Статистикалық әдіс.

Оның шең берінде мынадай нақ ты ә дістемелер қ олданылады:

Тіркеу- белгілі сыныптың белгілі бір сапасын анық тау жә не осы сапаның барлығ ын немесе жоқ тығ ын сан бойынша білу;

Ранжирлеу – жиналғ ан деректердің белгілі бір жү йемен орналасуы, объектілердің осы қ атардағ ы орындарын анық тау;

Шә кілдеу- зерттеу сипаттамаларына балдар мен басқ а цифрлық кө рсеткіштер беру.

Шә кілдердің негізгі орналасу реті:

5) аталым шә кілдері (номиналды);

6) тә ртіп (немесе рангілік) шә кілдері;

7) арақ ашық тық шә кілдері;

8) қ арым-қ атынас шә кілдері.

Аталым шә кілдері- ең “ә лсіз” шә кілдер. Оларда сандар мен басқ а да белгіленімдер таза символдық тү рде пайдаланылады. Объектілердің аталымдарын білдіреді. Бірден-бір математикалық сипаттама- объектілердің неге жататындығ ы: зерттеу объектісі сол сыныпқ а жата ма… Мысал мамандар тізімі, оқ ушылар мінездемелерін саралау. Тә ртіп шә кілдерінде шама тә ртібі, “ү лкен” мен “кішінің ” қ арама-қ атынасы, жалпы иерархия белгіленеді. Олар қ олданудың мысалы ретінде “бойы сұ ң ғ ақ тау” “бесеуден кө бірек”, т.с.с. типтегі ранжирлеу қ ызмет етеді.

“Кү шті” шә кілдер- арақ ашық тық жә не қ арым-қ атынас шә кілдері болып саналады. Арақ ашық тық шә кілі шә кілдегі жекелеген сандардың арасындағ ы белгілі бір арақ ашық тық ты кө здесе, ал қ арым-қ атынас шә кілінде нө лдік нү ктенің ө зі де анық талып қ ойылғ ан. Мысалы: термометрлер, вольтметрлер шә кілдері жә не басқ алар.

Педагогикалық эксперимент – алдын ала зерттеу мақ саты белгілі, оқ ыту мен тә рбиелеудің тиімді ә діс-тә сілдерін, формалары мен мазмұ нын тексереді. Егер педагогикалық экспериментті зерттеушінің ө зі жү ргізсе, онда белсенді эксперимент, ал оның орнына басқ а адам жү ргізсе, онда енжарлы эксперимент деп аталады. Егер мә нді педагогикалық қ ұ былыстар зерттелсе, онда констанция, ал егер болжам тексерілсе, онда нақ тылаушы не тексеруші, егер констанция жә не теориялық зерттеуден кейін жаң а педагогикалық қ ұ былыстармен ақ иқ аттар тексеріледі, бұ л қ алыптастырушы эксперимент деп аталады.

Эксперимент қ ұ былысты тек қ ана сипаттауғ а емес, сонымен бірге оны тү сіндіруге мү мкіндік беретін психикакалық, педагогикалық зерттеу ә дісін кө рсетеді. Зерттеуші болып жатқ ан оқ иғ алардың заң дылық тарын ашу, аса қ олайлы жағ дайлар кешенін бө лу мақ сатында жоспарлы тү рде ық пал етеді. Бұ л ә діс негізінен педагогика саласындағ ы ғ ылыми жұ мыстарда қ олданылады. Сондай-ақ жаң а жұ мыс тә сілдерінің жә не оларды оң тайландырудың кү нделікті іс-ә рекетінде қ олданыла алады.

Зертханалық эксперимент балаларғ а арналғ ан жасанды арнайы қ ұ рылғ ан жә не нақ ты дә л ескерілген жағ дайларда жү ргізіледі. Ол ә ртү рлі приборлар мен тіркеу аппаратураларын белсенді қ олдану барысында арнайы жабдық талғ ан орынжайларда / жарық тан жә не дыбыстан қ орғ айтын кабиналарда / жиі жү ргізіледі. Эксперимент жағ дайының табиғ и болмауы сынақ қ а қ атысушының тосын жағ дайлардан ұ ялуына, қ ажуына ә келеді. Бұ ғ ан қ оса зертханалық эксперимент белгілі бір дең гейде нақ ты ө мірлік жағ дайларды бейнелесе де, кө бінесе олардан қ ашық та болады. Сондық тан ол оқ у-тә рбие ү дерісінің педагогикалық проблемаларын шешуде сирек қ олданылады. Алынғ ан нә тижелерді салыстыру мақ сатында экспериментті жү ргізер алдында, екі топқ а бө лу керек, экспериментік жә не бақ ылау тобы.

Дегенмен, басқ а ә дістен ө згешедігі, жағ дайларды дә лме-дә л ескеруге, эксперименттің жү руіне жә не барлық кезең деріне қ атаң бақ ылау жү ргізуге мү мкіндік береді. Нә тижелерінің сандық бағ асы, беріктілігі мен анық тылығ ының жоғ ары дең гейі психикалық, педагогикалық қ ұ былыстарды сипаттап, ө лшеп қ ана қ оймай, тү сіндіруге де мү мкіндік береді.

Табиғ и эксперимент балалардың ойын, оқ у немесе ең бек іс-ә рекеттің табиғ и жағ дайда ө тілуінде психикалық -педагогикалық зерттеу жү ргізілуін сезінбеуі мен білмеуімен ерекшеленеді. Табиғ и эксперимент нақ тылығ ы аз болса да ө зіне бақ ылау мен зертханалық эксперименттің басым бө лігін қ осады, оның нә тижелерін сандық ө ң деуге салу кү рделі болады. Табиғ и эксперимент табиғ и жағ дайда, зерттелушілер оғ ан енгенін білмеуі керек, зерттеуші ө зі тә рбиеші ролін атқ арып, бақ ылау жасырын жү ргізіледі.

Модельдеуші эксперимент психикалық қ ұ былыстарды модельдеу арқ ылы жү ргізіледі. Эксперименттік жағ дайда бала ө зіне қ атысты барлық табиғ и іс-ә рекетті жаң адан ө ндіреді / модельдейді/: эмоционалдық немесе эстетикалық ә серленушілік, қ ажетті ақ паратты есте сақ тау. Осы модельдеу уақ ытында зерттеушілер аталғ ан ү дерісте аса қ олайлы жағ дайларды айқ ындауғ а тырысады.

Эксперимент ұ зақ жә не қ ысқ а да болады. Тұ тас педагогикалық ү дерістің мазмұ нын, ұ йымдастыру формаларын, принциптері мен ә дістерін, жаң адан қ ұ ру ү шін арнаулы эксперимент жү ргізіледі.

Рейтинг жә не ө зін-ө зі бағ алау ә дісі

Рейтинг жә не ө зін-ө зі бағ алау ә дісі. Рейтингі ә дісі – эксперттің ә рекеттің белгілі жағ ына бағ а беруі. Эксперттерді таң дауғ а жоғ ары талаптар қ ойылады: қ ұ зырлығ ы жоғ ары шығ армашылық пен міндеттерді шеше алатын, экспертизағ а жағ ымды қ атынаста болуы, шыншыл, объективті қ атынаста қ арау, ө з-ө зіне сынмен қ арайтын болуы керек. Рейтингке полярлық сауална қ олдануғ а болады. Ө зін-ө зі бағ алау ә дісі арнаулы бағ дарлама арқ ылы жү ргізіледі. Талдау барысында рангвалық ә діс қ олданылады. Себебі анық талғ ан кезде, ө су немесе тө мендеуі бойынша орналастырады. Оның пайда болу дә режесі немесе белгілері позициясының мә нділігіне қ арай орналастырылады.

Рейтинг ө лшеу ә дісі, оның кө мегімен нақ ты сапалы психологиялық қ ұ былыстар мө лшерлік бағ а тү ріндегі ө зінің сандық кө рінісін алады. Рейтингдің ү ш тү рі болады. Бағ алау рейтингі оның айырмашылығ ы қ олданылу қ арапайымдылығ ы, математикалық ө ң деу ә дістерінің жә не зерттеу нә тижелерін талдаудың мү мкіндігі. Бұ л ә дістің мә ні мынада: қ андай да бір нақ ты психикалық, педагогикалық қ ұ былыстар /сапалар/ сандық жү йе кө мегімен алдын ала белгіленген бағ а бойынша моделденеді. Мысалы, тә рбиеші мен баланың ө зара қ атынас сипатын бағ алау ү шін мынадай бағ алау шә кілін (шкалалау) қ олдануғ а болады:

1. Аса теріс, қ ас /-2/

2. Шала теріс /-1/

3. Бә рібір /0/

4. Шала оң /+1/

5. Анық оң /+2/

Осығ ан орай бұ л шә кілдердің ә рбір бө лімдерін толық анық тап жазу керек. Кең інен таралғ ан бағ алау шә кілі тү рлерінің бірі рейтинг. Ол қ ұ зырлы судьялар мен сарапшылардың пікірлері мен жан-жақ ты бағ аларын жинау жолымен психикалық қ ұ былыстарды диагностикалық ө лшеу ә дісін кө рсетеді. Рейтинг сарапшыларды тиянақ ты таң дауды, нақ ты, қ олайлы бағ алау жү йесін талап етеді. Оны мысалы, оқ у ә дістерінің ролін жә не диагностикалық қ ұ ралдардың тиімділігін бағ алау ү шін пайдаланады. Маң ызына қ арай рейтинг жекелеген кө рсеткіштерді бір-бірімен салыстыру жолымен қ ұ рылады. Кө рсеткіштерді маң ыздылық дә режесі бойынша қ атарғ а орналастырады. Топ балаларын қ андай да бір сапалары бойынша маң ыздық рейтинг негізінде екі қ ұ былыстың арасындағ ы байланыстың орнығ уы-корреляция жү ргізілуі мү мкін.

Бұ дан кейінгі тө мендегі формула бойынша спирменнің рангалық корреляция коэфициентін есептеуге болады: Егер есептелген коэфициент оң болса, онда зерттелетін екі белгі арасында оң /тура/ байланыс болады, егер теріс болса – кері байланыс: бір белгі кө бірек кө рініс алғ ан сайын, екіншісі аз кө рініс береді. Сондық тан егер корреляция коэфициентінің абсалют шамасы

0 / / 0, 3 - шамада болса, онда корреляцияланғ ан белгілер арасында ә лсіз байланыс болады;

0, 3 / / 0, 5 – біркелкі байланыс

0, 5 / / 0, 7 – едә уір байланыс

0, 7 / / 0, 9 – кү шті байланыс

0, 9 / / 1 - ө те кү шті байланыс

Маң ызына қ арай рейтингіктің кө п тү рлерінің бірі жұ птық салыстыру болып табылады. Оның маң ызы балаларды бір-бірімен қ андай да бір сапасына қ арай салыстыруда жатыр. Егер бұ л сапамен екі бала да тепе-тең дең гейде иеленсе, онда олардың ә рқ айсысына бір балдан қ ойылады. Егер зерттелетін сапа алғ ашқ ысында екіншіге қ арағ анда жақ сы дамыса, ондай біріншіге екі балл, екіншіге ноль балл қ ойылады. Ә р балағ а алынғ ан баллдарды есептей отырып, біз аталғ ан сапаның даму дең гейінің сандық кө рінісін аламыз. Салыстыру рә сімінің ұ зақ тығ ына жә не балалардың едә уір санын есептеудің қ иындығ ына қ арамастан, жұ птық салыстыру ә дісінің жетістіктері баршылық:

- ү лкен санды салыстырумен туындағ ан бағ алаудың объективтілігі / п/п-1/, мұ ндағ ы п- балалардың саны/

- ә дістің қ арапайымдылығ ы;

- материал жинау барысында уақ ытты ү немдеу;

- нә тижелерді кү рделі емес математикалық ө ң деу.

Социометриялық шә кілдер – бұ л тү рі топ жетекшісі ү шін ө те маң ызды, оның кө мегімен топтағ ы ә леуметтік ө зара қ атынастар қ ұ рылымы зерттеледі. Мысалы, социометрия ә дістемесі топтағ ы жеке тұ лғ а аралық қ атынастарды білуге мү мкіндік береді. Анық талғ ан қ атынастардың сипатына байланысты ә р тү рлі сұ рақ тар қ ойылуы мү мкін: " сен кіммен бірге ойнағ анды жақ сы қ алайсың, кіммен бірге отырғ анды қ алайсың? " … тақ ырыптағ ы пікірталасқ а қ атысуғ а сен кімді ұ сынар едің? ". Балаларғ а ө з парақ тарына қ ол қ ойып, оғ ан қ алауларының бірізділігін сақ тай отырып/ бірінші, екінші кезек/ таң далғ ан топтарының тегін жазу ұ сынылады. Осы сұ раудың негізінде ұ қ сас матрица қ ұ рылады. / ө зара таң дау шең берге алынады/:

Содан кейін бө лек парақ қ а социограмма сызылады. Ол топ балаларының барлық нө мірі сиятын тө рт концентрикалық қ оршауды кө рсетеді. Бірінші шең берге / орталық / таң даудың орташа санынан екі есе кө п " социометриялық жұ лдыздар" тү седі, екінші шең берге " артық кө ретіндер" / орташа санды таң даулар/, ү шіншіге " менсінбейтіндер" /таң дау саны орташадан тө мен/, тө ртіншіге – " бө лектенгендер" /бірде-бір таң дау алмағ андар/. Таң дауды тың дайтын адамнан таң далғ ан адамғ а бағ ытталғ ан вектормен белгілейді. Жалпылау ә дісі қ орытындының объективтілігін кү шейтеді. Ә ртү рлі ә дебиеттерден алынғ ан ақ паратты ө ң деуге бағ ытталады. Белгілі проблеманы зерттей отырып, топпен танысу арқ ылы тә рбиешіден, топ жетекшісінен, ата-анадан, басқ а топ балаларынан ақ параттар алады. Педагогикалық консилилумді Ю.К.Бабанский ұ сынғ ан, белгілі бағ дарлама жә не біртұ тас белгілері бойынша тә рбиеленушілерді зерттеу нә тижесін ұ жымдық талдау. Аталғ ан сапаларғ а ұ жымның бағ асы, жеке тұ лғ аның қ алыптасуындағ ы ауытқ улардың болу себептері, одан қ ұ тылудың жолдарын анық тау. Педагогикалық эксперимент. Аталғ ан эксперимент осы кү нгі педагогикалық қ ұ былыстарды зерделеуге мү мкіндік береді; нақ тылаушы эксперимент кезінде болфактілерді констатациялау жә не қ айта електен ө ткізу негізінде жаң а педагогикалық қ ұ былыстар анық талады жә не олардың ақ иқ аттылығ ы тексеріледі; бақ ылау эксперименті ө ткізілген қ алыптастырушы экспериментті оң (немесе теріске шығ аруғ а) бағ алау мү мкіндігін қ амтамасыз ететіндіктен, болжамды растауғ а (немесе теріске шығ аруғ а) мү мкіндік береді.

А.Н. Новиков методологияны іс-ә рекетті ұ йымдастыру туралы ілім ретінде қ арастырады. ОЛ операция-ә дістерді, іс-ә рекет ә дістерін бө ліп алады.

Мұ ндай кө зқ арас ә дісті анық тауғ а қ айшы келмейді: біріншіден, ә діс дегеніміз қ андай да бір мақ сатқ а жету, нақ ты міндетті шешу тә сілі; екіншіден, ә діс тә сілдердің немесе шындық ты практикалық яки теориялық мең геру операцияларының жиынтығ ы.

“Ә діс- зерттеу нә тижелерінің маң ыздырақ, нә рсе, ө йткені, жаң а ә діспен бұ рынғ ыдан да жоғ ары нә тижелерге жетуге болады” деп есептейді академик Л.Д. Ландау. Зерттеу ә дістерін таң дауғ а И.П. Павлов та ерекше назар аударады. “Жақ сы ә діспен онша талантты емес адамның ө зі кө п жұ мыс тындыра алады. Ал жаман ә діспен данышпан адамның ө зі тү к бітіре алмауы мү мкін” деп жазды ол.

Сонымен, зерттеу ә дістерін мынадай топтамада қ арауғ а болады:

1) теориялық ә дістер: ә дістер- дә йекті іс-ә рекеттер: қ арама-қ айшылық тарды анық тау жә не шешу, проблема қ ою, болжам жасау жә не т.с.с. операция- ә дістер: талдау, сү згілеу, салыстыру, абстрактылау жә не нақ тылау, т.с.с.;

2) эмпирикалық ә дістер: ә дістер- танымдық іс-ә рекеттер: зерттеу, мониторинг, эксперимент жә не т.с.с; операция-ә дістер: бақ ылау, сұ рау салу, тестілеу жә не т.с.с.

Зерттеуді ө ткізу уақ ыты екі кезең нен тұ рады: теориялық кезең (ә деби деректерді талдау жә не жү йелеу, тү йсік аппаратын жетілдіру, зерттеудің теориялық бө лігінің логикалық қ ұ рылымын жасау) жә не эмпирикалық кезең - тә жірибелік-эксперименттік жұ мыс жү ргізу.

Ғ ылыми жұ мысқ а қ ойылатын мң ызды талаптар- бұ л қ олданылатын терминологияның қ атаң дығ ы, нақ тылығ ы, бір мә нділігі.

Кез-келген педагогикалық зерттеу жалпы қ абылданғ ан методологиялық ө лшемдерді анық тауды кө здейді. Оларғ а зерттеудің проблемасы, тақ ырыбы, объектісі жә не мә ні, мақ сат, міндеттері, болжам жә не қ орғ алатын ережелер жатады. Педагогикалық зерттеу сапасының негізгі ө лшемдері объектінің ө зектілігі, жаң ашылдығ ы, теориялық жә не практикалық маң ыздылығ ы болып табылады.

Зерттеу бағ дарламасы, ә детте екі бө лімнен: методологиялық жә не рә сімдік бө лімнен тұ рады. Бірінші тақ ырыптың ө зектілігін негіздеуді, проблеманы қ оя білуді, зерттеудің объектісін жә не мә нін, мақ саттары мен міндеттерін анық тауды, негізгі тү сініктерді (категориялық аппаратты) негіздеуді, зерттеу объектісін алдын ала жү йелі талдаудан ө ткізуді жә не жұ мыс гипотезасын ұ сынуды қ амтиды. Екінші бө лімдезерттеудің стратегиялық жоспары, сондай-ақ бастапқ ы деректерді жинау жә не талдаудың негізгі рә сімдері мен жоспары қ амтылады.

Зерттеушілік ізденістің логикасы мен динамикасы эмпирикалық, гипотезалық, эксперименттік-теориялық (немесе теориялық), болжамдық кезең дерді іске асыруды кө здейді.

Эмпирикалық кезең де зерттеу объектісі туралы функционалдық тү сінік алынады, нақ ты білім беру практикасының, ғ ылыми білімдердің дең гейі мен қ ұ былыстың мә нін ашуғ а деген қ ажеттіліктің арасындағ ы қ арама-қ айшылық тар айқ ындалады, ғ ылыми проблема негізделеді. Эмпирикалық талдаудың негізгі нә тижесі, заң дылығ ы зерттеудің кү нбұ рынғ ы тұ жырымдамасын тексеру мен растауғ а мұ қ таж болып отырғ ан басты болжамдар мен рұ қ сат етулердің жү йесі ретіндегі зерттеу гипотезасы болып табылады.

Болжамдық кезең Зерттеу объектісі туралы шынайы тү сініктер мен оның мә нін ашу қ ажеттілігінің арасындағ ы қ арама-қ айшылық тарды шешуге бағ ытталғ ан. Ол зерттеудің эмпирикалық дең гейінен теориялық (немесе эксперименттік-теориялық) дең гейіне кө шуге жағ дай жасайды.

Теориялық кезең зерттеу объектісі туралы функционалдық жә не гипотезалық тү сініктер мен ол туралы жү йелі тү сініктер қ ажеттілігінің арасындағ ы қ арама-қ айшылық ты жоюғ а арналады.

Теория қ ұ ру болжам жасау кезең іне ө туге мү мкіндік береді, ол зерттеу объектісінің тұ тас білім беру объектісі екендігі жә не оның жаң а жағ дайларда дамуын алдын ала болжап айтып берудің қ ажеттілігі туралы алынғ ан тү сініктердің арасындағ ы қ арама-қ айшылық ты шешуді талап етеді.

Зерттеудің соң ғ ы кезең і оның нә тижелерін сынақ тан ө ткізу, оның ә деби рә сімделуі жә не жариялануы болып табылады. “Сынақ тан ө ткізу” деген латын сө зі “мақ ылдау”, “бекіту” деген ұ ғ ымды білдіреді. Сынақ тан ө ткізу кө пшілік алдында баяндамалар жасау, сө з сө йлеу, пікір сайыстар ө ткізу, сондай-ақ жазбаша немесе ауызша рецензиялау нысандарында жү зеге асырылады. Сынақ нә тижелері бойынша зерттеуші туындағ ан мә селелерді, оң жә не теріс бағ алауды, қ арама-қ арсы пікірлер мен кең естерді ой елегінен ө ткізеді, ескереді.