Тұлғаның индивидуалды-типологиялық ерекшеліктерін атаңы

Темперамент – тұ лғ а қ алыптасатын биологиялық фундамент. Ол мінез-қ ұ лық аспектісінің динамикасы жә не ол ү ш жасқ а дейін, яғ ни балалық шақ та анық байқ алады.

В.С. Мерлиннің пікірінше, темпераменттің қ асиеттері индивидуалды ерекшеліктері, олар:

1) толығ ымен психикалық іс-ә рекет динамикасын реттейді;

2) жеке психикалық процестердің ерекшеліктерін сипаттайды;

з (темперамент, мінез, қ абілет)

3) тұ рақ ты жә не қ алыпты сипатқ а ие;

4) темперамент типін сипаттайтын қ атаң заң дылық тармен қ атынаста болады;

5) жү йке жү йесінің ортақ типі біркелкі шартталғ ан.

Мынаны білу қ ажет, егер индивидуалды динамикалық ерекшеліктерде темперамент ерекшеліктері кө рінсе, онда ол іс-ә рекеттің ешқ андай объективті мазмұ нымен келіспейді. Сондық тан болар, В.С. Мерлин темперамент қ асиетін психологиялық дә стү рде тұ лғ а қ асиетіне жатқ ызбады. Оның пікірінше, темперамент қ асиеті тұ лғ аны емес, индивидуалдылық ты сипаттайды.

Темперамент (лат. temperamentum – келбетке қ атысты тиістілік, tempero – тиісті байланыста араласу) – индивидтің психикалық іс-ә рекетінің динамикалық ерекшеліктер сипаты, яғ ни психикалық процестердің темпі, жылдамдығ ы, ритмі интенсивтілігі жә не осы іс-ә рекетті тудыратын жағ дайы.

Мінез адамның негізгі ө мірлік бет алысын жә не оның ө зіндік ә рекетінің айрық шылығ ыг сипаттайтын саналы кө рсеткіш. Мінез кө п қ асиеттің бірлігі жә не кө п мағ ыналы ұ ғ ым.Мінездің негізгі сапалары: моральдық жағ ынан тә рбиелігі, бірқ алыптылығ ы, тодық тылығ ы, салмақ тылығ ы. Жеке адамның ә рекетімен мінез қ ұ оқ ы тұ рақ ты қ атынастар жү йесімен байланысты.

Мінездің типтері. А. Ү йлесімді тұ тас топ. Ә ртү рлі жағ дайларғ а жылдам бейімделеді, тұ рақ ты жә не қ оршағ ан ортағ а бейімделу қ абілеті жоғ ары. Б. Ішкі қ айшылық қ а бейім тип. Сыртқ ы ортамен келісіп ә рекет етеді.Импульсивті ә рекеттерге бейім, бірақ осы ә рекеттерді ерік жігермен бақ ылып отыратын тұ лғ алар. С. Бейімделу қ абілеті тө мен, қ айшылық ты типтер. Ә леуметтік талаптармен эмоцияналды тілектердің ө зара қ айшылық ты болуымен сипатталады. В. Гипертивті тип. Кө ң іл кү йлердің кө терің кі болуы, тұ рақ сыздығ ы жә не ашушаң дық тығ ы. К. Лавилә тип. Бұ о типиегі тұ лғ алардың кө ң іл кү йлері тез ө згеоеді, тұ рақ сыз, сезімталдық бауырмашылық белгілерімен ерекшелінеді. П. Тұ рақ сыз тип. Қ орқ ақ тығ ымен, ө згелердің ық палына тез тү сумен, мінез қ ұ лқ ының ә рекет жасауының баяулығ ымен ерекшнленетін тұ лғ алар. Т. Дистимді тип. Кө ң іл кү йінің тө мен болуы, депрессияғ а бейім тұ лғ алар. И. Астеникалық тип. Тез шаршағ ыш, ашуланғ ыш, депрессия кү йіне тү суге бейім адамдар. Н. Сенситивті тип. Тез ә сер алатын қ орқ ақ, ө зіне ө зі сенімділігінің тө мен субьектілер. О. Бір орында қ озғ алыссыз тұ ратын типтер. Бұ лар ренжігіш, сенімсіздік кө рсететін, кү мә нді, тез ашуланатын, ө згелердің ойын, пікірін қ абылдамайтын адамдар.