Тарихи мәліметтері

Аурудың 1-пандемиясы«Юстиниан обасы»542 ж Египетте, Еуропада, Ү ндіcтанда ө ткенде 100 000 адам қ аза тапты. Аурудың 2-ші пандемиясы - «Қ ара ажал» кезінде (1333-1369 жж) Еуропа тұ рғ ындарының 1/3 ө лімге ұ шырады. Аурудың 3-ші пандемиясы (1894ж) Қ ытай мен Ү ндістанда ө ткен. 10 жыл аралығ ында 12 миллион адам зардап шекті. Аурудың қ оздырғ ышын 1894 ж. Қ ытайда науқ астардан Alexander Yersin бө ліп алды.

Этиологиясы. Обаның қ оздырғ ышы - Iersinia pestis, Enterobacteriaceae тұ қ ымдастығ ына, Iersinia тобына жатады. Бояғ анда биполярлы грам «теріс» ұ сақ таяқ ша тә різді, спора тү збейтін, факультативті анаэроб. Қ оздырғ ыш қ арапайым қ оректі орталарда ө седі. Қ ұ рамында оксидаза, фибринолизин жә не т.б. ферменттер бар. Антигендік қ ұ рамы кү рделі - соматикалық термостабилді, капсулалық термолабилді жә не 30-ғ а жақ ын антигендері бар. Гиалуронидаза, коагулаза, гемолизин, фибринолизин тү зеді. Жоғ ары темпертурағ а тө зімсіз – 50-70°С- та 30 мин., 100°С-та 1 мин. аралығ ында жойылады. Тө менгі температурада жақ сы сақ талады: мұ з болып қ атқ ан ө лікте 7 айдан 1 жылғ а дейін, аш бү ргенің ішінде 396 кү н, таскенеде 509 кү н сақ талады. Залалсыздандырушы ертінделірге (сулема 1: 1000, 3-5% лизол ертіндісі, 3% карбол қ ышқ ылы) сезімтал.

Эпидемиологиясы. Оба кезіндегі эпизоотикалық жә не эпидемиологиялық процестер толқ ын тә різді ө теді. Соң ғ ы аурудың ө ршу кезең і 1997-2003жж аралығ ында болғ ан. Ресми кө рсеткіштер бойынша Қ азақ станда обамен 17 адам ауырғ ан (1-Атырау, 2-Ақ тө бе, 8-Қ ызылорда, 6-Манғ ыстау облыстарында). Аурудың ө ршуі кеміргіштермен бү ргелердің санымен байланысты. Оба кеміргіштердің санын тексеріп тұ ратын ауру деп айтуғ а болады.

Оба қ оздырғ ышын биологиялық қ ару ретінде қ олдануы мү мкін.

Табиғ и ошақ тарда спорадикалық оба кездеседі. Эпидемиологиялық процестің бұ л тү ріндегі ерекшіліктері: бір немесе бірнеше адам ауырады, аурудың полиморфты клиникалық тү рлері дамиды, диагностикағ а қ иыншылық тү седі, адам эпидемиологиялық процеске байқ амай кіріп кетеді. Табиғ и ошақ тарда аурудың кө зі - ауру жануарлар (жабайы кеміргіштер – қ ұ м тышқ ан, сұ р тышқ ан, шақ ылдақ тышқ ан, егеуқ ұ йрық, сарышұ нақ, тарбаган). Бұ л аурудың негізгі кө зі. Аурудың қ осымша кө зі - жыртқ ыштар (қ асқ ыр, койот, қ арсақ, тү лкі) кеміргіштермен, ө ліктермен қ оректенеді. Осылармен бірге қ оян, ондатра, тиін, кузен, кірпі, борсық, жабайы шошқ а, сайғ ақ, ү й кеміргіштері аурудың резервуары болып табылады. Ү й жануарларынан обамен тү йе жә не мысық аурады. Мысық тар кеміргіштерді аулап, ү йге ә келіп олармен қ оректенеді. Обаның ауру кө зі ретінде тү йелердің ролі маң ызды. Зақ ымдалғ ан тү йені сойғ анда 3-7 адам қ атысады, тоң азытқ ыш жоқ тығ ынан тү йенің етін таратып жібереді. Осындай жағ дайда топтасқ ан адамдар ауруғ а шалдығ ыды. Жануарлардың арасында берілу механизмі жә не жолы –трансмиссивті, қ ан сорғ ыштар арқ ылы. Тасымалдаушы – бү ргелер жә не кенелер (сирек). Бү ргенің ағ засында қ оздырғ ыштан блок пайда болады, сау адамды шақ қ анда бү ргелер ішіндегі қ оздырғ ышты қ анғ а енгізеді.

Адамдар обаны келесі жолдармен жұ қ тырады:

1. трансмиссивті – бү рге, немесе кенелер арқ ылы;

2. контактілі-жарақ атты (жанасу) – ауру жануарларды бауыздап сойғ анда, терімен жұ мыс істегенде, етін бө лшектегенде;

3. алиментарлы – ауру жануарлардың шикі немесе піспеген етін, немесе жануарлардың зә рімен, нә жісімен заладанғ ан су, тағ ам арқ ылы;

4. аэрогенді – ауа-шаң ды (заладанғ ан шаң арқ ылы).

Эпидемиялық оба кезіндегі эпидемиологиялық процестің ерекшелігі: аурудың кө зі -ө кпелік тү рімен ауыратын адам; берілужолдары – ауа тамшылы, жанасу арқ ылы. Қ абылдаушы макроорганизм – барлық адамдар сезімтал. Ауру ө рт сияқ ты таралу мү мкін. Адамдарда аурудың ө кпелік тү рі дамиды. Эпидемиялық оба мономорфты, ал спорадикалық оба полиморфты клиникалық тү рлерімен сипатталады.

Патогенез сатылары:

1. Жұ қ тыру сатысы.

2. Регионалді инфекция жә не кө бею сатысы - қ оздырғ ыштың жұ ғ у жолына жә не кіру қ ақ пасына байланысты дамиды.

3. Бактериемия сатысы.

4. Септицемия сатысы.

Клиникасы. Инкубациялық кезең – 2-6 кү н. Обаның клиникасына жедел басталуы (қ алтырау, жоғ ары қ ызба), айқ ын улану (бас ауыруы, бас айналуы, миалгиялар, орталық жү йке жү йесінің улану симптомдары: қ озу немесе тежелу, галлюцинациялар, координацияның бұ зылуы, «Гиппократ беті») тә н. Шеткі қ анда нейтрофилді лейкоцитоз, ЭТЖның жоғ арлауы жә не жергілікті симптомдар тә н. Лейкоциттердің саны 25 мың. жоғ ары болса, аурудың болжамы қ олайсыз болады. Вьетнамдағ ы науқ астарда лейкоциттердің саны 90 мың. жеткен (А.М. Дмитровский, 1995)