Табиғатым- тағдырым.

Сабақ мақ саты: 1. Оқ ушылардың дү ниетану пә нінен алғ ан білімдерін жү йелеу.

2. Табиғ атты қ орғ ау, экологиялық тә рбие негіздерін қ алыптастыру.

3. Оқ ушылардың танымдық белсенділіктерін арттыру. Табиғ атты қ орғ ауғ а тә рбиелеу.

Ө тілу ә дісі: Сын тұ рғ ысынан ойлауды дамыту.

Сабақ тү рі: Саяхат сабақ.

Сабақ кө рнекілігі: Саяхаттың картасы, ү нтаспа, бейнетаспа «белгісіз ағ аш», қ алташалар, мақ ал- мә телдер, «пошта» ойыны.

Сабақ жоспары: 1. Ұ йымдастыру.

2. Табиғ ат аясына саяхат.

а) Табиғ ат тарихынан; ә) Табиғ ат- тіршілік бесігі.

3. Байланысшылар аралы. «Пошта» ойыны.

4. «Қ ызыл кітап» аралы.

5. Мақ ал-мә телдер мен ырым-тыйымдар тосқ ауылы.

6. Белгісіз арал.

7. Экологиялық тұ жырым.

Сабақ барысы. Біз бү гін «Табиғ ат» еліне саяхатқ а шығ а отырып, ә ртү рлі аралдардан, тосқ ауылдардан ө туіміз қ ажет. Бірінші «Білім» мұ хитынан жү зіп ө ту ү шін табиғ ат тарихынан мағ лұ мат алуымыз керек. Ө те ерте заманда жер шарының кө п бө лігін су басып жатты. Ол заманда ө сімдіктер мен жануарлар ә лемі пайда болмағ ан. Суларда тек тү йіршік тә різді тіршілік иелері болады. Біртіндеп жер бетіндегі сулар азайың қ ырап, қ ұ рғ ақ жерлер кө бейе бастады. Бұ рын суда ө сіп келген балдырлар қ ұ рғ ақ жерлерге ө суге бейімделіп, жапырақ ты ө сімдіктер, шө птер, ағ аштар пайда бола бастады. Кейінірек қ ұ рғ ақ жерлер кө бейіп суда да жерде де мекендейтінбақ а сияқ ты қ осмекенділер пайда болғ ан. Ұ зақ уақ ыт ө те келе ауа райы ө згеріп, суық бола бастағ ан. Бұ л жағ дай ө сімдіктер мен жануарларғ а қ атты ә сер етіп, кө бі ө згеріске ұ шырап жаң а ауа райына бейімделді.

Уақ ыт ө те келе жер беті қ азіргідей тү рге еніп, табиғ ат осылайша пайда болғ ан екен. Терең ірек ү ң іліп қ арасақ, табиғ ат деген сө здің ө зі тіршіліктегі ө мір ү шін, ондағ ы адамдар ү шін нағ ыз сұ лулық тың, оны аялап сү йе білудің ұ стазы десек жаң ылмаймыз. Ендеше, осы табиғ ат сұ лулығ ын кө ре біліп, жан жү регімізбен сезініп, оғ ан ынталанып, тамсанып ө судің ө зі біздің ө мірге деген кө зқ арасымызды қ алыптастырып, талғ амымызды оятады екен. Жалпы халық ұ ғ ымында табиғ ат деген сө з жер-ана, туғ ан жер, атамекен сө здерімен қ атар тұ рады. (М. Ә лімбаевтың ө лең жолдары келтіріледі)

Халқ ымыз ұ рпақ тарына табиғ атты аялауды ә рқ ашан ә деппен аң ғ артып отырғ ан. (Табиғ ат туралы ырым-тыйымдар айтылады).

Табиғ атты аялап, оның пайдасын, қ ызығ ын кө ре білген, халқ ымыздың заң дылық тарын жә не сиқ ырлы сырларын жақ сы білген. «Ай шалқ айып туса ө зіне жайлы, шаруағ а жайсыз», «Аю оң айланса, кө ктем жылы болады» деп ауа-райын болжап білген. (Халық болжамдары келтіріледі).

Енді осы табиғ ат сө зін естігенде кө з алдымызғ а не елестейді?

ТАБИҒ АТ

Халық арасындағ ы туғ ан жер туралы, табиғ ат туралы аң ыздар халқ ымыздың табиғ атты ардақ тап пір тұ тқ анын дә лелдейді. Соның бір кө рінісі Тө ле би туралы аң ыз. (Кө рініс «Тө ле бидің қ арлығ аш-би атануы»).

1) Табиғ ат дегеніміз бұ л бізді қ оршағ ан орта. Демек, адам табиғ атсыз ө мір сү ре алмайды. Ендеше, осы табиғ и тепе-тең дік. Ө йткені адамдар табиғ атты есепсіз пайдаланып, экологиялық ойсырауғ а ұ шырады. Туғ ан ө лкеміздің ө зін ғ ана алып қ арайтын болса:

-ауыл маң ындағ ы ағ аштардың кесілуі,

-бұ лақ кө здері мен ө зендердің ластануы,

-қ оқ ыс ү йінділерінің кө беюі,

-кейбір аң дар мен қ ұ стардың тү рлерінің жойылуы- бұ л экологиялық проблема.

Міне, балалар, «Білім» мұ хитынан жү зіп ө ттік. Келесі аралымыз «Байланысшылар» аралы. Бұ л аралда «Пошта» ойынын ойнаймыз.

1- хат. Адам ө міріне не қ ажет? (жарық, ауа, су, жылу, тамақ).

2- хат. Адам ө зіне қ ажетті жағ дайларды қ айдан алады? (табиғ аттан).

3- хат. Судың қ асиеті. (мө лдір, сұ йық, тү ссіз, иіссіз).

4- хат. Тірі табиғ атты ата. (адам. ө сімдік, жануар, қ ұ стар).

5- хат. Сиыр, қ ой, ешкі, жылқ ы, тү йе, тауық, қ аз, ү йрек. (ү й жануарлары).

6- хат. ө сімдік ө суі ү шін не керек? (топырақ, су, ауа, жылу).

Оқ ушыларғ а сұ рақ жазылғ ан парақ шалар таратылады. Тақ тада жауабы жазылғ ан ү йлер тұ рады. Оқ ушылар сә йкес «хаттарды» ү йлерге таратуы керек.

Келесі аралымыз «Қ ызыл кітап» аралы.

Сирек кездесетің ә рі жойылып кету қ аупі бар ө сімдіктер мен жануарларды қ орғ ау мақ сатында 1974ж. Қ азақ станда «Қ ызыл кітап» шық ты.

Оның беті алуан тү рлі болады. Қ ызыл парақ тарында- жойылып кету қ аупі бар жануарлар енеді. Ақ парағ ында- саны азайғ ан ө сімдіктер мен жануарлар енеді. Жасыл парағ ында- қ айтадан аяласа қ алпына келетіндер енеді. Осындай барымызды бағ алау ү шін елімізде ә ртү рлі қ орық тар бар.

1- оқ ушы. 1997жылы кө ктемде Алматы қ аласында «Қ ұ с қ орғ аушылар қ оғ амы» қ ұ рылады. Бұ л- сирек кездесетің қ ұ старды жә не ә демі қ ұ старды сақ таумен жә не ө сірумен айналысатын қ оғ ам. Қ оғ амда қ ұ старды зерттеу,

қ орғ ау бө лімдері бар. Қ ұ сты сү йетің ж»ә не ол туралы кө п білгісі келетінкез-келген адам бұ л қ оғ амғ а мү ше бола алады, (Қ адыр Мырза- Ә лидің «Қ ызыл кітап» атты поэмасынан ү зінді оқ ылады).

Бейнетаспадан «Қ ызыл кітапқ а» енген жануарлар тіршілігі кө рсетіледі.

2- оқ ушы. Даламызда, тауларымызда топ-тобымен, ү йірімен жү ретің арқ ар, бұ ғ ы, қ арақ ұ йрық, орман сусары ақ тырна, қ ұ ндыз, дуадақ т. б. жануарларды оң айлық пен табу қ иын.

Міне, балалар, байқ ағ анымыздай, жер бетіндегі тыныстайтын ауамызды, сусындайтын мө лдір суымызды, желкілдеген жасыл желегімізді қ орғ амасақ, экологиялық апатқ а ұ шырайды.

Болжамдар бойынша біз қ алдық сыз ө мір сү ретің боламыз деп болжанғ ан, яғ ни ешнә рсені тастамайтын боламыз. Осығ ан біз ө зімізді қ азірден дайындауымыз керек.

Тапсырма 1. Келешекте бірнеше жылдар ө ткен соң біздің ауыл табиғ атын калай елестетә сің?

Тапсырма 2. Табиғ атты қ орғ ау туралы маман болсаң не істер едің?

Тапсырма З. Ішіндегі шырыны біткен пластмасса ыдысты тастай салмай, тағ ы қ алай пайдалануғ а болады?

-су ішетің ыдыс ретінде

-су қ ұ йғ ыш ретінде

-заттар салып қ оюғ а

-бірнеше тә сіктер тә сіп су шашкыш ретінде. Келесі аралымыз «Ойшылдар» аралы.

Бұ л аралда кішкентай ғ алымдар тұ рады екен. Олар «туғ ан жер табиғ атын қ орғ ау керек пе, жоқ па» деген екі пікірде ой- талас тудырыпты. Қ ане, ғ алымдардың ой- пікірлерін тың дайық! (Дебат. Туғ ан жер табиғ атын қ орғ ау керек).

Экологиялық тұ жырым. (Бү ктеме кө рсетіле отырып, қ орытындыланады). Қ азақ станның кең - байтақ жерінде асқ ар тау да, ұ шы- қ иыры жоқ жазық дала, тұ зы шығ ып жатқ ан сортаң да бар. Осының бә рі біздің табиғ атымыздың сан алуандығ ы. Қ азақ стан Республикасының Конституциясында «Қ азақ станның ә рбір азаматы табиғ атты қ орғ ауғ а жә не сақ тауғ а міндетті» делінген. Ендеше, Отанымызды, атамекен жерімізді аялай білейік, қ адір тұ тайық! Сабақ соң ында «Отан» ә ні айтылып, қ орытындыланады.