Аймақтық бағдарламалар 1 страница

Аймақ тық бағ дарламалаудың теориясы жә не тә жiрибесі. Бағ дарламалық -мақ сатты ә дiстiң негiзгi белгілері. Бағ дарламаның бiр ү лгiдегi (типовая) қ ұ рылымы. Аймақ тық бағ дарламалардың классификациясы. Бағ дарламамен басқ ару, бағ дарламаны iске асырудың тетiгi. Бағ дарламаны бағ алау белгiлерi. Бағ дарламаның мақ саттары мен қ орлары. Бағ дарламалардың варианттарының бағ асы.

Жауабы:

159. Аумақ тарды дамыту бағ дарламасының қ ұ рылымы кең мағ ынасында мынадай бө лімдерден тұ рады:
1) паспорт (негізгі параметрлер);
2) ағ ымдағ ы жағ дайды талдау;
3) ө ң ірді дамытудың пайымы;
4) негізгі бағ ыттар, мақ саттар, міндеттер, нысаналы индикаторлар мен нә тижелер кө рсеткіштері;
5) бағ дарламаның қ ойылғ ан мақ саттарына қ ол жеткізу жолдары жә не тиісті шаралар;
6) бағ дарламаны іске асыру кезең дері;
7) қ ажетті ресурстар;
8) бағ дарламаны басқ ару.
160. «Паспорт (негізгі параметрлер)» бө лімінде аумақ ты дамытудың мыналарды қ амтитын негізгі параметрлері баяндалады:
1) атауы, 2) ә зірлеу ү шін негіздеме; 3) осы ө ң ірдің негізгі сипаттамасы; 4) бағ ыттары; 5) мақ саттары; 6) міндеттері; 7) іске асыру кезең дері; 8) нысаналы индикаторлар; 9) қ аржыландыру кө здері мен кө лемдері.
161. «Ағ ымдағ ы жағ дайды талдау» бө лімінде қ ызмет саласының ағ ымдағ ы дамуы сипатталады:
1) ө ң ірдің жай-кү йінің оң жә не теріс тұ старын, сондай-ақ олардың елдің дамуының ә леуметтік-экономикалық жә не қ оғ амдық -саяси дамуына ә серін бағ алау;
2) экономикалық даму, ә леуметтік сала, инфрақ ұ рылымдық кешен, аумақ тық (кең істіктік) даму, мемлекеттік жергілікті басқ ару жә не ө зін ө зі басқ ару жү йесі бағ ыттары бойынша аумақ тың ә леуметтік-экономикалық жағ дайын талдау;
3) негізгі проблемалардың, тә уекелдердің, тежеуші факторлардың, аумақ тардың орта мерзімді перспективада тұ рақ ты ә леуметтік-экономикалық дамуының бә секелес артық шылық тары мен мү мкіндіктерінің кешенді сипаттамасы;
4) қ азіргі нормативтік қ ұ қ ық тық базаның, тұ рақ ты ә леуметтік-экономикалық дамуды қ амтамасыз ету жө ніндегі іс-шараларды іске асырудың қ олданыстағ ы практикасы мен нә тижелерінің сипаттамасын қ оса алғ анда, аумақ ты ә леуметтік-экономикалық дамытуды мемлекеттік реттеудің қ олданыстағ ы саясатын талдау.
162. «Ө ң ірді дамытудың пайымы» бө лімінде шешуші нысаналы индикаторларды кө рсете отырып, бағ дарламаны іске асырудың соң ында ө ң ірді дамытудың жалпы болжамды нә тижелері баяндалады.
163. «Негізгі бағ ыттар, мақ саттар, міндеттер, нә тижелер кө рсеткіштері» бө лімінде:
1) тұ тастай ө ң ір экономикасын, ә леуметтік саланы, инфрақ ұ рылымдық кешенді, аумақ тық (кең істіктік) қ ұ рылымды, мемлекеттік жергілікті басқ ару жә не ө зін-ө зі басқ ару жү йесін дамыту бө лігінде ө ң ірді дамытудың негізгі бағ ыттары;
2) стратегиялық жә не бағ дарламалық қ ұ жаттарда қ алыптастырылғ ан стратегиялық мақ саттар мен міндеттердің ұ зақ мерзімді жү йесіне сә йкес аумақ ты ә леуметтік-экономикалық дамытудың ә рбір бағ ыты бойынша нысаналы индикаторлары кө рсетілген мақ саттары;
3) кө рсетілген ә рбір мақ сатқ а қ ол жеткізу бойынша міндеттері;
4) болжамды мә ніне қ ол жеткізілу кө зделетін жә не осылардың негізінде бағ дарламаларды іске асыруды бағ алауды жү зеге асыру ұ йғ арылатын кезең дерді кө рсете отырып, бағ дарлама міндеттеріне қ ол жеткізу дә режесін сипаттайтын нә тижелердің сандық ө лшенетін кө рсеткіштері баяндалады.
164. Аумақ ты дамыту бағ дарламасының мақ саты жоспарлы кезең нің соң ында ө ң ірді дамытудың белгілі бір бағ ытының жай-кү йінің пайымын, ө ң ірді дамытудың бірнеше міндеттерді шешумен қ ол жеткізілетін сапалы бағ дарын білдіреді.
165. Аумақ ты дамыту бағ дарламасының барлық мақ саттары бағ дарламаның мақ саттарына қ ол жеткізу дә режесін айқ ындауғ а мү мкіндік беретін, ө лшенетін кө рсеткіштерді білдіретін нысаналы индикаторларды қ амтуы тиіс.
166. Аумақ тарды дамыту бағ дарламасының міндеттері бағ дарламаның тиісті мақ сатында қ ол жеткізу орындалуы ү шін қ ажет, ағ ымдағ ы жағ дайды талдау негізінде қ алыптасатын жә не жоспарлы кезең нің соң ында ө ң ірдегі шешуші ө згерістерді кө руге мү мкіндік беретін негізгі шарттарды білдіреді.
167. Нә тижелер кө рсеткіштері жоспарланғ ан мә нге қ ол жеткізу кө зделетін нақ ты кезең ді (орта мерзімді немесе ұ зақ мерзімді) кө рсете отырып, аумақ ты дамыту бағ дарламасы міндеттерінің шешілу дә режесін сипаттайтын сандық ө лшенетін мә нді білдіреді.
168. Аумақ ты дамыту бағ дарламасының мақ саттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары мен іске асыру нә тижелерінің кө рсеткіштері оларғ а қ ол жеткізуге жауапты мемлекеттік органдар мен ұ йымдар кө рсетіле отырып келтіріледі.
169. «Бағ дарламаның қ ойылғ ан мақ саттарына қ ол жеткізу жолдары жә не тиісті шаралар» бө лімінде аумақ ты дамыту бағ дарламасының іске асырылуына жауапты мемлекеттік органдардың жә не ұ йымдардың қ ойылғ ан мақ саттарғ а қ ол жеткізу жә не алдағ ы міндеттерді шешу жолдары, сондай-ақ ә рбір мақ сатқ а қ ол жеткізілуін жә не ә рбір міндеттің шешілуін толық кө лемде жә не қ ажетті мерзімде қ амтамасыз ететін шаралар жү йесі келтіріледі.
170. «Бағ дарламаны іске асыру кезең дері» бө лімінде ә рбір кезең ү шін мақ саттарды, міндеттерді, нысаналы индикаторларды, нә тижелер кө рсеткіштерін жә не қ ол жеткізу шараларын кө рсете отырып, аумақ ты дамыту бағ дарламасын іске асыру кезең дерінің сипаттамасы баяндалады.
171. «Қ ажетті ресурстар» бө лімінде аумақ ты дамыту бағ дарламасын іске асыру ү шін ресурстарғ а (қ аржы-экономикалық, материалдық -техникалық, ең бек) қ ажеттілік мә селелері баяндалады.
172. Аумақ ты дамыту бағ дарламасын қ аржыландыру кө здері: республикалық жә не жергілікті бюджеттердің қ аражаты, мемлекеттік қ арыздар, мемлекеттің кепілдігімен тартылатын мемлекеттік емес қ арыздар, тікелей шетелдік жә не отандық инвестициялар, халық аралық қ аржы-экономикалық ұ йымдардың немесе донор елдердің гранттары, екінші дең гейдегі банктердің кредиттері, ұ йымдардың ө з қ аражаты жә не Қ азақ стан Республикасының заң намасында тыйым салынбағ ан басқ а да кө здер бола алады.
173. Қ аржыландырудың болжанатын кө лемдері ә леуметтік-экономикалық даму болжамы, жоспарлы кезең ге арналғ ан республикалық жә не жергілікті бюджеттердің параметрлері, халық аралық шарттар мен басқ а да факторлар ескеріле отырып айқ ындалады.
174. «Бағ дарламаны басқ ару» бө лімі орталық мемлекеттік органдар мен жергілікті атқ арушы органдар іс-қ имылының келісімділігіне, мақ саттар мен ресурстар бойынша қ ұ жаттың тең герімділігіне қ ол жеткізу бойынша аумақ ты дамыту бағ дарламасын басқ ару жү йесін сипаттауды қ амтиды.
5.4. Аумақ тарды дамыту бағ дарламаларын бағ алау
184. Аумақ тарды дамыту бағ дарламасын бағ алау оларды іске асырудан кейін ү ш жыл ө ткен соң (аралық) жә не жоспарлы кезең ө ткен соң (тү пкі) жү зеге асырылады.
185. Облысты, республикалық маң ызы бар қ аланы, астананы дамыту бағ дарламасын бағ алауды облыстың, республикалық маң ызы бар қ аланың, астананың мемлекеттік жоспарлау жө ніндегі уә кілетті органы мен мемлекеттік жоспарлау жө ніндегі уә кілетті орган жү ргізеді.
186. Ауданды (облыстық маң ызы бар қ аланы) дамыту бағ дарламасын бағ алауды ауданның (облыстың маң ызы бар қ аланың) жә не облыстың мемлекеттік жоспарлау жө ніндегі уә кілетті органдары жү ргізеді.
187. Аумақ ты дамыту бағ дарламасын бағ алау жергілікті атқ арушы органдар беретін бағ алау жө ніндегі есеп негізінде жү зеге асырылады.
188. Мә слихаттың тексеру комиссиясы ө зінің жұ мыс жоспарына сә йкес жү ргізетін бақ ылау іс-шаралары шең берінде аумақ ты дамыту бағ дарламасына жү ргізген бағ алау қ орытындылары тиісті бақ ылау іс-шараларының нә тижелері бойынша мә слихаттың тексеру комиссиясы ұ сыныс қ абылдағ аннан кейін жергілікті атқ арушы органғ а жә не мемлекеттік жоспарлау жө ніндегі уә кілетті органғ а жібереді.
189. Облыстың, республикалық маң ызы бар қ аланың, астананың мемлекеттік жоспарлау жө ніндегі уә кілетті органы облыс, республикалық маң ызы бар қ ала, астана ә кімі қ ол қ ойғ ан облысты, республикалық маң ызы бар қ аланы, астананы дамыту бағ дарламасын бағ алау жө ніндегі есепті қ алыптастырады жә не оны есепті кезең нен кейінгі жылдың 1 сә уіріне дейін мемлекеттік жоспарлау жө ніндегі уә кілетті органғ а тапсырады.
190. Мемлекеттік жоспарлау жө ніндегі уә кілетті орган облысты, республикалық маң ызы бар қ аланы, астананы дамыту бағ дарламасын бағ алау жө ніндегі есепті қ арап, облысты, республикалық маң ызы бар қ аланы, астананы дамыту бағ дарламасын бағ алау жө ніндегі жалпы есепті дайындайды жә не оны есепті кезең нен кейінгі жылдың 1 мамырына дейін Қ азақ стан Республикасының Ү кіметіне тапсырады.
191. Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі облысты, республикалық маң ызы бар қ аланы, астананы дамыту бағ дарламасын бағ алау жө ніндегі жалпы есепті қ арағ аннан кейін облысты, республикалық маң ызы бар қ аланы, астананы дамыту бағ дарламасына жү ргізілген бағ алау нә тижелері бойынша қ орытынды дайындайды жә не оны есепті кезең нен кейінгі жылдың 15 мамырына дейін Қ азақ стан Республикасы Президентінің Ә кімшілігіне тапсырады.
192. Қ азақ стан Республикасы Президентінің Ә кімшілігі облысты, республикалық маң ызы бар қ аланы, астананы дамыту бағ дарламасын бағ алау қ орытындыларын қ арағ аннан кейін сараптамалық қ орытынды дайындайды жә не оны есепті кезең нен кейінгі жылдың 1 маусымынан кешіктірмей Қ азақ стан Республикасының Президентіне енгізеді.

Аймақ тық басқ арудың теориялық негiздері

А.Смит жә не Д.Рикардоның абсолюттi жә не салыстырмалы артық шылық теориясы. Аймақ тық экономика теориялары дамуының қ азiргi бағ ыттары: баланс жасалмағ ан ө су теориясы, «ө су полюсының» теориясы, аймақ тық тең естiру теориясы жә не т.б.

Жауабы:

Салыстырмалы артық шылық тың теориялары

Халық аралық сауда - бұ л тауар алмасу жә не ел кө мегiмен қ оғ амдық ең бек бө лiнiнi дамытуды негiзде ө з шексiз қ ажеттiктерiн қ анағ аттандыратын қ ызметтермен.

Халық аралық сауданы негiзгi теориялар XVIIIлердiң соң ында салғ ан - бас XIX. смитпен жә не Давид Рикардомен экономист адаматалармен атақ тылармен. Оғ ан тә уелсiз сол ұ та алатындығ ы, олар экспортшылармен немесе импорттармен болып табылады, табиғ атқ а жә не (1776 жыл) халық тардың байлығ ы себептерi туралы зерттеудi ө з кiтабындағ ы А.смит абсолюттiк артық шылық ты теорияны сипаттады жә не, меркантилистамимен айтыса ел халық аралық сауданы еркiн дамытуда қ ызық тырғ анын кө рсеттi. Саяси экономия жә не (1817 жыл) салық салымының жұ мысындағ ы Д.Рикардо жә не салыстырмалы артық шылық тың теориясын дә лелдедi артық шылық тың қ ағ идасы тек қ ана ортақ ереженiң жағ дайының бө лiндiсiмен болып табылғ анын дә лелдедi.

Екi жағ дай сыртқ ы сауданың теорияларының талдауында есепке алу керек. Бiрiншiден, экономикалық ресурстер - заттық, табиғ и, Трудовоелер тағ ы басқ алар - елдердiң арасындағ ы бiр қ алыпты бө лiп берген. Екiншiден, ә р тү рлi тауарлардың тиiмдi ө ндiрiсi ә р тү рлi технологиялар немесе қ орлардың комбинациялары талап етедi. Сонымен бiрге елiнен не ә р тү рлi тауарлар ө ндiрiп алуғ а қ абiлеттi ө згере аладуғ а экономикалық нә тижелiлiгетiн жә не уақ ытпен шындығ ында ө згеретiн маң ызды асты сызылу. Салыстырмалы да, абсолюттi де басқ аша айтқ анда, артық шылық тар, елдерге ие болатын мә лiметтермен бiржолата болып табылмайды.

Абсолюттiк артық шылық ты теория.

Абсолюттiк артық шылық ты теорияның мә нi келесi тұ рады: егер қ андай болмасын ел ел тауар кө бiрек жә не арзандау, ө згеден кө рi не бiр ө ндiрiп ала алса, онда оғ ан абсолюттiк артық шылық пен ие болады.

Шартты мысалды қ арап шығ амыз: екi ел (дә н жә не қ ант) екi тауарлар ө ндiрiп алады.

Қ ант бойынша басқ а бiр ел астық бойынша абсолюттiк артық шылық пен ие болатынын болжаймыз. Бiр жағ ынан мү мкiн, бұ л абсолюттiк артық шылық тар, табиғ и факторлармен тудырсын - ерекше климаттық шарттар немесе ү лкен табиғ и қ орлардың бар болуымен. Табиғ и артық шылық тар ауыл шаруашылығ ында жә не табушы ө неркә сiп салаларындағ ы ерекше рө лдердi ойнайды. Ең алдымен, басқ а жағ ынан, ө ң делетiн ө неркә сiп салаларындағ ы ә р тү рлi ө нiмнiң ө ндiрiсiндегi артық шылық тары) пайда болатын ө ндiрiстiк шарттардан тә уелдi болады: қ ызметкерлердiң технология, бiлiктiлiгi, ө ндiрiстiң ұ йымы жә не тағ ы басқ алар.

Сыртқ ы сауданы болмайтында, ә рбiр ел тек қ ана сол тауарлар жә не мұ ндай ол ө ндiрiп алатын олардың саны бұ л тауарлардың салыстырмалы бағ алары олардың ө ндiрiсiнiң ұ лттық шығ ындарымен базарғ а анық талады тұ тына алатында шарттардағ ы.

Ә ртү рлi елдердегi ылғ и бiр тауарларына iшкi бағ алар ө ндiрiс факторларды қ амтамасыздық та, қ олданылатын технологиялар, жұ мысшы кү штiң бiлiктiлiгi жә не тағ ы басқ алар ерекшелiктердiң нә тижесiнде ә рдайым ә р тү рлi.

Сауда ө зара тиiмдi болу ү шiнсыртқ ы нарық тағ ы тауар бағ а қ андай болмасын нелiктен ел-экспортшыдағ ы тауар iшкi бағ а сол биiк болуы керек, ел-импортқ а қ арағ анда.

Сыртқ ы саудадан ел алынатын пайда ө ндiрiстi мамандандырумен шарттала алғ ан тұ тынуды ө суде болады.

Сонымен, ә рбiр ел абсолюттiк артық шылық тың теорияларына сә йкес ол бойынша (абсолюттi) ерекше артық шылық пен ие болатын тауарлары ө ндiрiсте мамандануы керек.

Салыстырмалы артық шылық тың заң ы. Д.Рикардоның 1817 жылында халық аралық мамандандыру ұ лт ү шiн тиiмдi дә лелдедi. Бұ л салыстырмалы артық шылық тың теориясы болды, немесе, оларды кейде деп атайтын, ө ндiрiстiң салыстырмалы шығ ындарының теория. Бұ л теорияны толығ ырақ қ арап шығ амыз.

Оң айлық ү шiн Рикардо тек қ ана екi елдi алды. Олардың Америкасы жә не Еуропамен атаймыз. Жең iлдетулер ү шiн сонымен бiрге тек қ ана екi тауардың есептеуiне не iстесе де, ө з еркi қ абылдады. Олардың азық -тү лiгi жә не киiммен атаймыз. Ө ндiрiстiң барлық шығ ынының оң айлық тары ү шiн жұ мыс уақ ыттарымен ө лшенедi.

Мү мкiн, Америкамен жә не Еуропаның аралығ ында сауда ө зара тиiмдi болуы керек болатын кө ну керек. Америкадағ ы азық -тү лiктiң бiрлiгiнiң ө ндiрiстерi ү шiн Еуропада, Еуропадағ ы киiмнiң бiрлiгiнiң ө ндiрiсiне сонда Америкамен салыстырғ анда жұ мыс кү ндерiн аз жү руге қ арағ анда жұ мыс кү ндерi аз керек болады. Азық -тү лiктiң ө ндiрiсiнде такомалардың Америка жағ дайы тү сiнiктi тұ рпатына қ арағ анда маманданады жә не, Еуропа орнына шетке шығ арылатын тiгулi киiмдi кейбiр оның саны шетке шығ ара алады.

Рикардо дегенмен бұ л қ анағ аттанды. Ол салыстырмалы артық шылық ең бек ө нiмдiлiктiң байланыстарынан тә уелдi болатынын кө рсеттi.

Сыртқ ы сауданың абсолюттiк артық шылық ты теориясынан сү йене екi жақ тар ү шiн тиiмдi ә рдайым болып қ алады. Елдердiң арасындағ ы iшкi бағ алардың байланыстарындағ ы болғ анша айырмашылық, ә рбiр елдер сақ талынады е салыстырмалы артық шылық пен, ө йткенiнi орналастырады. онда ө ндiрiс ө ң геге қ арағ анда шығ ындардың байланысы қ азiргi кү йiнде ө ндiрiсi тиiмдiрек тауары ә рдайым табылады. Ең ү лкен осындайда ә рбiр тауардың ө нiмiнiң сатуынан ұ тыс талғ аулы шығ ындарда тө менде елiмен ө ндiрiп алады.

Абсолюттi жә не салыстырмалы артық шылық тың ахуалдарының салыстыруы маң ызды қ орытындыны жасауғ а мү мкiндiк бередi: саудадан ұ тыс екi жағ дайларғ а ә ртү рлi елдердегi шығ ындардың байланысы ә р тү рлi болатын ағ ып кетедi, яғ ни сауданың бағ ыты салыстырмалы шығ ындармен тә уелсiз сол анық талады, ө нiм ө ндiрiстегi абсолюттiк артық шылық ел қ андай болмасын алады немесе жоқ. Егер ол бойынша салыстырмалы артық шылық пен ие болатын ө нiмнiң ө ндiрiсiнде толық маманданса бұ л қ орытындыдан ел сыртқ ы саудадан ө з ұ тысын максималдайтынын шығ ады. Толық мамандандыруды ұ ғ ындырылатынын, ө ндiрiс кө лемдерiнiң ө суiн шара бойынша ө сетiн орнын басудың шығ ын болғ ан жеке алғ анда шындық та болмайды.

(тұ рақ ты) ө згерiссiз шығ ындарда сияқ ты сауданың бағ ыты сияқ ты анық тайтын факторлар орнын басулар ө сетiн шығ ындардың шарттарындағ ы. Егер олар салыстырмалы артық шылық тармен орналастырғ ан тауарлар ө ндiрiсте сол маманданса екiсi ел сыртқ ы саудадан ұ тыс ала алады. Бiрiншiден, шығ ындардың ө сетiн кү йiнделер бiрақ толық мамандандыру қ олайсыз жә не, екiншiден орнын басудың шектi шығ ындары елдердiң арасындағ ы бә секелестiктiң нә тижесiнде тегiстеледi.

Мамандандыру жә не азық -тү лiктiң ө ндiрiсiнiң ү лкеюi жә не тiгулi киiмнiң шарасы бойынша екi елдердегi шығ ындарының байланысына тегiстелген нү кте жететiнiн бұ дан шығ ады.

Мамандандыруды қ уыс жә не сауданың кең ейтуi ү шiн негiздер ахуал бұ л - шығ ындардың байланысындағ ы айырмашылық - ө зi, жә не ары қ арай мамандандырулар бiтiредi экономикалық тиiмсiз болады.

Сайып келгенде, сыртқ ы саудадан ұ тыстың максимизациясы жартылай мамандандырудың жанында болады.

Салыстырмалы артық шылық тың теориясының мә нi келесi тұ рады: егер ә рбiр ел ол ө ндiрiсiнде ең ү лкен салыстырмалы тиiмдiлiкпен ие болатын ө нiмдерiнде немесе кiшiсi шығ ындар туралы маманданса, онда сауда ө нiмдi факторлардың қ олдануынан екi елдер ү шiн ө зара тиiмдi екi жағ дайларғ а кө терiлген болады.

Салыстырмалы артық шылық тың қ ағ идасы, барлығ ына ортақ мә ндi елдердiң кез келген санына жә не тауарлардың кез келген саны жайыла иемдене алады.

Салыстырмалы артық шылық тың қ ағ идасының маң ызды кемшiлiгi оның статикалығ ы болып табылады. Бұ л теориялар қ андай болмасын бағ а тербелiстерi жә не ең бекақ ы, оны аяқ қ а басады кез келген инфляциялық жә не дефляция ү зiлулерiнiң аралық кезең дер, тө лем баланстарының ә р тү рлi мә селелерiнен дерексiздендiрiледi. Ол егер жұ мыс бiр салаларды тастап кететiн шығ ады, онда олар, созылмалы жұ мыссыздарда айналдырылмағ анында емес, басқ а салаларғ а мiндеттi тү рде ө ткенiнде, ө нiмдiрек. Абстрактiлi теория таң қ аларлық емес, мынау не уақ ытында Ұ лы жабығ уды ө зiн кү штi абыройын тү сiрдi. Оның мә ртебесi бағ ана қ айта қ алпына келе бастады. Созылмалы басылуларды қ азiргi теориялар жә не инфляция жұ мылдыратын неоклассиялық синтездiң теория негiзделетiн салыстырмалы артық шылық тың классикалық теориясының аралас экономикасында қ оғ амдық мә н қ айта алады.

Салыстырмалы артық шылық тың теориясы сымбатты жә не қ исынды теория болып табылады. Оны барлық ө з шамадан тыс жең iлдiгiнiң жанында тiптi маң ызды мә нi болады. Салыстырмалы артық шылық тың қ ағ ида аяқ қ а басатын ұ лт бағ аның бұ л жолына жазасын тарта алады - тұ рмыс дә режесiнiң тө мендетуi жә не потенциалдық қ арқ ын экономикалық ө суiн бә сең дiкпен.

Хекшераның халық аралық саудасын теория – олин

Аймақ тық дамуды мемлекеттiк реттеудiң дү ниежү зілiк тә жiрибесі

Ә лем елдерiндегi аймақ тық экономиканың мә селелерi (проблемы): ортақ жә не айрық шасы. Ә лемнiң ә р тү рлі елдерiндегі аймақ тық экономикалық саясатты салыстырмалы талдау. Дү ниежү зілік экономикадағ ы аймақ тық дамытуды реттеудiң институттары. Аймақ тық саясаттың қ ұ қ ық тық негiздері, макро жә не микроқ ұ ралдары.

Жауабы:

Дамығ ан елдерде жергілікті басқ ару тү рлері жә не ү лгілері. Аймақ тық экономика облысындағ ы мамандар дамығ ан елдерде жергілікті ө зін-ө зі басқ арудың ү ш ү лгісін белгілейді - англосаксон, француз жә не араласқ ан. АҚ Ш, Ұ лыбритания, Канада, Австралия жә не Жаң а Зеландия ү шін бірінші мінездеме, екінші - Франция, Италия, Испания, Бельгия, сонымен қ атар латын Америкасы елдерінің қ атары ү шін, ү шінші - Германия жә не Жапония ү шін.

Англосаксондық тү р жергілікті органдардың терең автономиясымен жә не айқ ын орталық қ а бағ ынудың болмауымен ерекшеленеді, француздық - дамығ ан орталық ө кімет ә кімшілігінің жергілікті органдарды бақ ылауы, аралас-екеуінің де элементтерін ү йлестірген. Ә рбір елде жергілікті орган тү рлерінің ә р тү рлілігі байқ алады. Жергілікті басқ ару ү лгілерінің ә рбірін толық қ арап шығ айық. Англосаксон жү йесі Ұ лыбританияда туды. Оның ө те маң ызды белгісі - сайлаулы органдарғ а қ амқ орлық жасаушы ү кіметтің ө кілетті ө кілдерінің орындарында жоқ болуы. Осында жергілікті басқ арудың екі сатылы жү йесі орын алады - ел графтық тарғ а бө лінген, ал графтық тар - тө ң іректерге. Жү йе негізін графтық тар қ ұ райды, оларғ а заң мен жергілікті сайлаулы органдарды жү зеге асыра алатын ө те маң ызды функцияның барлығ ы берілген. Тө ң ірек, метрополитендіктерден басқ а, болмашы функциялармен ү лестірілген.

Жергілікті ө зін-ө зі басқ арудың англосаксон типі қ олданылатын АҚ Ш ү шін, ә леуметтік - экономикалық сферада мемлекет функциясының биік децентрализация дә режесі мінездемелі. Федеративтік жү йе штаттарғ а айқ ын экономикалық автономияны жә не кең ө кілеттік береді, жергілікті органдар заң ғ а сү йінгенде оларданғ а тә уелді болады. Ә рбір штаттың ө з конституциясы болады, онда мемлекеттік қ ұ рылымның негізгі принциптары жә не тү рлері жә не жергілікті органдардың қ ұ рылымы бекітілген.^{1, 2}

Жергілікті басқ арудың француз ү лгісі. Францияда жергілікті органдардың статусын департаменттер жә не коммуналар иеленеді, негізгі ә кімшілік - территориялық қ ұ рылым жә не де бір уақ ытта жергілікті білімдер, жә не мемлекеттік басқ ару органдары болып келеді. Қ азіргі кезде елде 95 департамент жә не коммуналардың 36 мың нан жоғ ары коммуналар саналады. Олардан басқ а мемлекеттік басқ ару бірліктері ретінде сондай ә кімшілік тө ң ірек жә не аймақ тық органдар алғ а шығ ады.

Департамент жергілікті орган бас кең ес сияқ ты келесі ө кілеттіктермен ү лестірілген:

- департаменттік қ ызмет жасауды ұ йымдастыру жә не оларды басқ ару;

- департамент мү лігін басқ ару;

- департамент қ аражатын қ абылдау жә не оның атқ арылуын бақ ылау; департаменттің кең есші орган, шаруашылық жоспарлау жә не аймақ тық бағ дарламалау функцияларын жү зеге асыру.