Йқы безі

Ұ йқ ы безі-қ ұ рсақ қ уысына орналасқ ан. Оның салмағ ы нә рестеде 2, 84г., бір жастың аяғ ында-11, 36г., болады. 13-15 жасқ а қ арай оның салмағ ы ересек адамдағ ы ұ йқ ы безінің салмағ ымен шамалас (еркектерде-71, 9-76, 3г., ә йелдерде-69, 1г.,) болады. Бұ л без сыртқ ы жә не ішкі секреция мү шесі болып табылады. Сыртқ ы секреция безі-ұ йқ ы безінің сө лімен қ оса ішекке ө тетін, ал ішкі секреция безі-қ анғ а ө тетін ферменттер жасап шығ арады. Дененің ұ лпалары мен бездің ұ шындағ ы шағ ын аралшалар тү зетін клеткалар тобы эндокриндік қ ызмет атқ арады. Оларды Лангерганс-Соболев аралшалары деп атайды. Мұ ндай аралшалар нә ресте организміндегі ұ лпалар бірлігінде олардан ү лкенірек балалар мен ересектер ұ лпаларының бірлігіне қ арағ анда ә лдеқ айда кө п болатыны ақ ынталғ ан.

Аралшаларда инсулин, глюкагон жә не липокаин деп аталатын ү ш гормон жасалады. Алғ ашқ ы екі гормон организмдегі кө мір су алмасуына тікелей қ атысады. Инсулиннің ә серімен глюкоза гликоген тү ріне бауыр мен бұ лшық еттерде жиналып, қ андағ ы қ анттың тұ рақ ты дең гейін сақ тайды. Глюкагон бауырдағ ы гликогенді глюкозағ а дейін ыдыратады жә не бұ лшық еттердегі гликогенге ә сер етпестен, қ андағ ы қ ант мө лшерін арттырады.

Ұ йқ ы безінің қ ызметінің тө мендеуі жә не қ анда инсулиннің болуы ондағ ы қ ант мө лшерінің артуына себепші болады. Бұ л жағ дайда қ ант диабеті деп аталатын науқ астың ауыр тү рі пайда болады. Дені сау адамдардың қ анында 0, 1-0, 2 пайыз қ ант болады жә не оны бү йрек бө ліп шығ армайды. Ал диабет ауруы кезінде оның мө лшері 0, 3-0, 8 пайызғ а дейін жә не одан да артады да, несепте кө бейіп кетеді. Қ анттың несеппен бірге бө лінуі суды кө птеп бө ліп шығ арумен ұ штасады. Диабетпен аурығ ан адамнан тә улігіне 10 литрге дейін жә не одан да кө п мө лшерде несеп бө лінеді (полиурия). Мұ ндай науқ астар тә улік ішінде бірнеше литр су ішеді, организмі ә лсірейді, терісі қ ұ рғ ақ, қ ышиды, белоктар мен майлар алмасуы бұ зылады. Диабетпен ересектер де, балалар да ауырады. Диабеттің жең іл тү рімен ауырғ анда диета сақ тау, ал орташа жә не ауыр тү рлерінде-сульфаниламидтік препараттар, инсулин қ абылдау керек. Диабетпен ауыратын оқ ушылар мектептен бірер кү нге босатылады жә не гимнастикамен шамалап айналысады. Олар ү немі дә рігерлердің -невропотологтардың, окулистің, физиатрдың, стоматологтың жә не т.б. қ арауында болад.

ә р трү лі бастан ө ткен инфекциялық аурулар (қ ызылша, мысқ ыл, шірің ше, жел шешек жә не т.б.) психикалық жә не дене жарақ аты, кө міртегі (қ ант, ұ н ө німдері) мол тамақ ты артық ішу қ ант диабеті ауруының тууына себепші болады. Кө п жағ дайда бұ л ауруғ а тұ қ ым қ уалайтын бейімділік те себепші болады, сондық тан диабетпен ауырғ анг науқ астарғ а некелескен жағ дайда балалы болуды ұ сынбайды.

Ұ йқ ы безінің гиперфункциясы сирек кездеседі. Ол қ андағ ы қ ан дең гейінің тө мендеуінен жә не орталық нерв системасы ә рекетінің бұ зылуынан байқ алады. Организм ә лсіреп, қ ұ рысады жә не глюкоза енгізуден кейін жойылып кететін басқ а да білгілер пайда болады. Липокаин майлардың бауырдан шығ уына жә рдемдесіп, кө мірсулардың майларғ а айналуын тежейді.