Бронх демікпесі

Бронх демікпесі (БД)- созылмалы рецидивті ауру, патогенезі арнайы жә не арнайы емес тітіркенулерге бронхтардың гиперреактивтілдігінен бронхоспазм дамып, эозинофильді гиперсекрециясымен шырышты қ абығ ының ісінуінен болатын қ айтымды ұ стамалы тұ ншығ у.

Шет ел ғ алымдары БД-ін ү ш тү рге бө леді: экзогенді (аллергиялық); эндогенді (аутоиммунды) жә не аспириндік. Эндогенді тү рінде аллерген табылмайды, науқ астар - 30 жастан асқ андар, ауа райының жә не температураның ө згеруіне, ә ртү рлі (арнайы, арнайы емес) тітіркенулерге гиперсезімталдығ ы бар, аспиринді кө тере алмайды, полипті синуситтері болады. Аллергендердің терлік сынамалары - теріс, қ анда IgE-қ алыпты. Ауру персистентті жү реді, кортикостероидтер жақ сы кө мектеседі. Вирусты респираторлы ауру ө те сирек, бірақ инфекция ошақ тары жиі.

Экзогенді БД-інде экзоаллергендерге гиперсенсибилизациясы бар, IgE-кө п, тері сынамалары оң.

Аспириндік БД - пиразолон препараттары тұ ншығ у береді.

А.Д. Адо мен П.К. Булатовтың (1969) жіктемесі бронх демікпесінің басталу кезең ін демікпе алды (предастма) дейді. Кө п уақ ыт созылғ ан тү нгі қ ұ рғ ақ жө телумен бірге тамағ ы жыбырлап, қ ышиды. Демікпе алдында жедел немесе созылмалы бронхит, аллергиялық кө ріністер (ринит, есекжем), қ анда жә не тү кірікте эозинофилия байқ алады. Туыстарында аллергиялық ауруларғ а бейімділігі болуы мү мкін. Демікпе алдының негізгі кө рінісі - астматикалық бронхит. БД-сін екіге бө леді: аллергиялық жә не аллергиялық емес (псевдоаллергиялық) тү рлері. Аллергиялық тү рі тағ ы екіге бө лінеді: атопиялық (шаң ды, тозаң ды), инфекциялық (стрептоккоктық, нейсериальды). Аллергиялық емес тү рі-аспириндік, дә рілік, стресстік. Ауырлығ ына қ арай I-II кезең деп бө леді. Ә рқ айсысының қ озғ ан, ремиссия фазасы болуы мү мкін.

Г.Б. Федосеев (1982) БД-ні клинико-патогенездік варианттарғ а бө леді:

1) атопиялық;

2) инфекцияғ а тә уелді;

3) аутоиммундық;

4) дисгормональды;

5) жү йкелік-психиялық;

6) адренергиялық дисбаланс;

7) холинергиялық;

8) бронхтардың біріншілікті ө згерген тү рі (физикалық кү штің ә сері, аспирин б.д.).

БД-атопиялық варианты, тұ қ ым қ уалаушылық негізі бар, ә ртү рлі аллергендерден дамитын аллергиялық реакцияның реагиндік тү рі. Қ оздыратын аллергендер: ө сімдік тозаң дары, тұ рмыстық (ү й шаң ы, ү й жануарлары, грибтер, жә ндіктер), тағ ам, дә рі, инсектицидті, кә сіби факторлар. Атопияда иммуноглобулин Е-ні кө птеп шығ аруғ а организмнің генетикалық бейімділігі болады.

БД – ү лкен жә не кіші бронхтардың гиперсезімталдығ ымен жә не хелпер-2-нің ә серімен дамитын созылмалы қ абыну. БД-нің иммунологиялық механизмі - аллергия реакциясының 1-тү рі. Хелпер-2 лимфоциті ИЛ-4, ИЛ-5 ө ндіреді. ИЛ-4-тің ә серімен В-лимфоциттері IgE синтездейді. ИЛ-5 эозинофилдерді белсендіреді. IgE – базофилдермен байланысып, биологиялық белсенді заттарды бө леді. Цитокиндер мен эозинофилдер эндотелий клеткаларын зақ ымдап, аллергиялық қ абынуды (аллергиялық реакцияның IV- тү ріне ұ қ сас) кү шейтеді.

Атопиялық -синдром балалардың 30%-ында кездеседі. Ғ ылыми болжам бойынша бұ л синдром келешекте 60%-ғ а дейін кө бейеді.

Инфекция - тә уелді варианты бактериялық инфекциялар (стафилококк, нейссериялар), вирустар (респираторлы-синцитиальдық вирус, парагрипп) микоплазмдардың ә серінен дамиды. Вирустар жә не олардың метаболиттері В-адреноблокатор сияқ ты ә серімен вагус бронхоконстрикторлық рефлексінің афференттік аймағ ын зақ ымдайды. Респираторлық инфекциялар лимфоцитарлық гистамин-резилинг ө німін кө бейтіп, базофил жә не мес клеткаларынан гистамин шығ арады.

Аутоиммундық вариант-атопиялық жә не инфекциялық демікпенің дамуының соң ғ ы кезең і. Патогенезінде ө кпенің ұ лпаларына қ арсы антиденелер пайда болады. Аутоантиденелер-антиядерлі, ө кпеге қ арсы, жә не бронхтың тегіс салалы бұ лшық етіне қ арсы.

Дисгормональдық вариант: БД - глюкокортикоидтың (бү йрек безінің қ ыртысының жетімсіздігі) жә не жыныс бездерінің функцияларының (дисовариальды бұ ылыстар) ө згерістерімен дамиды.

Жү йкелік-психиялық вариант. БД - дамуы психиялық -эмоциялық стресстің ә серімен бронхтардың гиперреактивтілігінің дамуына байланысты.

Жү йкелік-психиялық бұ зылыстар аурудың дамуында клиникалық кө ріністерінің негізіне айналады.

БД адренергиялық дисбалансы-патогенезінде ү лкен рө л атқ аратын β -адренорецепторларының блокадасымен альфа-рецепторларының сезімталдығ ының жоғ арылауына байланысты. Бұ л жағ дайлар бронх рецепторларының туа болғ ан ақ аулығ ынан немесе жү ре пайда болғ ан экзогендік факторлардың ә серінен. Мысалы, вирусты инфекциялардан, аллергиялық сенсибилизациядан, симпатомиметиктерді қ алыптан кө п қ олданудан жә не басқ алар.

Холинергиялық вариант-ваготонияның ү стемдігінен дамиды. Ацетилхолин рецепторларының қ атты қ озуы ірі жә не орташа бронхтардың жиырылуына жә не бронх пен трахеяның шырышты қ абығ ының, серозды бездерінің гиперсекрециясына ә келеді.

БД-нің реактивтілігінің біріншілік ө згеруі туа болғ ан эпителий арасының кең еюіне жә не ирритациялық рецепторлардың гиперреактивтілігіне байланысты, БД-нің бұ л тү ріне аспирин демікпесі жә не физикалық кү штеуден болғ ан демікпе кіреді. Физикалық демікпенің дамуына гипервентиляция, тоң у жә не бронхтардың ылғ алды жоғ алтуы да ә сер етеді.

Аспирин демікпесі немесе астматикалық ү штік (тұ ншығ у ұ стамасы, риносинусит жә не мұ рын полипозы, аспиринді кө тере алмау), аспирин жә не басқ а стероид емес қ абынуды басатын препараттар арахидон қ ышқ ылының метаболиттерін бұ зады. Аспирин демікпесі барлық БД-15%-ы.

БД-жең іл тү рінде ауру қ озуы жең іл, аптасына 1-2 рет. Тү нде дем алудың бұ зылуы айына 1-2 реттен аспайды. Ұ стамалар арасында жағ дайы жақ сы. Дем шығ арудың жоғ арғ ы жылдамдығ ы (пиковая скорость выдоха)-ДЖЖ-қ алыптың 80%-ынан кө п.

БД-орташа ауырлығ ында қ озу аптасына 1-2 рет, тү нгі демікпе айына 2-ден кө п, ДЖЖ-60-80%. Брохолитиктер жақ сы кө мектеседі.

БД-ауыр тү рінде қ озу жиі, симптомдары тұ рақ ты, тү нгі демікпеде жиі, физикалық белсенділігі тө мендеген, ДЖЖ-60%, бронхолитиктерден кейін қ алыптың тө менгі дең гейіне ғ ана жетеді.

БД ауруын емдеудің жалпы бағ дарламасы:

1) науқ асты міндетті оқ ыту бағ дарламасы; 2) аурудың ауыр-жең ілін бақ ылаумен анық тау; 3) ауру қ оздыратын факторларды болдырмау; 4) жеке кісінің дә рілік емінің схемасын анық тау; 5) тұ ншығ у кезіндегі жедел кө мекті жоспарлау; 6) диспансерлік бақ ылау.

Науқ ас санитарлық ағ арту бағ дарламасы бойынша БД профилактикасын білетін болады. Науқ ас кү нделік дә птерге ө з жағ дайын, ДЖЖ-кө рсеткіштерін жазып отырады. Аллергенмен жанасулық болдырмай, дер кезінде дә рігерге кө рініп отыруы, науқ астың ө мірін жақ сартады. Ең алдымен науқ астың алатын дә рісін (дозасын) анық тайды.

Бронхолитиктер мен қ абынуғ а қ арсы қ олданатын дә рілер тө рт сатылы тағ айындалады. Емдеу сатылы БД ауыр-жең іл ағ ымына байланысты. Бірінші сатысы БД-жең іл тү рінде, 2-3 сатысы БД орта ауырлығ ында, тө ртінші сатысы-БД-нің ауыр тү рінде жү ргізіледі.

Қ олданатын препараттар-қ абынуғ а қ арсы (негізгі емі) дә рілер жә не брохолитиктер. Негізгі (қ абынуғ а қ арсы) препараттар-кромолин қ атарындағ ылар –интал, задитен, тайлед, дитек (1г. интал + 0, 05 мг фенотерол);

- ингаляциялық глюкокортикостероидтер-бекотид, бекломет, ингакорт, (флунизолид);

- жү йелі глюкостероидтердің (ингаляция, таблеткалары) қ абынуғ а қ арсы ә сері, клеткалардың кө беюін белсендіретін цитокиндердің блокадасымен, тыныс алу жолындағ ы шырышты қ абығ ындағ ы мес клеткаларының азаюына ә келеді. Глюкокортикоидтар бронхтарды жиырып, тыныс алу жолындағ ы тамырлардың ө ткізгіштігін азайтып, ісікті қ айтарады. Глюкокортикоидтардың ингаляциясының кері ә серлері жоқ. Сондық тан глюкокортикоидтар БД-да негізі ем болып саналады.

Бронхолитиктер ү ш ү лкен топқ а бө лінеді:

1. Симпатомиметикалық бронходилятаторлар-адреномиметикалық дә рігер, қ осынды β -адреностимуляторлар жә не таң даулы (селективті) β -адреностимуляторлар;

2. Ксантин ө німдері-эуфиллин жә не басқ алар.

3. Холинолитикалық дә рілер-атропин, платифиллин жә не олардың аналогтары;

Адреномиметиктер (адреналин, эфедрин) бронх шырышты қ абығ ының ісігін азайтып, жедел бронх кең ітетін нә тиже береді. Бірақ олардың кері ә серлері-тахикардия, артериальдық қ ысымды кө теру, инфаркт миокард жә не геморрагиялық инсульт қ аупі. Адреналин егісімен тіке ә сер етсе, эфедрин ә сері 40-60 мин. кейін басталып, бронх кең ітуі 3-4 сағ ат ө ткен соң байқ алады. Сондық тан тұ ншығ уды басу ү шін екеуінде бір мезгілде (адреналин 0, 1%-0, 2-0, 5 мл. жә не эфедрин 5%-0, 5-1мл) бұ лшық етке немесе кө к тамырғ а енгізеді.

Қ осынды Β -адреностимуляторлары-изодрин (новодрин, зуспиран), орципреналин сульфат (алупент, астмопент) В₁-В₂ адреналин рецепторларына тіке ә сер етіп, ингаляцияда ө те тез жә не тұ рақ ты (3-4 сағ) эффект береді. Бірақ, олар тахикардия, бас айналу, ауызы кеуіп, аритмия, метеоризм дамытады.

Таң даулы (селективті) В2-адреностимуляторлары (В2-агонисттер) аз уақ ыт (5-6 сағ) жә не ұ зақ (пролонгирлі) 12 сағ аттан кө п ә сер ететін болып бө лінеді. Қ ысқ а уақ ыт ә серлі агонисттер-беротек (фенотерол), сальбутамол (вентолин), бриканил (тербуталин-сульфат) ингаляцияда бронхтарды кең ейтіп, кірпікті эпителийлердің қ озғ алуын белсендіреді.

Ингалятор тә улігіне 4 реттен кө п қ олданылып, бір сеанста 2 рет қ ана дем алады. Кө п қ олдану бронх рецепторларының дә ріге ү йренушілігін дамытып жә не ө кпенің жабылып қ алуы, кісі ө ліміне ә келуі мү мкін.

Ұ зақ ә серлі В2-агонисттер (сальмотерол, формотерол, сальтос жә не басқ алар) тү нгі уақ ытта болатын қ озуды (дә рі бермеу синдромы) тоқ татады.

Ксантин ө німдері-эуфиллин жә не басқ алар бронхты тез кең ітеді, ө кпе артериясының жә не жалпы артериальдық қ ысымды тө мендетеді.

Кө к тамырғ а тә улігіне 2, 4% - 10-20 мл эуфиллин береді. Ішке 0, 15г. ә рбір 6 сағ атта ішкізу керек. Эуфиллиннің ұ зақ (12 сағ ат) ә сер ететін препараттары-афонил-ретард, теопек (теодур, теофилл, теолонг).

Холинолитиктер - атропин, платифиллин, атровент, беродуал жә не басқ алар, бронхтарды ө те кең ітеді. Бірақ олар бронх секрециясын азайтып, тү кірікті қ ойылтады жә не тахикардия береді, кө з кө руін бұ зады. Атропин ингаляцияғ а (0, 2-0, 4мг) жә не емдік шылым «Астматол» ретінде пайдаланылады. Бронхспазмда кө ктамырғ а, тері астына жібереді. Қ осынды препарат солутан-20-30 тамшыдан кү ніне 3 рет ішеді, эфатин (эфедрин, атропин жә не новокаинның қ осындысы) ингаляциямен ішке дем алуғ а, 3-4 рет тағ айындалады.

Атровент (атропин+вентолин) жә не атропиннің беротекпен, беродуалмен қ осындысы ингаляцияғ а ә рқ айсысы 2 дем алумен, арасы 6-8 сағ аттан қ олданылады.

БД - жең іл тү рімен ауыратындарғ а бірінші сатылық дә рілері-қ ысқ а ә серлі β -агонисттері жә не интал бар препараттар беріледі. Орта ауырлық ты науқ астарғ а екінші сатылы дә рілерді-кортикостероидтердің ингаляциясы, интал препараттары беріледі. Ауыр науқ астарғ а ү шінші сатылық дә рілері-кортикостероидтер (ингаляцияғ а жә не басқ адай жолдармен), ұ зақ ә серлі В-агонисттері, М-холиномиметиктер, ксантин-ө німдері беріледі. Кейде иммунодепрессанттар (метотрексат, циклоспорин А, циклофосфамид) тағ айындалады.

БД-атопиялық тү рінде бұ рын науқ астан бө ліп алынғ ан аллергенмен емдейді (арнайы иммунотерапия) немесе аллергенді шығ ару емі (экстрокорпоральдық емдеу) жү ргізеді.

Элиминациялық емдеу. Аллергиялық кабинетте ө тетін арнайы гипосенсибилизация-аллергеннің (аллерген инфекциялық емес) дозасын біртіндеп кө бейтіп тері астына егу. Арнайы иммунотерапия орта жә не ауыр ағ ымды бронх демікпесінде кө мек бермейді.

Экстрокорпоральдық емдеу (плазмаферез, гемосорбция, плазмафильтрация жә не басқ алар) аурудың қ озуын тез жә не бірден тоқ татады, дә рімен емдеудің нә тижесін жақ сартады, жә не дә рінің дозасында азайтып беруге болады.

БД-инфекциялық тү рінде арнайы иммунотерапия организмнің тыныс алу жолындағ ы инфекцияларына қ арсы қ орғ анысын кө тереді. Сол сияқ ты вирустарғ а қ арсы жә не иммунитет қ алыптастыратын дә рілер де пайдалы. Олар-тактивин, емдік ә сері тө мендеу-тималин, декарис, кейде интерферон, иммуноглобулиндер кө мектеседі.

Гетерогенді бактериальды вакцинаны немесе полисахаридті комплексті (пирогенал, продигиозан) қ олдану тиімді.

Аурудың қ озғ ан кезінде тыныс алу жолындағ ы қ абынуды басу ү шін антибиотиктер, сульфамидтер, фитонцидтер жә не стероид емес, қ абыну басатын дә рілер тағ айындалады.

Бү йрек ү сті безінің глюкокортикоидтық функциясы жетіспегенде этимизол береді, инфекция ошағ ынан арылтады, организмнің арнайы емес резистенттілігін кө тереді.

Бү йрек ү сті безінің жалпы жетімсіздігінде кортикотропин немесе синактен тағ айындайды, гипофиздің кортикотроптық функциясын кө теру ү шін этимизол беруге болады.

БД жү йкелік-психиялық тү рінде емге қ осымша психотерапия, психотропты жә не седативтік дә рілер, электросон, вагосимпатикалық жә не паравертевральды (Сперанскийдің ә дісімен) новокаин блокадасы тағ айындалады.

Аспирин демікпесінде емдеу бағ дарламасына элиминациялық диета жә не аспириннің аз дозасымен десенсибилизация жү ргізіледі. Салицил қ ышқ ылы бар тағ амдарды (консерванттар, томат, жас картоп, цитрустарды жә не басқ аларды) диетағ а кіргізбеу жө н. Аспирин десенсибилизациясы жақ сы нә тиже береді. Аспириннің дозасын 5-6 мг-нан бастап біртіндеп кө бейтеді.

Физикалық жү ктемеден кейін болатын демікпеде физикалық жаттығ у, аутофизикалық реабилитация жү ргізіп, кальцийдің антогонистерін (нифедипин, коринфар жә не б.) береді. Глюкокортикоидтар кө мектеспейді.

Симптомдық емдеу. Бронх жолын ашуғ а қ ақ ырық шығ аратын дә рілер пайдалы. Бронхтың шырышты қ абығ ына тіке ә сері бар, секрет сұ йылтатын дә рілер (эфирлі майлар, йодидтер, натрий гидрокарбонат, т.б.) жә не олардың сыртқ а шығ уын кө бейтетін (асқ азаннан рефлекторлы қ ұ су орталығ ына ә сер ететін) препараттар (термопсис, алтей тамырының, ө гейшө п жапырағ ының, бақ ыжапырақ тұ нбалары) жә не муколитиктер (трипсин, химопсин, рибонуклеаза, мукалтин, бромгексин, бисольвон, т.б) пайдаланылады. Калий иодид қ ақ ырық тү сіреді: 3% ертіндісінің 1 ас қ асық тан тамақ артынан 5-6 рет, 5 кү н бойы береді.

Термопсис тұ нбасы 200 мл суғ а 0, 8-1 г. Бір ас қ асық тан тамақ алдында кү ніне 5-6 рет ішеді. Трипсинді немесе басқ а ферменттерді ультрадыбысты ингаляциямен беру жақ сы нә тиже береді. Оксигенотерапия артериальдық қ анда оттегін кө бейтеді.

Дә рісіз емдеуге тыныс алу жолының гимнастикасы, кеуде массажы, иглорефлексотерапия жатады.

Емдік бронхоскопия-натрийдің изотониялық ертіндісімен протеолизистік ферменттер (трипсин, химиотрипсин 10-20 мл) мен муколитиктерді (ацетилцистеин 10%л, бромгексин 4-8 мг) қ осып бронхтарды жуады.

Ұ стамалы тұ ншығ у мен демікпелік жағ дайда жү ргізетін жедел кө мек.

Жең іл тұ ншығ уды эуфиллин, теофедрин немесе антастман, но-шпа, папаверин немесе галидор таблеткасын немесе 30-60 тамшы солутан ішумен тоқ татады. Кө бінесе аяғ ын ыстық суғ а салу, арқ асына қ ыша қ ағ азын басу жақ сы кө мектеседі. Кейде адреналин ө німдерінің (изопреналин, орципренал препараттарын) бір ингаляциясы жеткілікті болады.

Орта ауырлық ты тұ ншығ уды кө бінесе 0, 1% адреналинді 0, 5-1 мл тері астына немесе аэрозоль ретінде берумен басады. Емдік ә сер 2-3 минө ттен кейін басталып 1 сағ атқ а дейін сақ талады. Сондық тан адреналинді тә улігіне 10 рет беру керек.

Бронх кең еюін сақ тау ү шін адреналинмен қ оса эфедрин (5% ертіндісі 0, 5-1 мл тері астына немесе бұ лшық етке) берсе, емдік ә сер бірнеше сағ атқ а созылады. Егер науқ астың гипертониясы болса, адреналиннің орнына орципреналин (алупенті), гексапреналин (ипрадол), вентолин (сальбутамол), беротек (фенотерол) береді. Алупент (0, 5мг) инъекциямен жә не аэрозоль (2-5%-1мг-ғ а дейін) ретінде қ олданылады. Беротех ингаляцияғ а, ипрадол кө к тамырғ а (5-10 мкг, 1-2 ампулы) беруге арналғ ан.

Адреналин препараттарынан нә тиже болмаса, эуфиллинді (аминофиллин) кө к тамырғ а ақ ырын-баяу жылдамдық пен кіргізеді, кері ә сері (жү рек айну, қ ұ су, жү регі ауыру) болса, бірге қ осылғ ан папаверин (2%-2 мл), но-шпа (2%-2 мл) жә не дибазол (1%-2 мл) қ олданылады.

Тү нгі ұ стамада жә не тахикардияда тері астына платифиллин (0, 2%-1мл) немесе атропин (0, 1%-0, 5-1мл) берумен жағ дайын жақ сартады.

Кейбір аурулардың жү регі ауырса, наркоз аппаратынан азоттың шала тотығ ымен, оттегімен дем алса жақ сы кө мектеседі. Егерде ауруларда аллергиялық кө ріністер болса, димедрол, супрастин немесе пипольфенді кө к тамырғ а береді.

Тұ ншығ у ауыр ө ткенде, жоғ арыдағ ы емдер кө мектеспесе, гиперкапниялық кома даму қ аупі болса, жедел дә рігерлік кө мектің арнайы бригадасын шақ ыртады. Ауруханағ а тү скенге дейін кө ктамырғ а адреналин, эуфиллин (қ алыпты дозада), алупент (0, 5мг 1мл физиологиялық ертіндісінде) ө те баяу, минө тіне 10-15 тамшыдан, ипрадол (1-2 ампуласын 5 минут ішінде) береді. Сонымен бірге кө ктамырғ а глюкокортикоидты гормондар: преднизолон 30-60 мг немесе гидрокортизон 100-250мг, глюкозамен (5%-250-500мл) енгізеді.

Демікпелік статус-БД-нің асқ ынуы, эуфиллин мен симпатомиметиктерге резистенттілігі бар науқ астардың дем алу жолының тарылуымен тыныс алу жетіспеушілігінің жедел дамуы. Демікпелік статустың (ДС) 1- кезең інде (салыстырмалы тең герілген) міндетті тү рде оттегімен емдеу, сұ йық тық қ ұ ю жә не дә рімен емдеу (эуфиллин, глюкокортикоид) жү ргізіледі. Оттегімен емдеу (ауамен қ осылғ ан оттегі 30-40%) тоқ таусыз беріледі.

Сұ йық тық қ ұ ю - гепарин қ осылғ ан 5%-глюкозамен, Рингер ертіндісімен, полиглюкинмен ө ткізіледі. Сұ йық тық қ ұ ю алғ ашқ ы тә улікте 3-3, 5 литр, келесі кү ндері дене ү стінің 1, 6 л/м кв есебімен жү реді.

Дә рімен емдеуде адреностимуляторлар берілмейді, басқ а дә рілердің де кө бі берілмейді. Эуфиллин (2, 4%-10 мл) физиологиялық ертіндісімен немесе глюкозағ а 5000 ө л.гепарин қ осып, 4-6 мин.ішінде вена ішіне жіберіледі. Содан кейін вена ішіне тамшылатып бір сағ атқ а 0, 9мг/кг есебімен аурудың жағ дайы жақ сарғ анша, 6-8 сағ ат беруге болады. Эуфиллиннің тә уліктік дозасы 1, 5-2г.

Преднизолонді (демікпелік статус) ДС-тың 1 кезең інде 30мг, 2-кезең інде 60мг, 3-кезең інде 90 мг кө ктамырғ а береді.

ДС-тың II-кезең інде (тең герілмеген) осы айтылғ ан емге қ осымша бронхоскоппен бронхтардың сегменттерін тазалайды.

ДС-тың III-кезең інде (гиперкапниялық кома) ауруды ө кпенің жасанды дем алу аппаратына қ осады.

БД-нің ремиссия кезінде дә рісіз ем жү ргізу керек: аллергия бермейтін диета, емдік дене шынық тыру, суғ а жү зу, массаж, физиотерапия, санаторияда емделу ұ сынылады.