Абылдаудың әр түрлеріне салыстырмалы сипаттама беріңіз

Қ абылдау – қ оршағ ан орта заттары мен қ ұ былыстарының барлық қ асиеттерінің жиынтығ ын кешенді бейнелеу процесі.

Қ алыпты жағ дайда адамда тү йсінудің бес негізгі тү рін бө ліп кө рсетуге болады: кө ру, есту, дә м сезу, иіс сезу, сипап сезу – адамның сыртқ ы ортада бағ дарлануына мү мкіндік береді. Кө ру жә не есту қ алыпты жағ дайда қ абылдау ретінде болады. Кө ру жә не есту анализаторлардың кө мегімен жү зеге асатын жалпы физиологиялық механизмдерге ие.

Қ абылдауды кез-келген басқ а психикалық феномен сияқ ты процесс ретінде де, нә тиже ретінде де қ арастыруғ а болады.

Қ абылдау жеке қ асиеттерді бейнелейтін тү йсікке қ арағ анда, қ оршағ ан орта заттары мен қ ұ былыстарын бү тіндей бейнелеп, шындық тың интегралды бейнесін қ ұ рады.

Қ озғ алысты қ абылдау. Қ озғ алысты қ абылдау бағ дарлану реакциясының нейрофизиологиялық аппаратына кіретін жаң амен немесе қ озғ алыстың нейрон-детекторларымен анық талады.

Уақ ытты қ абылдау. Уақ ытты қ абылдау механизмі кө біне “биологиялық сағ атпен” байланыста болады – адам ағ засында болатын биологиялық процестердің бірізді жә не ритмикалық ауысуы.

Уақ ыттың субъективті ұ зақ тығ ы кө біне оның немен толтырылғ анына байланысты болады.

Адекватты перцептивті бейненің қ алыптасуы ү шін келесі жағ дайлар қ ажет:

v белсенді қ озғ алыс;

v кері байланыс;

v сыртқ ы жә не ішкі ортадан миғ а келетін ақ параттың белгілі бір оптимумын ұ стау;

v ақ параттың ә деттегі қ ұ рылымдылығ ын сақ тау.

Қ абылдаудағ ы иллюзия. Біздің ә лемді қ абылдауымызда бұ рмалану болатын кездер де болады. Ол заттардан қ арама-қ арсы ақ парат келген кезде немесе заттар туралы ақ парат толық болмағ анда, алынғ ан сигналдарды қ ате интерпретациялағ ан кезде болады. Қ абылдаудың ерекшелігі оның кө мегімен бейнелер қ ұ руда болып табылады, сондық тан ә рбір адам ең алдымен ө зіне қ ажет затты кө реді, шын мә нінде ондай нә рсе жоқ, тек оғ ан ұ қ сайтын нә рсе ғ ана бар.

Қ абылдауды дамыту. Қ абылдау ө мір жағ дайына байланысты ө згереді, яғ ни дамиды. А.В. Запорожец перцептивті ә рекеттердің қ алыптасуы оқ ытудың ә серімен бірнеше дең гейлерден ө теді деп есептейді:

І дең гей – адекватты перцептивті бейне, балада материалдық заттармен практикалық ә рекет жолымен жү реді;

ІІ дең гей – сенсорлық процестер ө з қ озғ алысының кө мегімен орындалатын рецептивтік аппараттарды орындайтын ө зінше перцептивтік ә рекетке айналдырады. Балалар заттардың кең істіктік қ асиетін қ ол мен кө здің бағ дарланып-зерттеу қ озғ алысының кө мегімен танысады;

ІІІ дең гей – перцептивті ә рекеттерді қ ысқ арту процесімен басталады;

ІҮ дең гей – перцептивті процестер идеалдығ а айналады. Балалар тез жә не қ андай да бір сыртқ ы қ озғ алыстың кө мегінсіз-ақ қ абылданатын обьектілердің белгілі