оймасындағ ы қ олайсыз гигиеналық жағ дайларғ а орай туындалады, яғ ни органикалық заттар жинақ талуы мен сапрофитті микрофлор кө беюіне оң тайлы жағ дайлар жасалады. Ә сіресе қ ыстайтын су қ оймаларында оттегі жетіспеушілігі қ ауіпті, осы кезде мұ з арқ ылы оттегі тү суі мү лдем тыйылады. Мұ ндай жағ дайларда балық тар қ ырылуы орын алуы ық тимал. Осы кө ріністің алдын алу ү шін ү ң гілер, суаттар, шұ ң қ ырламалар жасалынады, компрессор кө мегімен оттегі жіберіледі. Жазда тоғ андарда оттегі тапшылығ ы кезінде аэраторлар (ауаны суғ а ү рлеу), жаң быржабқ ыш тү ріндегі шашырат-қ ыштар (суды ауағ а) қ олданғ ан жө н, азық тар мен тың айтқ ыш тасталуын қ атаң мө лшерлеу керек, сондай-ақ ә сіресе терең емес тоғ андарда ағ ысты кү шейткен жө н.

Еркін кө мір қ ышқ ылының кө п мө лшері суда оттегі жеткілікті болғ анның ө зінде балық тарғ а кері ә сер етеді. Балық тар ү шін суда оттегі мен кө мір қ ышқ ылы мө лшері ғ ана емес, қ атынасы да маң ызды екенін есте ұ стау қ ажет. Мә селен, оттегі мен кө мір қ ышқ ылының 3: 10-4: 10 қ атынасында тұ қ ылар азық тың азотының 41% сің іреді, ал 2: 10 немесе 1: 10 қ атынасында тек 11% ғ ана. Егер қ атынас 2: 100 болса тұ қ ылар ө ліп қ алуы мү мкін. Еркін кө мір қ ышқ ыл газы кө п болғ анда балық тардың азық қ абылдауы кү рт тө мендейді, нә тижесінде ө суі тежеледі, қ оршағ ан ортаның қ олайсыз жағ дайлары мен инфекциялық ауру қ оздырғ ыштарына тө зімділігі тө мендейді [5, 6, 7].