Жыныс бездері

Еркектердің жыныс безіне шә ует (немесе ен, аталық ұ рық безі), ә йелдердің жыныс безіне-аналық безі жатады. Еннің салмағ ы нә рестелерде 0, 3г. 1 жаста-1г., 14 жаста-2г., 15-16 жаста-8г., 19-жаста 20г. болады. Аналық бездің салмағ ы нә рестелерде 5-6г. болады да, бұ дан былайғ ы даму барысында болмашы ғ ана ө згереді, мә селен ересектерде-6-8г болады. Жыныс бездері аралас бездерге жатады. олардың сыртқ ы секреция бө лу қ ызметі-жыныс клеткаларын (сперматозоидтар мен аналық клеткасын) тү зу, ішкі секреция бө лу қ ызметі-қ ан мен лимфағ а ө тетін жыныс гормондарын тү зу. Шә ует безі аталық жыныс гормондары-андрогендерді тү зеді. Олардың негізгісі-тестостерон. Ол ө мір бойы сперматогенезге, жыныс мү шелерінің ө суіне, жынысаппараты мен еркектерді ә йелдерден ө згеше ететін қ осымша жыныстық белгілердің (скелеттің қ ұ рылысы, бұ лшық еттердің дамуы, жү н жамылғ ысының таралуы, дауыс ү ні т.б.) қ олайлы ә сер етеді. Қ ұ рамы жө нінен тестостеронғ а жуық тайтын келесі бір аталық жыныс гормоны –андорстерон қ осымша жыныстық белгілерге ә сер етеді. Қ андағ ы тестостерон мө лшерінің артуына байланысты шә ует безі қ ызметінің кү шеюі жасө спірімдер дененің тез ө суіне, мезгілінен ерте жыныстық жетілуге, қ осымша жыныс бездері мен жыныс белгілерінің дамуына себепші болады. Мұ ндай балалар дә рігердің бақ ылауында болады.

Бездердің евнухойдизм (аталық жә не аналық бездің толық ө сіп жетілмеуі) деген атпен белгілі гипофункциясы жиі кездеседі. Бұ л ауру жағ дайында аяқ -қ ол жедел ө седі, дауыс жоғ арылайды, дене дамуы артта қ алады, ішкі жә не сыртқ ы жыныс мү шелері мен қ осымша жыныстық белгілердің ө сіп жетілуі тоқ талады.

Аналық безі жамбас аймағ ына орналасып, жатырдың жалпақ дә некері арқ ылыжатырғ а жә не жатыр тү тігіне бекінеді. Аналық безнде клетка пісіп жетіледі жә не жыныс гормондары –эстрогендер (эстрадиол, эстрон, эстроил) жә не жыныс гормодары –эстрогендер (эстрадиол, эстрон, эстриол жә не прогестин) тү зіледі. Эстрогендер аналық жыныс аппаратының (қ ынап, жатыр жә не т.б.) дамуына қ олайлы ә сер етеді. Аналық безінде пісіп жетілген аналық клетка жатыр тү тігіне ө тіп, осы жерде ұ рық танады. Ұ рық танбағ ан аналық клетка жатырғ а қ арай бағ ытталады да, кү шпен тартып алынғ ан кілегейлі қ абық шамен қ оса қ ынап арқ ылы оқ тын-оқ тын органимзнен шығ арылып тұ рады. Бұ ғ ан кілейлі жатырдың ісінуі жә не жалаң аштанғ ан қ ан тамырларынан қ ан қ ұ йылуы жағ дай жасайды, ал мұ ның ө зі қ ан ағ уымен (етеккір келуімен) ұ штасады. Бұ л процесс 3-5 тә улікке созылады да, ә рбір туар ай сайны қ айталанып отырады. Организмдегі мұ ндай циклді ө згерістерге де жыныс гормондарының тү зілуі сияқ ты гипофиз гормондары ә сер етіп, орталық нерв системасы бақ ылап отырады.

Эстрогендердің гиперфункциясы мезгілінен ерте жыныстық жетілуге жә не қ осымша жыныстық белгілердің ерте байқ алуына себепші болады. Гипофункцияда сыртқ ы жә не ішкі жыныс мү шелері толық жетілмейді, етеккір келмейді, адамның бойы биіктейді, жалпы семіреді жә не т.с.

Ұ рық ты жыныс бездері арнайы ұ рық байлау эпителийінен дамып қ алыптасады да, біртіндеп жыныс мү шелері қ алануынан біртұ тас комплекске бірігеді. Осы даму кезең і аяқ талғ ан соң сыртқ ы жә не ішкі аталық жә не аналық жыныс бездерін ажыратады.

Ерте даму сатысындағ ы ұ рық та аталық жыныс мү шелерінің қ алануы аналық жыныс мү шелерінің қ алануына ұ қ сас қ ұ рсақ қ уысында ө теді. Бұ дан соң жіктелу нә тижесінде ү шінші айғ а қ рай ерке организміндегі жыныс мү шесі мен ұ ма, ә йел организмінде-клитор (шошақ ай) жә не қ алың тері қ атпарлары (жыныс мү шесінің ү лкен жә не кіші ернеуі) қ алыптаса бастайды, осындан кейін жыныс мү шелері комплексі жамбасқ а жә не ішінара тері астына қ арай ойысады.

Нә ресте ұ лдың екі шә ует безі шат каналынан ө тіп, ұ маның ішіне орналасады. Нә ресте қ ыз баланың жыныс мү шесінің ү лкен ернеуі жақ сы жетіледі жә не кіші ернеуімен бірге қ ынапқ а кіреберісті жауып тұ рады. Нә рестелерде аталғ ан белгілердің біреуінің болмауы олардың шала туғ андығ ын білдіреді (кү ні жетпей туу).

Бақ ылау сұ рақ тары:

1.Эндокриндік бездер мен гормондар туралы ұ ғ ымдар

2. Гипофиз

3. Қ алқ анша без, қ алқ ансерік безі.

4. Бү йрек ү сті безі

5. Жыныс бездері