Фирманың экономикалық стратегиялары және оның негізгі құраушыларын қарастырыңыз.

Стратегия — бұ л фирманың негізгі ұ зақ мерзімді мақ саттары мен міндеттерін таң дау, іс-ә рекеттер бағ ыттарын анық тап бекіту жә не мақ саттарғ а жетуге қ ажет ресурстарды бө ліп орналастыру.

Стратегия екі типке белінеді:

• қ орғ аныстық;

• шабуылдық.

Қ орғ аныстық стратегиясының екі бағ ыты болады:

1. Имитациялық (еліктеу) стратегиясында бә секелестердің ғ ылыми-техникалық жетістіктерін пайдалану арқ ылы жаң алық тар енгізуден туатын қ ауіп-қ атерліктерді азайтуғ а назар аударылады. Фирма нарық ты ү немі байқ ап отырады, жаң а ө нім пайда болуын кү тіп отырады жә не ресурстарын ұ қ сас ө нім, немесе, оның прототипін (тү гі тү лғ а) ө ндіруге жұ мылдырады.

2. Куту стратегиясы. Фирмалар осы стратегияны ө зінің ұ йғ арымы бойынша осы нарық тан кетуді жоспарлағ анда, немесе, басқ а бә секелес осы нарық та қ олайлырақ орналасқ анда, ө з ө ндірісін жү ргізу арқ ылы қ олданады.

Шабуылдық стратегияның тө рт бағ ыты болады:

1. Рационализациялау стратегиясы. Бұ л жаң алық тар енгізу ү шін ресурстардың ө суін талап етеді. Жаң а технологияғ а сынақ жү ргізуге пайдаланатын балалық жә не венчурлік компанияларғ а қ аржымен қ олдау кө рсетіледі.

2. Квотаны (шығ аратын ө німнің санын) дифференциациялау стратегиясы. Бұ ның мақ саты — жоғ ары пайданы сақ тап, фирма ү шін нарық тың елеулі бө лігін қ амту. Жоғ ары пайданың негізін тұ рақ ты инвестициялар қ ұ райды. Осының кө мегімен фирма ө з ө німінің бағ асын тө мендетіп, оғ ан тұ тынулық сұ раныс ты ө сіруді кө здейді.

3. Инновациялық стратегия ө нім мен қ ызметтердің жаң алануын, сонымен бірге негізгі қ орлар ө ндірісінің жаң алануын жә не инновацияларды жаң а ө німдер мен технологияғ а енгізуді тілейді. Инновациялар ө німдік жә не технологиялық болып бө лінеді.

Ө німдік инновация жаң а ө нім бағ асын кө теру арқ ылы фирмағ а ө з пайдасын барынша кө бейтуге мү мкіндік береді.

Технологиялық инновациялар ө ндірілген ө німнің ө зіндік қ ұ нын тө мендету арқ ылы жә не ө німнің сапасы ө скенде, оның ө зіндік қ ұ нының артық ө суіне жол бермей, пайданы барынша кө бейтуге кө мектеседі.

4. Нарық тық қ уыстарды мең геріп оларды толтыру стратегиясы. Бұ л бағ ытты жү зеге асыру ғ ылыми-зерттеу жұ мыстарын жү ргізумен, елеулі шығ ындар жасаумен жә не іскерлік тә уекелдікпен байланысты. Тә уекелдік — болжаумен жә не жоспармен қ арастырылғ ан шығ ындардың немесе табыс тү спеуінің ық тималдығ ы. Тә уекелдіктің маң ызды тү рлері:

• ө ндірістік;

• коммерциялық;

• қ аржылық;

• несиелік;

• проценттік.

Фирма теориясы негізін барынша кө п пайдағ а ие болу принципі қ ұ райды, яғ ни табыстар мен шығ ындардың айырымының кө п болуы. Фирманың қ ысқ а мерзімдегі жә не ұ зақ мерзімдегі іс-ә рекеттерінің критериі — барынша кө п пайда табу болады.

Қ ысқ а мерзімге фирманың ө ндірісте пайдаланатын қ ұ рылыстарының жалпы кө лемін жә не машиналар мен жабдық тардың кө лемін ө згертуге жетімсіз болатын уақ ыт мерзімі жатады. Осы мерзімде олар ө ндіріс кө лемінің ө згерісінің ізімен ө згеріп отырмайды, тұ рақ ты болып қ ала береді. Ө ндірістің басқ а факторлары (ең бек, капитал) ө згеруі мү мкін, сондық тан олар ө згермелі деп аталады.

Айталық, аяқ киім ө ндірісін кө бейту ү шін, бір жұ мада жаң а ғ имарат салып алу мү мкін емес, бірақ қ осымша материалдар сатып алуғ а, немесе, жаң а жұ мыскерлер жалдауғ а мү мкіндік болады.Қ ысқ а мерзім шамасының кө лемі ө ндіріс саласына, технологияғ а, басқ а жағ дайларғ а байланысты болады. Мысалы, домна ө ндірісінде кысқ а мерзім ө зінше ұ зақ болса, балмұ здақ ө ндірісінде ол ө те аз болады.

Ұ зақ мерзімге ү немі ө згеріп тұ ратын ө ндіріс дә режесіне байланысты, фирманың ө здерінің қ ұ рылыстары мен жабдық тарының қ уатын ө згертуге мү мкіндік беретін, уақ ыт мерзімі жатады.

Ұ зақ мерзімде фирма барлық ө ндіріс факторларының кө лемін ө згерте алады. Бұ лардың барлығ ы ө згермелі болады. Бұ л мерзімде фирма факторларды келісімді тү рде қ иыстыруғ а тырысады, шығ арылатын ө німнің берілген кө леміне жұ мсалатын шығ ындардың барынша аз болуын кө здеп, ең бекті капиталмен, немесе, керісінше алмастырып отырады.

Фирма ә рекеттеріне тек уақ ыт ә сер етіп қ оймайды, оларғ а бә секе формасы ық пал жасайды. Енді фирманың жетілген бә секе жағ дайындағ ы рационалды іс-қ имылына назар аударайық. Фирманың мақ сатын — бағ а мен шығ ындардың ара алшақ тығ ын барынша кетеруді естен шығ армайық. Жетілген бә секе нарығ ында ешбір фирма ө здері ө ндіретін ө німдер бағ асына ә сер ете алмайды. Бағ а тек жалпы нарық тық сұ раныс пен барлық фирмалар ұ сыныстарының бір-біріне ә сер ету нә тижесінде белгіленеді. Егер фирма ө з ө німдерінің бағ асын кө терген болса, ол сатып алушыларынан айрылады, олар бұ ның бә секелесінің ө німін сатып алады. Сө йтіп, сату нө лге дейін тө мендейді. Фирма бағ ағ а ү стемдік ете алмайды. Оның шығ ындарының кө лемі, осы кә сіпорындағ ы технологиямен болжамдалады. Барынша мол пайда алу ү шін кә сіпкер не істеу керек? Ол тек ө ндіріс кө лемін ө згерте алады. Енді келесі сұ рақ туады: барынша мол пайда алу ү шін фирма қ анша ө нім ө ндіріп сату керек? Бұ ғ ан жауап алу ү шін ө німнің нарық тық бағ асы мен фирманың шекті шығ ындарын салыстыру қ ажет. Егер фирма ө з ө німін бір, екі, ү ш, тағ ы басқ а бірлікке ө сіріп отырса, онда келесі бірліктің ә рбіреуі (айтайық, жаң а орындық тың ә р біреуі) жалпы табысқ а да жә не жалпы шығ ындарғ а да «бірдеме» қ осып отырады. Осы «бірдеме» — шекті табыс жә не шекті шығ ындар. Шекті табыс шекті шығ ындардан артық болса, ө ндірілген бірліктің ә рқ айсысының жалпы табысқ а қ осқ аны, оның жалпы шығ ындарғ а қ осқ анынан артық болады.