Түйнеменің клинико-патогенетикалық жіктелуі

Осы жергілікті процесстің даму ерекшеліктері тү йнеменің ө зіне ғ ана тә н ерекше белгілерін береді. Олар мыналар:

1. тү йнеме таяқ шасы енген жердегі теріде ерекше бір даму тә ртібі қ алыптасады: дақ → тү йін → кө піршік → геморрагиялық пустула → жара → қ абыршақ;

2. жараның айналасында моншақ тә різді болып тағ ы да «ұ рпақ тық» кө піршіктер шығ ады («маржан алқ асы» - нышаны);

3. дамып болғ анда терілік аффект 3 тү стен тұ рады: ортасы қ ара, оны қ оршағ ан инфильтрат - қ ызғ ылт, одан ә рі қ арай ісік - бозғ ылт (ақ шыл);

4. ісік тек жараның айналасында ғ ана емес алысқ а таралады, бір анатомиялық аймақ пен шектелмейді;

5. кірген қ ақ пағ а жақ ын регионалді лимфа тү йіндері (кө біне қ олтық асты не шап бездері) іседі;

6. жаң ағ ы ісік бар жерді перкуссия жасағ анда ұ йығ ан сорпаның дірілдегені сияқ ты қ озғ алады (Стефанский нышаны);

7. жараның ең ортасында некроз болғ андық тан оны инемен тү ртіп қ арағ анда ауырмайды (бұ л тү йнеме жарасына аса тә н танымалы нышан);

8. науқ астың жалпы жағ дайы ауыр;

9. барлық жағ дайларда ауруғ а себеп болғ ан эпидемиологиялық анамнезді анық тауғ а болады.

Кө бінесе бір жара болады, кейде 2-5. Бір адамды жигалка шыбыны шақ қ анда, 32 жара пайда болғ ан оқ иғ асы белгілі. Жараның жиі орналасатын жерлері: қ ол, қ олдың саусақ тары, сирек: бет, мойын, дене, аяқ. Аурудың ауыр ағ ымында 40% жағ дайда жергілікті лимфаденит қ алыптасады, бірақ лимфангоит тә н емес. Лимфа тү йіннің аздап ауру сезімі байқ алады.

Терілік тү рінің ісікті нұ сқ асы. Терілік тү рдегі тү йнеменің ісіктік нұ сқ асы сирек кездеседі жә не ол жараның болмауымен немесе оның мө лшерінің ұ сақ тығ ымен, кө лемді ісік дамуымен ерекшеленеді, ә сірісе жара жоғ ары жә не тө менгі қ абақ тарда орналасқ ан жағ дайда дамиды. Ісік беттің барлығ ын, мойын, кеуде, қ олдарды қ амтиды, кейде тіпті мық ын қ аптарына дейін тү седі. Стефанский нышаны «оң» болады. Ең ү лкен ісікті 1883 жылы В.Е.Соловьев деген ғ алым жазып қ алдырғ ан: «ауруда жара бетіне орналасқ андық тан, ісік бетін, мойынын қ амти келе кеудеге тө стің шұ қ ырына дейін жеткен. Қ ұ лағ ының қ алқ аны қ ұ лақ тың тесігін жабатындй салбырап, еріні ішіне кіріп кеткен. Мойынның шең бері 78 см болса, кіндік тұ сындағ ы ішінің шең бері 70 см. Ұ рты, тө с тұ сындағ ы терісі қ апшық қ ұ сап тө сіне тү сіп жатыр. Бет-аузының іскені соншама, бет-ә лпеті ісікпен тып-типыл болып тегістеліп, тіпті оның адам екенін, жынысын не жасын анғ ару мү мкін емес еді» деп жазғ ан.

Терілік тү рінің тілмелік нұ сқ асы. Терілік тү рдегі тү йнеменің тілмелік нұ сқ асы сирек кездеседі жә не клиникалық диагностикасы белгілі бір қ иындық тар туғ ызады. Ол тілменің барлық нұ сқ аларына ұ қ саса, тек қ оздырғ ышты бө ліп алу жә не эпидемиологиялық мә ліметтер ғ ана диагноз мә селесін шешеді.

Терілік тү рінің эризипелоидты нұ сқ асы. Тү йнеменің эризипелоидты нұ сқ асы серозды сұ йық тығ ы бар кө п мө лшердегі кө піршіктердің пайда болуымен сипатталады. Олар жарылғ аннан кейін жара беткейі пайда болып, біртіндеп ө зекке айналады.

Терілік тү рінің барлық нұ сқ алары ұ зақ қ ызбамен, ағ заның айқ ын улану белгілерімен, жү рек-тамыр жә не жү йке жү йелерінің зақ ымдануларымен ө теді, ауыр жағ дайларда процестін жайылмалы тү рі дамып ө ліммен аяқ талады. Науқ ас 39-40º С қ ызбағ а, жалпы ә лсіздікке, дел-салдық қ а, бас ауруына, тахикардияғ а шағ ымданады. Тү йнеменің терілік тү рінің 80%-жең іл, ал 20%-ауыр тү рде ө теді. Қ ызба 5-7 кү н бойы сақ талады жә не бірден тө мендейді. Жара аймағ ындағ ы жергілікті ө згерістер біртіндеп жазылады, 2-3-ші аптаның аяғ ында ө зек тү седі.

Тү йнеменің баспалы (орофарингеалді) тү рі ө те сирек кездеседі (1-5%). Жасырын кезең 1-6 кү н. Аурудың бірінші аптасында қ ызба, ағ заның айқ ын улану белгілірі, тамағ ының ауруы, жаралы-некрозды фарингит немесе тонзиллит, мойынның бір жағ ының ісінуі дамиды, екінші аптасында кө мекей бездер, кө мейдің шырышты қ абық тарында сұ р немесе қ оң ыр тү сті некрозды жабынды пайда болады. Мойын аймағ ындағ ы лимфаденит. Круп қ алыптасуы мү мкін. Бұ л тү рі жиі инфекциялық -токсикалық шокпен асқ ынады.

Тү йнеменің ө кпелік тү рі қ оздырғ ыш аэрогенді жол арқ ылы жұ қ қ анда дамиды, жедел басталады, инфекциялық - токсикалық шок ретінде ө теді жә не қ азіргі кездегі емдеу ә дістерін қ олданғ анда да ө ліммен аяқ талуы мү мкін. Барлық науқ астарда айқ ын қ алтырау, дене қ ызынуының тез жоғ арлауы (40º С жә не одан да жоғ ары) анық талады. Науқ астың жағ дайы аурудың бірінші сағ аттарынан бастап ауыр, кеуденің шаншып ауруы (70%), қ ұ рғ ақ жө тел (90%), жү ректің айнуы/қ ұ су (90%), ентігу (80%), кө геру, айқ ын тершең дік (70%), тахикардия (1 мин. 120-140 дейін) байқ алады, АҚ тө мендейді. Осыдан басқ а миалгиялар (50%), бастың ауруы (50%), естің бұ зылыстары (40%), іштің ауруы (30%). Қ ақ ырық қ а қ ан араласуыбайқ алады, ірің болмайды. Ө кпе ү стінде перкуторлық дыбыстың тұ ық талу учаскелері, қ ұ рғ ақ жә не ылғ алды сырылдар, кейде плевраның ү йкеліс шуы анық талады. Рентгенологиялық зерттеу кезінде плеврит, медиастиналді лимфаденит анық талады. Респираторлы дистресс синдромы, ТШҰ синдромы дамиды. Ауру бірнеше сағ ат 2-3 кү н аралығ ында ө ліммен аяқ талады.

Тү йнеменің абдоминалді тү рі қ оздырғ ыш ас қ орыту жолдарының шырышты қ абық шалары арқ ылы енгенде дамиды. Бастапқ ы кезең де жоғ ары қ ызба, жалпы ә лсіздік, бастың ауруы (100%), пайда болады. Аурудың ө ршу кезең інде іштің ауруы (85%), қ ан аралас іш ө ту (80%) жә не қ ұ су (90%), іштің кебуі тә н, асцит болуы мү мкін. Жиі инфекциялық -токсикалық шок, ТШҰ -синдромы дамиды. Ө лім-жітімділігі 25-60 %.

Тү йнеменің екіншілік жайылмалы тү рі науқ астың жалпы жағ дайының кү рт нашарлауымен бірге немесе кейде оның алдында, жергілікті ө згерістер ү дейді. Лимфатикалық тү йіндер ұ лғ аяды.

Қ оздырғ ыш гематогенді диссеминация арқ ылы тү рлі мушелерге тарап аурудың екіншілік септикалық тү рі дамуы мү мкін. Науқ астардың жағ дайы кү рт нашарлайды, айқ ын қ алтырау мен терлеу қ осарланады. Қ атты бас ауруы, бас айналуы, ұ йқ ының бұ зылуы, ми қ абық шаларының тітіркенуі, психомоторлық қ озу жә не тырысулармен сананың бұ зылуы пайда болады. Айналымды бұ зылыстар тез ү деп, жайылмалы тамыр ішілік қ ан ұ юымен қ осарланатын инфекциялық -токсикалық шок дамиды, теріге жә не шырышты қ абық тарғ а қ ан қ ұ йылулар, қ ан аралас қ ұ су («кофе қ оюы»), асқ азан ішектен қ ан кету байқ алады. Пневмония, эндокардит, менингит, бү йректің жетіспеушілігі дамиды.

Тү йнемеге қ арсы егілгендерде терілік ө згерістер айтарлық тай емес, кә дімгі шиқ анғ а ұ қ сас, ал жалпы белгілері кейде болмайды.

Диагностикасы. Тү йнеменің терілік тү рін стафилоккокты, стрептококкты инфекциядан, тілмеден, эризипелоидтан, листериоздың, пастереллездің, обаның терілік тү рлерінен ажырату керек; ө кпелік тү рін обаның ө кпелік тү рінен, пневмониялардан; абдоминалді тү рін мезентериалді тромбоздан, жедел панкреатиттен, жедел ішек инфекциялардан, ішектің тү йілуінен, тесілуінен ажырату керек.

Лабораториялық ә дістер:

-Бактериоскопия – жағ ындыда ірі, грам «оң», спора немесе капсула тү зетін таяқ шаны анық тау;

-Бактериологиялық зерттеу - B. Аnthracis бө ліп алу (зерттеуге алынатын биосубстраттар №6 кестеде кө рсетілген);

- ПТР;

-Серологиялық реакциялар (ИФА, Вестерн Блот, токсинді анық тау, хроматографиялық зерттеу, флюоресцентті антиденелерді анық тау);

-Биологиялық ә діс (лабораториялық жануарларғ а жұ қ тыру);

-Терілік –аллергиялық сынама - тері астына антраксинді енгізу арқ ылы арнайы сезімталдық ты анық тау (вакцина қ абылдамағ ан адамдарда қ олданылады).

№ 6 кесте