Туляремия

(оба тә різді ауру)

Анық тамасы. Туляремия – Francisella tularensis қ оздыратын, лимфа тү йіндерді, теріні, кө зді, анқ аны, ө кпені закымдауымен жә не улану симптомдарымен сипатталатын жедел облигатты табиғ и-ошақ ты зоонозды ауру.

Тақ ырыптың ө зектілігі. Туляремия – убиквитарлы инфекция. Аурудың ощақ тары Америкада (барлық штаттарында), Еуропада, Азияда кездеседі. Ресей мен Қ азақ станда арудың ошақ тары диффузды орналасып, ү лкен территорияларда кездеседі. Қ азақ стан республикасында сырқ аттанушылдық 0, 06-0, 95 аралығ ында ресми тү рде тіркеледі. 2002 ж аурудың 17 жағ дайы (Шығ ыс-Қ азақ стан облысында – 13), 2003 ж. – 15 (Шығ ыс-Қ азақ стан облысында – 7, Солтү стік Қ азақ стан облысында – 4, Ақ тө бе облысында -3), 2004 ж. -7 (Шығ ыс-Қ азақ стан облысында – 5, Алматы облысында -2, 2005 ж. – 9 (Шығ ыс-Қ азақ стан облысында – 8, Ақ мола облысында -1) ресми тү рде тіркелген.

Туляремияның қ оздырғ ышын биологиялық қ ару ретінде қ олдану мү мкін. Аэрозоль тү рінде қ олданғ анда қ оздырғ ыштың 10-50 микробы жетеді.

Тарихи мә ліметтер. Аурудың атауы табылғ ан жеріне байланысты ( Туляре аралы, Калифорния, АҚ Ш). 1910 ж. Ч. Мак-Кой обаның табиғ и ошағ ын зерттеп жү ргенде суырдан оба тә різді ауруын анық тағ ан, ал 1911 ж. Ш.Чепин екеуі ауру суырдан қ оздырғ ышты бө ліп алғ ан. Содан Bacterium tularense деп атағ ан.

Сосын адамдардың да бұ л аурумен ауратыны анық талды.

И.Френсистың (1921) ұ сынысы бойынша ауру «туляремия» деп аталғ ан.

Этиологиясы. Туляремияның қ оздырғ ышы - Francisella tularensis - Francisella туыстығ ына, Brucellacea тұ қ ымдастығ ына жатады. Ұ сақ, грам «теріс» кокктар, капсула жә не спора тү збейді, қ ұ рамында соматикалық О- жә не капсулалық Vi- антигендері бар, ферментативті қ асиеті ә лсіз. Соматикалық антигенімен қ оздырғ ыштың вирулентілігі жә не иммуногенділігі байланысты. Бруцелла антигенімен ұ қ састығ ы бар.

Қ оздырғ ыштың 2 тү рі бар: А-тү рі жә не В-тү рі. А-тү рінің вируленттік қ асиеті жоғ ары, ауру Солтү стік Америкада кездеседі, қ ояндар аурады, олардан аң шыларғ а жұ ғ ады. В-типі Еуропада, Азияда таралғ ан, вирулентілігі тө мен, кеміргіштер ауырады. 1966 ж. М.А.Айкимбаев қ оздырғ ыштың ү шінші орта азиялық тү рін анық тағ ан. Қ азақ станда қ оздырғ ыштың 2 тү рі кездеседі: В-тү рі жә не орта азиялық тү рі.

Қ арапайым қ оректік орталарда ө спейді. Цистенал немесе табиғ и субстраттар: жұ мыртқ а сарысы, бауыр, талақ, ми қ осу керек. Ө су ү шін оптималді температура – 35-37°С, рН 7, 0-7, 2.

Қ оздырғ ыш сыртқ ы ортада ұ зақ уақ ыт сақ талады. Ө зен суында 4° температурада – 1 ай, 0° - 9 ай; топырақ та – 2, 5-4 ай; бидай, шө пте - О° тө мен температурада – 6 ай, 20-30° - 20 кү н, ауру жә не ө лген жануарлардың терісінде 8-12° температурада – 1 айдан жоғ ары.

Жоғ ары температурағ а жә не дезинфекциялаушы ертінділерге (фенол, сулема, формалин, этил спирты) тө зімсіз.

Туляремиядан ө лген малды 1 тә улік бойы дезинфекциялаушы ертіндеде ұ стап, сосын ө ртеп жіберу керек.

Туляремия қ оздырғ ышы рифампицинге, стрептомицинге левомицетинге, тетрациклинге, ципрофлоксацинге сезімтал.

Эпидемиологиясы. 1. Аурудың кө зі. Туляремия – облигатты зооноз, табиғ и ошақ тық ауру. Аурудың кө зі жә не резервуары – жануарлар. Табиғ атта аурудың резервуары: кеміргіштер, егеуқ ұ йрық тар, қ ояндар, ондатра. Олардан синантропты кеміргіштер залаладанады. Туляремия қ оздырғ ышы 90 жабайы омыртқ алы жануарларда, ү й жануарларында (қ ой, ит, жылқ ы) кездеседі. Олар туляремияғ а ө те сезімтал. Ресейде – аурудың негізгі кө зі су тышқ андары, ү й тышқ андары, қ ояндар, иттер, ондатра. Ауру тасымалдаушылары – иксод кенелері жә не қ ансорғ ыш қ анаттылар: маса, шожала. Кенелердің организмінде қ оздырғ ыш ө мір бойы сақ талады, қ ан сорғ ыштардын организмінде – 2 апта бойы, ал инфицирленген жануарлардың қ анында олар ө лгенше дейін сақ талады. Жануарлар арасында ауру кенелер арқ ылы тарайды. Кеміргіштер арасында инфекция алиментарлы жолмен тарайды. Адам аурудың кө зі болып табылмайды.

Табиғ и ошақ тардың 7 тү рін ажыратады: батпақ тық, қ оғ алдық, ормандық, далалық, таулы-шатқ алды, тоғ айлық, тундралық. Қ азақ станда ошақ тардың 4 тү рі кездеседі: таулы-шатқ алды, батпақ тық, тоғ айлық, далалық. Ә р ошақ ө зіне тә н жануарлармен, қ ансорғ ыштармен ерекшеленеді.

2. Берілу жолдары:

· трансмиссивті (негізгі) – арнайы тасымалдаушысы жоқ, ауру ә р тү рлі қ ансорғ ыш қ анаттылар (маса, кене, шожала) арқ ылы берілу мү мкін;

· контактілі – тері мен шырышты қ абық шалар арқ ылы инфицирленген жануарлармен жанасқ анда: теріні ө ндеген кезде, жануарлар тістеп алғ ан кезде; аң шылар ондатра арқ ылы жұ қ тырады;

· алиментарлы – кеміргіштердің зә рімен инфицирленген су, тағ ам арқ ылы. Кеміргіштермен ластанғ ан судың эпидемиологиялық маң ызы зор. Аурудың қ ұ дық тық ө ршуі жиі кездеседі. Кеміргіштің ө лігі қ ұ дық та жатса, сол қ ұ дық тың суын ішкен адамдар заладанады;

· аэрогенді – заладанғ ан шаң арқ ылы, шө п жинайтын жұ мыстар жү ргізгенде.

3.Қ абылдаушы макроорганизм. Адамдар туляремияғ а 100% сезімтал. Кө бінесе ересектер, ер адамдар, кә сіби топтары – аң шылар, балық шылар, ауыл шаруашылық қ ызметкерлері аурады. Антропургиялық ошақ тар инфицирленген кеміргіштердің миграциясына байланысты, олар ү й кеміргіштеріне ауруды жұ қ тырады. Эпидемиялық процестің ағ ымы жыл мезгіліне, табиғ и ошақ тың ерекшелігіне, эпизоотиялық жағ дайғ а байланысты. Жекеленген эпидемиялар ү шін белгілі бір жұ ғ у механизмінің жә не белгілі бір клиникалық тү рінің басым болуы тә н. Жыл маусымдылығ ы – жаз-кү з айлары. Сонғ ы кездерде ауру спорадикалық тү рінде кездеседі. Аурудан кейін тұ рақ ты иммунитет қ алыптасады.