Аллергиялық синуситтер.

Мұ рын қ уысының аллергиялық ауруларына мұ рынның қ осалқ ы қ уыстарының шырышты қ абығ ының ә ртү рлі ө згерістерін рентгенологиялық (қ алыпты жә не контрасты) зерттеулермен, немесе диафаноскоп жә не эхографиямен анық тайды. Томография мұ рын қ осалқ ы қ уыстарының ө згерістерін жақ сы кө рсетеді. Кейде антроскопия жү ргізіледі. Қ осалқ ы қ уыстың ө згерістері-аллергиялық гайморитті анық тайды. Аллергиялық риниттің маусымдық қ озғ ан кезінде науқ астардың 65%-ында гайморит, кейде онымен бірге этмоидит, фронтит дамиды. Қ уыстағ ы қ абыну созылмалы жә не бір жақ ты, кейде тез қ айтымды болады.

Инфекциялық ринитте қ осалқ ы қ уыстардың қ абынуы - 85%. Кө птеген синустер ө згеріске ұ шырайды. Гайморит екі жақ ты болса, ө згерістері тұ рақ ты.

Аллергиялық риниттің аралас (қ осынды) тү рінде екі жақ ты гиперсезімталдық пен (тозаң ды жә не бактериальды, кейде ү ш антигенге қ арсы) тыныс алу жолдарының шырышты қ абығ ының клеткаларын зақ ымдап, ұ лпағ а қ арсы аутоантиденелер қ ұ рылады. Аралас аллергиялық риниттің пайда болуы иммунитеттің тө мендеуімен аллергиялық қ абынудың кү шеюіне байланысты. Бұ ларғ а жү ре келе тағ ам жә не дә рі аллергиялары да қ осылады. Қ осынды (аралас) аллергиялық ринитте қ абыну жоғ арғ ы тыныс алу жолының барлық шырышты қ абығ ына жайылады. Ринитке жө телу, тұ ншығ у ұ стамасы, орталық отит симптомдары қ осылады.

Қ осынды аллергиясы болғ анда, мұ рын ішінде полиптер шығ ады. Науқ астардың ү штен бірінде пансинусит лабиринтетпен қ оса дамиды. Гайморит - екі жақ ты, гиперпластикалық немесе полипозды. Ондағ ы ө згерістер аллергиялық реакцияның қ ай тү рімен жү руіне байланысты. Егер қ озу жаздыгү ні дамыса, қ абыну маусымды риниттегідей, егер қ озу бактериальды инфекциялармен қ ыстыгү ні дамыса, баяу аллергиялық реакцияның кө ріністері анық талады.

Қ абыну кө ріністері аллергиялық реакцияның стадияларымен сипатталады. Вазодилятаторлық стадияның негізгі симптомы – мұ рынның созылмалы бітіп қ алуы. Гиперсекреторлы стадиясы –тү шкіру ұ стамасы жиі жә не мұ рыннан сұ йық тық мол ағ ады.

Ісіктік стадиясы – (созылмалы ісік) – мұ рын кеуілжірлерінің кү шті ісінуі, мұ рын жолдарын толық жауып тастайды. Катаральды тү рінде мұ рын шырышты қ абығ ы қ ызарғ ан. Гиперпластикалық тү рінде – мұ рынның тө менгі кеуілжірлерінің арт жағ ының жә не орталық кеуілжірлерінің алдың ғ ы жағ ы ү лкейеді.

Полипозды стадиясында – кө птеген уақ полиптер, ә сіресе торлы лабирингтер маң ында болады.

Аллергиялық риниттердің аса маң ызды диагностикалық белгілері: аллергендермен қ ойылатын терілік жә не ө ршіту тесттері, мұ рын жалқ ығ ында IgE-нің жә не секретінде эозинофилдер кө беюі. Ә ртү рлі риниттердің (атопиялық, инфекциялық, грибтік, химиялық препараттар) клиникалық кө ріністері бір-біріне ұ қ сас.

Мұ рынның жә не оның қ осалқ ы қ уыстарының созылмалы аллергиялық қ абынуы - тыныс алу жолының кең тарағ ан патологиясы. Аллергендердің ингаляциялық жолмен тү суі, тыныс алу жолдарының басқ а мү шелерінде сенсибилизацияғ а шалдық тырып, аллергиялық отит, фарингит (35%) тубоотит (8, 3%) дамытады (В.С. Мошкевич).

Жедел аллергиялық фарингитті бірінші рет Квинке (1882) сипаттағ ан. Аурудың тілі, тілшігі, бадамша бездері, кө мейдің кіреберісі ісінеді. Беті ісініп, есекжем пайда болады. Ісік кенет басталып, тез дамиды. Созылмалы аллергиялық фарингитте науқ астардың кө мейінде бір нә рсе тұ рғ андай, тү кіріктің кө беюі, кейде жө телуі, ауаның температурасы ө згерсе, кө ң іл кү йі тө мендейді. Суық су ішсе, фарингит тез қ озады.

Кө мейдің аллергиялық зақ ымдануы ө те сирек, бірақ ө те тез дамиды. Жедел ларингиттің ү ш тү рі белгілі: диффузды, шектелген жә не сің ірасты. Диффузды аллергиялық ларингитте – тамағ ы жыбырлап, тамағ ында бір тү йір бардай сезініп, жө теліп, дисфония, дем алу қ иындайды. Кө мейдің шырышты қ абығ ы ісініп, жалқ ық секретімен жабылады. Ісік тілшікті, кейде псевдодауыстың бү кпесін қ амтиды. Шектелген аллергиялық ларингитте – дисфония, кө мейінде бірдеме бардай жыбырлайды. Дауыс кө п ө згермейді. Шын дауыс бү кпелерінің ісігі сирек кездеседі.

Сің ірасты аллергиялық ларингиті 5-7 жасқ а дейінгі балаларда кездеседі. Кө мей стенозы кейде трахеостомағ а немесе кісі ө ліміне ә келеді.

Кө мей ауруларының стадиялары: созылмалы аллергиялық катаральды ларингит, гиперпластикалық аллергиялық, ісікті-полипозды аллергиялық (Рейнике ісігі).

Халық аралық аурулар жіктемесі (1982) бойынша екі белгі ескеріледі: бірінші - нозологиялық тү рі (аллергия), екінші – ақ ымдалғ ан мү ше немесе жү йе (мұ рын, кө мей).

Мошкевич В.С. (1992) жоғ арғ ы тыныс алу жолдарының созылмалы ауруларының клиникалық жіктемесін жасағ ан, онда патогенезін, ағ ымын, тү рін, стадиясын, патологиялық процестің қ ай мү шені зақ ымдағ анын кө рсетеді. Мысалы, диагноз – созылмалы аллергиялық ринит жә не синусит (гайморит), серозды тү рі, (сенсибилизация ө сімдіктердің тозаң ына), қ озу кезі, жең іл ағ ымды, гиперсекрециялық стадиясы.

Аллергиялық риниттің емі. Қ олданылатын бейспецификалық емдер кө бінесе нейровегетативтік вазомоторлы ринитте кө мектеседі.

Аллергиялық ринитті емдеу ү шін арнайы аппаратпен мұ рынның тө менгі кеуілжірінің шырышты қ абығ ының ультрадыбысты дезинтеграциясын жү ргізеді. Мұ рын ішінің дезинтеграциясы аллергиялы жә не вазомоторлы ринитте кө мектеседі. Гиперсекрециялы ауруларды емдеуге атропин сияқ ты ә сері бар беллоид тағ айындайды. Аллергиялық ринитте дә рі электрофорез немесе фонофорезбен мұ рын қ уысына жібереді. Антигистаминдік дә рілер қ ышыну мен гиперсекрецияны басады. Эозинофилия жоғ арғ ы сезімталдық пен мұ рын арқ ылы дем алуды бұ зса, баяу ә серлі субстанцияғ а жә не лейкотриендерге ә сер ететін стероидтарды тағ айындайды.

Аллергиялық риниттің симптомдарының дамуында негізгі рө л атқ аратын - гистамин. Гистаминнің ү ш рецепторы белгілі, ауру басталғ анда Н₁, рецепторымен дамиды. Н₁ – рецепторының антагонистері мұ рын қ уысының қ ышуын, ринореяны жә не тү шкіруді азайтады, бірақ мұ рынның бітуіне ә сер етуі нашар. Бірінші шық қ ан антигистаминдік препараттар (супрастин, димедрол, тавегил) седативті жә не антихолинергиялық ә сер етуінен жә не қ ысқ а уақ ытта организмнен шығ ып кетуінен науқ астарғ а қ олданылмайды. (Н.Н. Речинская, 2001)

Кейін шық қ ан антигистаминдік препараттар (семпрекс, гисманал, аллергодил, цетрин, кестин жә не басқ алар) жақ сы нә тиже беруімен мұ рынның ісінуін толық кетірмейді. Бұ лар аллергиялық коньюнктивитті жә не есекжемді де басады. Бұ л препараттар мұ рын ісігін басатын препараттармен (псевдоэфедрин) қ оса қ олданылады. Псевдоэфедринді балаларғ а жә не жү йке жү йесі қ озатын ауруларғ а беруге болмайды.

Қ азіргі заманда аллергиялық ринитті емдеуге мұ рын ішіне қ олданылатын антигистаминдік препараттар (азеластин жә не левокабастин) жақ сы жә не тез кө мектеседі, ал кү ніне 2 рет алғ анда аурудың алдын алуғ а да болады.

Кортикостероидтерді (будесонид, флунизолид, флукокортинбутил, флутиказон пропионат, мометазон фуроат, триамциналон) жергілікті мұ рын ішіне пайдаланғ анда, цитокиндер мен хемокиндердің шығ уын жә не клеткалардың (Т-клеткалар мен эозинофильдердің) инфильтрациясын тоқ татып, қ абынуды ө те кү шті басады. Мес клеткаларының саны шамалы азаяды.

Кортикостероидтерді жалпы (парентеральды жә не пероральды) қ олдану - аллергиялық риниттер емінде ақ ырғ ы резерв. Керек жағ дайда бір аптадай ғ ана беріледі. Сондық тан кортикостероидтерді аллергиялық риниттің ауыр ағ ымында жергілікті, ү немі қ олдану керек.

Кромондар (кромолин жә не некромил натрий) мес клеткаларының мембранасын тұ рақ тап, медиаторлардың шығ уын азайтады. Бұ л препараттарды ауру басталардан 2-3 апта бұ рын бергенде, жақ сы нә тиже береді.

Ісінуге қ арсы қ ан тамырларын тарылтатын препараттарғ а а₁ – адренергиялық агонистер (мезатон) жә не а₂ – адренергиялық агонистер (африн, галазолин, нафтизин), норадреналин босататындар (эфедрин, псевдоэфедрин, амфетаминдер) жә не норадреналиннің қ айта сің уіне кедергі болатын (кокаин, тримекс) жатады. Бұ лар 7-10 кү ннен артық тағ айындалмайды. Балаларғ а (1 жасқ а дейінгі) жә не 60-тан асқ ан қ арттарғ а, жү ктілік кезінде, глаукомада, гипертонияда қ олдануғ а болмайды.

Маусымдық аллергиялы риниттердің қ озғ ан кезінде аскорбин қ ышқ ылын, Р жә не Д витамин топтарын, рутин, натрий цитратының 10%-ертіндісін жә не май қ осылғ ан холестеринді алуды ұ сынады. Е-аминокапрон қ ышқ ылының 5% ертіндісін қ олдану жә не кү кіртпен емдеудің бір курсын ө ткізу жақ сы кө мектеседі. Кү кірт бү йрек ү сті бездерінің қ ыртыстарының функциясын кө теріп, эндогендік кортикостероидтердің секрециясын кө бейтеді.

Спленин, унитол, кү кіртті магнезия инъекцияларын береді. Бета-адренорецепторларын белсендіретіндер (адреналин) жақ сы кө мектеседі. Тамыр тарылтатын дә рілердің емдік ә сері 2-4 сағ атқ а ғ ана созылады. Бұ л дә рілерді ұ зақ қ олданғ анда қ ан тамырлары склерозғ а ұ шырап, дегенеративтік процесс дамиды.

Созылмалы аллергиялық риниттің полипозды стадиясында хирургиялық емде орын алады. Полипотомиямен бірге антигистаминдік дә рілер, полипоздық аутоантигенмен арнайы гипосенсибилизация, кортикостероидтерді (парентеральді, фонофорезбен немесе мұ рын ішіне) беру, спирт-новокаин блокадалары жү ргізіледі. Қ осымша трипсин тағ айындау мұ рын қ абынуын азайтады. Трипсин стафилококк анатоксинінің иммуногендік қ асиетін кү шейтеді. Хирургиялық ем аллергиялық ринитте мұ рын арқ ылы дем алуды қ алпына келтіруге, инфекциядан тазарту жә не тітіркену ошақ тарын алып тастауғ а бағ ытталады.

Антигендерді денеге, ә сіресе ө кпеге таратпау ү шін радикальды операция жасамайды. Бірақ, конхотомияны, конкоантропексияны, тө менгі кеуілжірге криотерапияны жү ргізеді. Кейде хирургиялық операциядан кейін ауру қ озуы болады. Сондық тан оны ауру қ озудың алдын алатын дә рілерді (преднизолон) беріп емдеумен бірге жасайды.

Маусымдық аллергиялық ринитте гормонның аэрозолын қ олдану кө мектеседі.

Қ осынды (аллергиялық, инфекциялық) аллергиялық ринитте оксикорт (тетрациклин+гидрокортизон) аэрозолы жақ сы нә тиже береді.

Мошкевич В.С. қ озғ ан бактериальды аллергиялық ринитті емдеу ү шін қ ысты кү ні аэрозольды беру схемасын ұ сынады:

1, 3, 5, 7 – тә уліктерінде қ ұ рғ ақ ингаляция комплексі – белсенді антибиотик – 0, 1; сульфамид – 0, 25; димедрол – 0, 05; эфедрин – 0, 012; аскорбин қ ышқ ылы – 0, 2.

2, 4, 6, 8 – тә уліктерінде – гидрокортизон – 0, 025; димедрол – 0, 05; хлорид натрий – 0, 5% - 50.

9, 10 – тә уліктерінде – димедрол – 0, 05, эфедрин – 0, 02.

Курортта шырышты қ абық тың функциясын қ алыптастыратын майлы ингаляциялары жү ргізіледі. Ингаляция қ ұ рамына кіретін майлар: эвкалиптік, фенхел, шырғ анақ, жалбыз, анис, лимон, лаванда, итмұ рын жә не қ ызыл май. Аллергиялық риниттің қ озуын комплексті емдеу керек.

Бұ л айтылғ ан емдеу ә дістері аурудың қ озуын басады. Бірақ аллергеннің жаң адан кіріп, рецидив шақ ыруынан қ орғ амайды.

Ең жақ сы кө мектесетін ем – аллергендерді аэрозолдік ә діспен беретін локальдық иммунотерапия.