Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Тақырып. Жаратылыстану пәндерін оқыту әдістемесінің даму тарихы, кезеңдері.






Дә рістің мақ саты: Бастауыш сыныптарда қ оршағ ан ортадан білім берудің революцияғ а дейінгі жай кү йін тү сіндіру. Кең ес кезінде алғ ашқ ы жаратылыстану оқ улық тарын оқ ытыла бастағ ан кезі туралы жә не оны негізінен қ андай мә селелерге кө ң іл аударылғ андығ ы жайында ұ ғ ым беру.

Дә ріске керекті қ ұ ралдар: Революцияғ а дейін жарық кө рген орыс оқ улық тарының плакатқ а жазылғ ан сызбасы.

Дә рістің жоспары:

1. ХVІІІ ғ асыр – жарытылыстану пә нінің оқ у пә ні ретінде енгізілуі. В. Ф. Зуевтің ең бектері, ә дістемелік ұ сыныстары.

2. ХІХ ғ асырдағ ы жаратылыстану пә нін оқ ыту ә дістемесі бағ ытындағ ы ә діскер ғ алымдардың ең бектері.

3. Кең ес дә уірі.

4. Жаратылыстанудың қ азіргі кезең дегі дамуы.

5. Қ Р-ның ғ алым ә діскерлердің ең бектері.

6. Жаң а бағ дарлама мен оқ улық тар, оқ у-ә дістемелік кешендер.

Дә рістің барысы:

Революцияғ а дейін қ азақ мектептеріне арналғ ан арнайы оқ улық тар мен оқ у қ ұ ралдарының жоқ тығ ы айқ ын. Бірақ осығ ан қ арап революцияғ а дейінгі қ азақ балаларының ө здерін коршағ ан дү ниеден ешбір хабары, яғ ни ұ ғ ымы мен тү сінігі болмады деп айта алмаймыз.

Бастауыш сынып оқ ушыларына азды-кө пті ғ ылыми дерекке сү йенген білім беру орыстың атақ ты ә діскер ғ алымдарының ең бектері негізінде жалпы мектеп ө мірінде жаратылыстануды оқ ытудың ә дістемесі мен оқ улық тарының шығ а бастауымен байланысты болды.

1900- жылдары жаратылыстану гимназияның 1 - 2 сыныптарында ғ ана оқ ытылды. Бұ л тұ ста В. В. Половцев, А. П. Павлов, И. И. Полянекий, Б. Е. Райковтардың ә дістемелік қ ұ ралдары шығ ып, олардың бә рі дерлік жаратылыстануды оқ ытуда практикалық сабақ тар мен топсаяхаттың тиімділігін уағ ыздады.

Революциғ а дейінгі кезең де бастауыш сыныптардағ ы жаратылыстануды оқ ытудың жү йесі А. Я. Гердтің ең бегі негізінде жү зеге асты. Яғ ни, бастауыш сыныпта тірі жә не ө лі табиғ ат туралы білім бере отырып, олардың арасындағ ы байланысты, дү ниенің біртұ тастығ ын ұ ғ ындыруғ а баса кө ң іл бө лінді. Іс - тэжірибеде сө здік ә дістен басқ а бақ ылау, тә жірибе ә дістері енгізілді. Сө йтіп, бастауышта жаратылыстануды оқ ытудың ә дістемесі бойынша азды-кө пті тә жірибе жинақ тала бастады. Бұ л бастауыш сыныпта табиғ аттану пә нін оқ ытуды теориялық та, ә дістемелік те жақ тарынан байыта тү сті. Бірак ескі діни пікір мен материалистік кө зқ арастың туындауы бұ л екеуінің арасындағ ы қ арама қ айшылық тың туындауына ә келді.

Дегенмен, қ оғ амның дамуы, мә дениеттің ө рлеуі жә не кү нделікті ашылып отырғ ан тү рліше ғ ылыми жаң алық тар оқ ушыларғ а ө здерін қ оршағ ан ортадан материалистік тү сінік беруді талап етті. 1900-жылы жаратылыстану мұ ғ алімдерінің Бү кіл Россиялык І-съезі болды. Онда жаратылыстану пә ндерін оқ ытуды мұ нан былай мектеп қ абырғ асынан тыс қ алдыруғ а болмайтындығ ын атап кө рсетті. Міне осығ ан байланысты революцияғ а дейінгі кездің ө зінде-ақ, бастауыш мектепте жаратылыстануды оқ ыту жө нге қ ойыла бастады.

Революциядан кейін бү кіл халыктың сауатын ашу, ә сіресе артта қ алғ ан халық тардың сана-сезімін кө теру еліміздің негізгі мақ саттарының бірі болды.

1918 жылы 28-тамызда халық ағ арту қ ызметкерлерінің Бү кіл ресейлік І-съезі болды. Мұ нда жалпығ а бірдей білім беру мә селесі қ ойылды. Халық ағ арту комиссариатына білім жү йесін жө ндеу, ө з ана тілінде оқ ыту, мектептерде оқ ытылатын пә ндердің ара салмағ ын анық тау мә селелері тапсырылды. Міне осы тұ ста мектептерде берілетін білімді жаң а қ оғ ам жетістіктерімен, табиғ атпен байланысты жү ргізу керектігі айтылды.

Қ азақ мектептері алғ ашқ ы кү ннен бастап Ресей халық ағ арту орғ андарының шығ арғ ан оқ у бағ дарламалары мен оқ улық тарын пайдаланды. 1921 жылы РСФСР Оқ у халық комиссариатының бекіткен бағ дарламасы Ленинградтық жә не Москвалык ә діскерлердің дайындауымен жарык кө рді. Бү л бағ дарлама бойынша оқ ушыларғ а табиғ аттан, қ оршағ ан ортадан білім берудің керектігі кө зделді. Бағ дарламаны қ азақ мектептері пайдаланғ ан кезде ө з жерлерінің ерекшелігіне қ арай икемдеуге мү мкіндік берілді.

1922 жылдан бастап жеті жылдық білім беруге арналғ ан оқ у бағ дарламасы жарық кө рді. Бастауыш сыныптарда Отантану, география, дү ниетану, жаратылыстану пә ндері оқ ылатын болды.

1924 жылы Қ азақ стан ғ ылыми қ ызметкерлерінің І-съезі болды. Мұ нда Мемлекеттік ғ ылыми совет (ГУС) жасағ ан жаң а бағ дарлама жобасы талқ ыланды. Бұ л бағ дарламалар ә рбір пә нге жеке-жеке берілді. Соның бірі -табиғ аттану болды. Бұ л бағ дарламаның негізгі бағ ыты - адамның ең бек ә рекеті, оның табиғ атқ а тигізетін ә сері, қ оғ ам мү ддесі ү шін табиғ ат кү шін бағ ындыру мә селелерін оқ ып ү йрету болды. Табиғ ат жайында берілетін материал ү ш бө лімнен (табиғ ат-ең бек-қ оғ ам) тұ рды. Мұ нда кө зделген мақ сат: адамның кайта қ ұ рушылық ә рекетін аша кө рсетіп, оның коршағ ан дуниені ө згертудегі ақ ыл-ойының рө лін таныту.

Қ азақ стан Республикасы мектептерінің алғ а басып ө ркендеуінде орыс мектептерінің рө лі кү шті болғ анмен ө мір талабы біртіндеп, ә р елдің ө з ана тілінде жазылғ ан тө л оқ улық тарының жарық кө руін жә не онда ә р республика ө з табиғ атын оқ ытудың керектігін керек етті. 1968 оқ у жылына дейін табиғ аттану тек 4-сыныптарда ғ ана оқ ытылып, онда М. Н. Скаткиннің ғ ана оқ улығ ы пайдаланылып келді. Ал, табиғ аттан білім беруге арналғ ан жеке тақ ырыптар 1-3 сыныптарда анатілі пә нінің мазмұ нымен бірге қ амтылды.

1968 жылғ а дейін табиғ аттану тек 4-сыныпта ғ ана оқ ытылып, 1-3 сыныптарда қ оршағ ан дү ние туралы материалдар ә р пә ннің ә сіресе, ана тілінің қ ұ рамына еніп, мә тін мазмұ ндарының табиғ и жә не ғ ылыми жағ ынан гө рі ә деби кө ркемдік жағ ы басым болғ андық тан, оларды оқ ыту барысында кө біне табиғ ат ерекшеліктеріне катысты ғ ылыми жағ ы ашылмай қ алып отырды. Сондық тан да ол кездерде табиғ аттануды оқ ытуда басым орын алуғ а тиісті жаратылыстану пә ндеріне лайыкты ә дістерді (бақ ылау, тә жірибе, практикалық ә дістер) сабақ барысында қ олдану жағ ы ә лі де болса, жаксартып жаң артуды керек ететіндей жағ дайда қ алып келді.

Мұ ндай жағ дай табиғ ат заң дылық тарын, оның жеке заттарын оқ ушыларғ а ғ ылыми тұ рғ ыдан тү сіндіруге кедергі жасап келді. Бастауыш сынып оқ ушыларының табиғ ат жайында ғ ылыми тү сініктерінің тө мен дә режеде болуы жоғ ары сыныптарда оқ ытылатын химия, биология, физика пә ндерін оқ уда ә серін тигізбей қ оймады. Міне, осы жағ дайлардың бә рі ескеріліп бастауыш буынның 2-сыныбынан бастап, табиғ аттану пә нін оқ ыту кө зделіп, сол мә селе алдың ала эксперименттен ө тіп, 1968 жылы Қ азақ станда бірінші рет ө з ө лкесінің материалдарына негіздеп білім беруге бағ ытталғ ан.

Дү ниетану - оқ у пә ні. Ә р пә нге арналғ ан оқ улық мазмұ нының ө зіндік ерекшелігі болатындығ ы сияқ ты, бастауыш сыныптарғ а арналғ ан «Дү ниетану» оқ улығ ының да ө зіндік ерекшелігі бар.

Ол ерекшеліктер:

- оқ ушылардың жас ерекшелігіне байланысты тақ ырыптар мазмұ нын ашатын материалдар кө лемінің шағ ын, ық шам болуы;

- тақ ырып мазмұ нының ғ ылымилығ ы, этиқ алық, эстетиқ алық жақ тарының ұ стамдылығ ы;

- оқ улық тілінің тұ жырымдылығ ы, нақ тылығ ы, айқ ындығ ы, тү сініктілігі, ә серлілігі, бейнелілігі;

- берілген мазмұ н оқ ушылардың ойын, тілін дамытуғ а, олардың сабақ барысында ө здігінен жұ мыс орындауына, іс-ә рекетіне тү рткі туғ ызуғ а сай болуы;

- берілген білім оқ ушылардың материалистік кө зқ арасын қ алыптастыратындай деректі, нақ ты материалдарғ а негізделуге тиіс;

- берілетін білімнің оқ ушылардың ө мір тә жірибесімен жә не қ оршағ ан ортамен байланыстылығ ын қ амтамасыз етуге қ олайлылығ ы;

- қ оршағ ан ортадан берілетін білімнің нақ тылығ ы мен ғ ылымилығ ы;

- білім мазмұ нының басқ а пә ндермен байланысы;

- берілетін білім кө лемінің дү ниенің біртұ тастығ ын тү сінуге жағ дай жасайтындай болуы.

Оқ улық тар мазмұ ны оқ у – ағ арту саласына байланысты қ абылданғ ан қ ұ жаттар негізінен туындайды. Осымен қ атар оқ улық тар мазмұ нында жеке ұ ғ ымдардың біртіндеп жалпы ұ ғ ымғ а айналуы да қ арастырылғ ан. Мысалы, оқ улық тың «Адам» бө лімінде осы ұ ғ ымғ а не енетіні жеке-жеке талдана келіп, адамның жеке басының отбасымен байланысы, маң айындағ ы адамдармен қ арым - қ атынасы, туыстар арасындағ ы байланыстар туралы ұ ғ ымғ а ө теді. Сол сияқ ты адамның ең бек ә рекеттері нә тижесінің бір - бірімен байланысы туралы да жалпы ұ ғ ым беріледі.

«Дү ниетану» пә ні бастауыш сыныпта оқ ушыларғ а білім беруде ең негізгі педагогиқ алық қ ұ рал оқ улық екеніне ешкім де кү мә н келтіре алмайды.

Оқ улық мазмұ ны оқ ушыларды дамытудағ ы бірден-бір қ ұ рал екендігі ескеріліп, осығ ан сә йкес оқ ушыларды дамыта оқ ытуғ а жағ дай жасау бағ ыттары кү шейіп отыр. Бұ л мә селеге байланысты казіргі таң да Ресей мектептерінде ауқ ымды эксперименттер қ ойылуда. Солардың нэтижесінде бастауыш сыныптардағ ы оқ улық тар мазмұ нын ө згертіп қ ана қ оймай, пә н мазмұ нын бірнеше бағ ытта тү рлендіру тиімді деп есептеліп, оқ ушыларғ а дү ниетанудан білім беруге байланысты бірнеше оқ улық тар ұ сынылғ ан. Бірақ, оқ улық тардың мазмұ ны ә ртү рлі бағ ытты қ олдаудан туғ андық тан, олардың оқ ыту мақ саты да ө згеріп, білім берудің мазмұ н тұ тастығ ы бұ зылып отыр. Мысалы, Ресейде бір ғ ана 2-сынып ү шін дү ниетанудан білім беруте арналғ ан ү ш тү рлі оқ улық жарық кө рді. Олар: А. Казаковтың «География для 2-класса» (1996) оқ улығ ы, Н. Ф. Виноградованың «Окружающий мир» (1995), А. А. Плещаковтың «Природоведение» оқ улық тары. Енді осылардың мазмұ нына қ арасақ, ә р автордың оқ улық жазу барысында кө здеген мақ сатының ә р тү рлі екені байқ алады.

Сө йтіп, Ресейде бір ғ ана екінші сынып оқ ушыларына арналғ ан бірнеше мазмұ ндағ ы оқ улық ғ ар жарық кө ріп, қ оршағ ан ортадан білім беру ә р бағ ытта жү руде. Автордың бірі бастауышта географияны оқ ытып, сол арқ ылы қ оршағ ан ортамен таныстыру тиімді десе, енді бірі қ оршағ ан орта дегеніміз - адам, табиғ ат, ө сімдік, жануарлар сондық тан білім кө зін осылардан бастау керек деп ұ сынады. Оқ улық тарғ а арналғ ан ә дістемелік нұ сқ ауда да бұ л материалдардың оқ ушыларды дамытудағ ы маң ызын автор ө з тұ рғ ысынан дә лелдейді.

1997 жылдан бастап жаң а талап, жаң а міндетке орай 1-4 сыныптарғ а арналғ ан жаң а оқ улық тар жарық кө ре бастады. Оқ улық тарды Республикада бұ рыннан оқ у-ә дістемелік проблемалармен шұ ғ ылданып келген ғ алым -ә діскерлер К. Жү нісова, Қ. Аймағ амбетова, Н. Нұ рахметов, З. Ф. Олейник т. б. жазды.

Оқ улық тағ ы ғ ылыми материалдар оқ ытылатын курстың мазмұ нын аша алатындай, оның жалпы жә не жеке заң дылық тарын тү сіндіретін мағ лұ маттарды қ амтитындай болуғ а тиіс. Оқ ушылардың дү ниетанымын қ алыптастыруда жә не олардың мең герген білімге сенімінің артуында оқ улық мазмұ нының алатын орны жоғ ары.

Кілт сө здер: ХVІІІ ғ асыр, жарытылыстану, В. Ф. Зуев, ХІХ ғ асыр, жаратылыстану пә ні, кең ес дә уірі, ә діскерлер, жаң а бағ дарлама, оқ улық тар, оқ у-ә дістемелік кешендер.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.