Тақырып. «Дүниетануды оқытудың теориясы мен технологиясы» пәнінің мақсаты мен міндеттері.

Дә рістің мақ саты: Респуликамызда білім реформасына байланысты туындап отырғ ан мә селелерге шолу жасай отырып, қ азіргі таң дағ ы бастауыш сыныпта оқ ытудың маң ыздылығ ын ашу.

Дә рістің жоспары:

1. «Дү ниетануды оқ ытудың теориясы мен технологиясы» пә нінің зерттеу ә дістері, басқ а ғ ылымдармен байланысы.

2. «Дү ниетануды оқ ытудың теориясы мен технологиясы» оқ у пә ні.

3. Оның негізгі компоненттері.

«Дү ниетануды оқ ытудың теориясы мен технологиясы» курсы болашақ мамандарғ а мектепке дейінгі балаларды қ оршағ ан ортамен таныстырудың теориялық жә не ә дістемелік мә селелерінен білім беруге арналғ ан. Бұ л курсты мең герген мамандар мектепке дейінгі балаларды қ оршағ ан ортамен таныстырудың мазмұ нын, кө лемін, оны ұ йымдастырудың формалары мен ә дістерін, ә ртү рлі жастағ ы топ балаларымен жұ мыс істеуді ү йренеді. Оқ ыту мен тә рбиенің жаң а технологияларын мең гереді. Осы жастағ ы балаларғ а қ оршағ ан ортадан беретін білім негізінде олардың ойлау қ абілеттерін, байланыстырып сө йлеу шеберліктерін дамыта отырып, тіл дамыту, шығ армашылық қ а жетелеу талаптарын орындау да қ амтамасыз етіледі.

Бұ л курсты нә тижелі мең геру ү шін студенттердің мектептегі базалық пә ндерден (ө сімдіктану, жануартану, география, экология, химия, физика, астрономия т.б.) ұ ғ ымы болу керек. Курстың мазмұ ны философиямен, жаратылыстану ғ ылымдарымен тығ ыз байланыста жү зеге асады. Болашақ тә рбиешілерді дайындауда қ ойылатын басты талаптардың бірі - Қ азақ стан республикасының табиғ ат ерекшеліктері мен оның дамуын, табиғ атты қ орғ ау жолдарын мең геру.

Студенттердің оқ ытушымен бірге орындайтын (соө ж) жә не ө здігінен орындайтын жұ мыстары (сө ж) кезінде ә ртү рлі топтағ ы балаларды қ оршағ ан табиғ атпен таныстырудың мазмұ ны, ә дістері талқ ыланады. Семинарлық сабақ тарды ә дістемеге байланысты жү ргізіліп отырғ ан жаң а бағ ыттағ ы педагогикалық, психологиялық зерттеулерді, белгілі педагогтардың туындыларын, алдың ғ ы катарлы іс-тә жірибелерді саралап, оны студенттер ө з іс-тә жірибесінде қ олдануғ а тө селеді.

Жоғ ары оқ у орындарында оқ ылатын «Дү ниетануды оқ ытудың теориясы мен ә дістемесі» пә ні педагогиқ алық ғ ылымдар саласына жатады. Себебі, бұ л пә н болашақ бастауыш сынып мұ ғ алімдерін оқ ушыларғ а ө здерін қ оршағ ан ортадан білім беруге дайындайтын болғ андық тан, олардың психологиялық, жекебастық ерекшеліктеріне сү йене отырып, білім берудің тиімді ә діс-тә сілдерін мең гертуге арналады. Бұ л пә н ө з мазмұ нында бастауыш сыныпта жаратылыстануды оқ ытуғ а байланысты зерттеулер жә не оның даму тарихын, бастауыштағ ы дү ниетану пә нінің бағ дарламасын, оқ улығ ын, олардың қ ұ рылымын, мазмұ нын, білім берудің формасы мен ә дістерін толығ ымен талдайды. Қ азіргі таң дағ ы жү ргізіліп отырғ ан зерттеулер жү йесімен, олардың тиімді тұ старын пайдалану мә селелерін қ амтиды. Ә дістемелік пә ндерге тә н жағ дай, міндетті тү рде дидактиқ алық принциптермен байланысты қ аралады жә не сол принциптерге сү йенеді. Болашақ мұ ғ алімдерге балалардың жаң а білімді мең геру заң дылыктарын, берілетін білімнің сыныптар аралық байланысын, алғ ан білімді жаң а жағ даяттарда қ олдану шеберліктерін шың дауы осы пә нді оқ у арқ ылы жү зеге асады.

Дү ниетану ә дістемесі басқ а ә дістемелік пә ндер сияқ ты алдың ғ ы қ атарлы мұ ғ алімдердің озық тә жірибелеріне сү йенеді. Сонымен қ атар тиімді жә не оқ ушылар белсенділігін кө теретін жаң а технологияны қ олдануды саралайды.

Алдың ғ ы қ атарлы тә жірибелерді қ олдану арқ ылы мұ ғ алімдер ү немі ө з ә дісі мен тә сілін жетілдіруге мү мкіндік алады. Осы тұ ста кү нделікті ақ параттық технологияларды да қ олдануғ а кө ң іл бө леді.

Жоғ ары оқ у орындарында «Дү ниетануды оқ ыту теориясы мен технологиясы» пә нін студенттерге мең герту тек лекция оқ умен шектелмейді. Оны ө з мә нінде студенттердің мең геруі семинарлық, сарамандық сабақ тар, ө зіндік жұ мыстар орындау мә селелерімен байланысты жү зеге асады. Бұ л пә нді оқ уда семинарлық сабақ тарда теориялық материалдар терең детіліп, қ осымша ә дебиеттерді талдау жұ мыстары орындалса, сарамандық сабақ тарда дү ниетану ә дістемесінің теориялық тұ старын ө з тә жірибелерінде пайдалану, яғ ни сабақ жоспарын жасау, сабақ типтерін анық тау, тақ ырыпқ а байланысты мақ сат қ оя білу, сабақ қ а керекті кө рнекіліктер дайындау сияқ ты жұ мыстар атқ ара отырып болашақ мамандардың кә сіптік шеберліктері шың дала тү седі.

Дү ниетану ә дістемесін мең геру кезінде студенттер оқ ушыларда ғ ылыми ұ ғ ымды қ алыптастырудың жолдарын, оны жү зеге асыру ә дістерін оқ ып ү йренеді. Дү ниетану ә дістемесі табиғ атқ а жү ргізілетін бақ ылаулар тү рлерімен, оны ұ йымдастырудың жолдарымен, табиғ атты қ оргау туралы Заң дарды жү зеге асыру мү мкіндіктерімен студенттерді таныстырып қ ана қ оймай, келешекте осы мә селелер бойынша оқ ушылармен жү рғ ізілетін жұ мыстар тү рлерін дайындап жаттығ ады. Дү ниетану пә нінің зерттеу тү рлеріне теориялық, ә дістемелік ә дебиеттермен танысып, оны саралау, бақ ылау, педагогиқ алық эксперимент, эксперимент нә тижелерін ө ң деу, қ орытындылау, озық тә жірибелерді жинақ тау, педагогика мен психология ғ ылымдарының жетістіктерімен танысып, оны ө з тә жірибесіне енгізу жатады.

Қ оғ амның дамуы, ғ ылым мен техниканың ө ркендеуі білім саласына ө згеріс ендірмей қ оймайды. Ә рбір мемлекеттің интеллектуалдық, экономиқ алық, парасаттылық жә не мә дени қ арымы білім саласының жай-жаспарына жә не оның прогрессивті даму мү мкіндіктеріне тікелей байланысты - екендігі орта білімнің мемлекеттік стандартында айкын кө рсетіліп отыр.

Қ азақ стан Республикасының гуманитарлық білім беру тұ жырымдамасында адам шығ армашылық пен мә дениет ү лгілерін таратын субъект ретінде кө рінуімен қ ұ нды екені айтылғ ан. Шығ армашылық ә рекет адам баласында бірден пайда болатын дағ ды емес. Ол оқ удың, білім алудың, алғ ан білімін іс жү зінде қ олданудың нә тижесінде біртіндеп қ алыптасатын біліктілік дағ ды.

Қ азіргі таң да пә н бағ дарламалары ғ ылымилық мазмұ нды қ амтамасыз етумен катар білімді ізгілендіру жағ ына да ү лкен мә н береді. Бастауыш білім жалпы білім беру жү йесінің алғ ашқ ы, ә рі маң ызды сатысы, білім беру жү йесінің ірге тасы. Осылай болса, оқ у ү рдісіне қ ойылатын талаптардың жү зеге асуы осы сатыдан басталады.

Білім беру - қ оғ амдық процесс. Сондық тан қ оғ ам алдында болашақ жастарды ө мірге дайындауда туғ ан талап-тілектер оқ у бағ дарламасының мақ сатына енеді. Осы негізгі мақ саттан оқ ушыларғ а бағ дарлама мазмұ нына сә йкес білім берілуі керектігі туындайды.

Ә р уақ ытта да адам бойындағ ы білім оқ у нә тижесінде біртіндеп қ алыптастыны белгілі. Оқ у, білім, алу - дамудың негізі. Оқ у арқ ылы алғ ан білім біртіндеп басқ а іс-ә рекеттердің де дамуына жол салады. Даму -психологиялық процесс. Дамудың психологиялық заң дылық тары бұ рыннан зерттеліп келеді, қ азіргі кезде де зерттеліп отыр. Л. С. Выгодекий, А. Н. Леонтьев, Л. В. Занков, Давыдов, П. Гольперин, Т. Тә жібаев, Қ. Жарық баевтар даму мә селесін жан-жақ ты зерттеген ғ алымдар. М. Мұ қ ановтың пікірінше, " Білім дегеніміз тиісті объектілер туралы алғ ан хабар. Ол адамның басында қ алыптасып сақ талып отырады".

Білім ұ ғ ымдар жиынтығ ынан қ алыптасады. Ал ұ ғ ымғ а жетудің екі жолы бар. Оның біріншісі - баланың кү нделікті ө мір тә жірбиесі болса, екіншісі - мектеп қ абырғ асында белгілі бағ дарламалар бойынша жү йелі тү рде берілетін ғ ылыми ұ ғ ымдар. Ғ ылыми ұ ғ ым қ алыптасу ү шін қ арапайым ұ ғ ымдар біртіндеп кү рделі ұ ғ ымғ а ө тіп отырады. Сонымен қ атар ә р ұ ғ ым жеке тү сіндірілмей, ө зге ұ ғ ымдармен байланыста, сабақ тастық та қ аралғ анда ғ ана нә тиже береді. Ұ ғ ым беру кезінде мұ ғ алім мен оқ ушының ә рекеттері ү ндестік тауып, бір мақ сатқ а орай бір -бірін толық тырып, алдарына қ ойғ ан мақ саттарын жү зеге асыруғ а бағ ытталады. Осы ү ндестіктер болғ анда ғ ана кез-келген ұ ғ ымды оқ ушыларғ а саналы, нә тижелі, мең герту қ амтамасыз етіледі.

Оқ ыту барысында оқ ушылардың білімі кең ейіп, алғ ан тү сінігінің мазмұ ны байып, біртіндеп тұ жырымдалғ ан, реттелген сипатқ а ие болады. Олар кездескен жаң а қ иындық тар мен ситуациялар жағ дайында бұ рын мең герген білімін қ олдануғ а мү мкіндік алады. Бұ л білім қ орының жинақ талып тұ жырымдалып дамуына жағ дай жасаумен бірге оқ ушының ойлану мү мкіндігін кең ейтеді.

Ә р пә н бойынша оқ ыту мен білім берудің мақ сатының ә р тү рлілігі жә не олардың мазмұ ны мен кө лемінің де бір-бірінен айырма жасайтыны белгілі. Дегенмен, оқ ытудың алдына коятын ортақ мақ саты - ол білімдендіру, білім қ орын молайту, тә рбиелеу, баланы дамыту. Ж. Аймауытовтың пікірінше оқ ыту- білім кө бейту, ақ ыл кү шейту. Бұ л барлық пә нді оқ ытуғ а ортақ мақ сат.

Оқ ыту процесінің жү йелі, нә тижелі болуы оның мазмұ ны мен мақ сатының сабақ тастығ ында. Сондық тан да " Стандарт білім мазмұ нының міндетті минимумын, оқ ушының оқ у жү ү ктемесінің шегіне жеткен (мақ симальный) кө лемін жә не оқ ушы дайындығ ына қ ойылар талап дең гейін белгілеп береді". Ал пә ннің мазмұ ны мен мақ саты оның бағ дарламасынан кө рінеді. " Ә рине, жү йені реформалау барысында мекетеп білімнің тарихында жинақ талғ ан жағ ымды тэжірибенің баршысы қ аперге алынып, кә деге жарайтын болады. Шын мә нінде " Дү ниетану" немесе, қ азіргі таң да " Қ оршағ ан дү ние" деп аталып отырғ ан жаң а пә н осы қ ағ идалардың айғ ағ ы. Бұ л бұ рын оқ ытылып келген, сонымен қ атар оқ ыту ә дістемесі біраз зерттелген " Айналамен таныстыру" жә не " Табиғ аттану" пә ндерінің негізінде қ ұ рылып, адам, табиғ ат, қ оғ ам жайындағ ы білім жү йесін жинақ тап, саралап, кіріктіре ооқ ытудың жолын іздестіруге арналып отыр.

Дү ниетану бағ дарламасының тү сініктемесінде оның мақ саттарын жинақ тап былай делінген " Интегративті пә н болғ андық тан, оны оқ ып-ү йренудің негізгі мақ саты - адам, коғ ам, табиғ ат, яғ ни реалды дү ниенің ірі ү ш қ ұ рамдас бө лігі туралы оқ ушыларда біртұ тас кө зқ арас қ алыптастыру жә не осы біртұ тас дү ниедегі адамның орны мен рө лін тү сінуге кө мектесу".

Бастауыш буын оқ ушыларының дү ниені тұ тас қ абылдауғ а бейімділігі ескеріліп, білім стандартында негізінен жалпы білімділік... кіріктірілген курстар енгізілген". Соның бірі - " Қ оршағ ан дү ние" пә ні. Бұ л пә ннің негізгі қ ызметті - табиғ ат, қ оғ ам, адам туралы мағ лұ маттар арқ ылы жергілікті жағ дайдан туындайтын бастапқ ы биологиялық, географиялық тү сініктерді қ алыптастыру. Сондай-ақ, оқ у мазмұ нын бастауыш сынып оқ ушыларының жас ерекшеліктеріне лайық ты отырып берілетін білім нақ ты объекетілеріге, дү ниеде бар заттар мен қ ұ блыстарғ а негізделіп, олардың ішкі - сыртқ ы байланыстарын ашатындай теориялық ұ ғ ымдар жү йесін мең гертуді кө здеу.

Бағ дарламада мазмұ ныны мең геру жеке тұ лғ аны дамыту мә селесі ө зінің мақ сатына орай бірнеше міндет жү ктейді:

-табиғ атты оқ ып, ү йренуді оқ ушылардың шығ армашылық ә рекеттері нә тижесінде мең геруін қ амтамасыз ету.

-Берілетін білімді оқ ушылардың табиғ атты, қ оршағ ан ортаны бақ ылау мен тығ ыз байланыстыру арқ ылы жү зеге асыру. Сол арқ ылы білім мазмұ нының ғ ылымилығ ына кө здерін жеткізу.

-Табиғ и денелерге тэжербие жасау, сарамандық жўмыстар атқ ара отырып, теориялық алғ ан білімдерін жү зеге асыру, біліктерін қ алыптастыру.

-ә р тү рлі шығ армашылық жұ мыстар нә тижесінде табиғ атты, оның жеке денелері мен қ ұ былыстарын ажыратып қ ана қ оймай, олардың арасындағ ы байланыстарды аң ғ арып, олардың бірінің ө згерісі екіншісінің ө згеруіне ә сер ететінін тү сінуге жадай жасау;

-оқ ушылардың дү ниетанымдық, шығ армашылық мү мкіндіктерін ашу, қ алыптастыру;

-жекебас дамуын, оның интелектуалдық, эмоциялық, іскерлік, қ арым-қ атынастық тұ рғ ыда жетілуін, ө зін қ оршағ ан ортамен қ атысқ а тү су мү мкіндігін дамыту.

«Қ оршағ ан дү ние» бағ дарламасының осы айтылғ ан мақ сат-

міндеттерді шешетіндей тұ рғ ыда қ айта қ аралып, жаң арып қ ұ рылуы бірнеше себептен келіп туады:

Біріншіден, қ оршағ ан дү ние жеке пә н ретінде бастауыш буынның оқ у жоспарына жаң адан еніп, бұ рынғ ы «Айналамен танысу» жә не «Табиғ аттану» пә ндерінің негізінде жаң а мазмұ нғ а ие болады;

Екіншіден, 1992 жылы Қ азақ стан Республикасының «Білім беру туралы заң ы» жарық кө ріп, онда білім берудің жаң аша мақ саты айқ ындалды;

Ү шіншіден, «Қ азақ стан Республикасының 2015 жылғ а дейінгі орта білім беруді дамытк тұ жырымдамасы» (26 желтоқ сан, 2003 ж.) қ абылданды.

Тұ жырымдамада «Білім берудің қ азіргі негізгі мақ саты білім алып, білік пен дағ ды-машық қ а қ ол жеткізу ғ ана емес, солардың негізінде дербес ә леументтік жә не кә сіби біліктілікке-ақ паратты ө зі іздеп табу, талдау жә не ұ тымды пайдалану жылдам ө згеріп жатқ ан бү гінгі дү ниеге лайыкты ө мір сү ру жә не жұ мыс істеу болып табылады»-деп атап кө рсетті. Сонымен бірге, бастауыш сыныптардың білім мазмұ нының тұ жырымдамасы жә не бағ дарламасы жасалды.

Бұ рын - соң ды қ азақ мектептеріне арналғ ан білім мазмұ нының мұ ндай тұ жырымдамасы болғ ан емес. Сондық тан да республика кө лемінде білім тұ жырымдамасының жарық кө руі-білім беру саласындағ ы ү лкен жаң алык болып есептеледі.

Тұ жырымдамалар Қ азақ стан Республикасының Конституциясы мен «Білім туралы Заң ғ а» негізделіп жасалғ ан. Тұ жырымдама нұ сқ ағ ан қ ағ идалардың бірі - оқ ушығ а пә ндік білім берумен ғ ана шектелмей, пә ндерді кіріктіре оқ ыту арқ ылы жекебас тұ лғ асын қ алыптастыру. Жекебас тә рбиесіне оқ ушылардың тілі, ақ ыл-ойы, мінез-қ ұ лқ ы, этиқ алық, эстетиқ алық, адамгершілік нормаларының бә рі де енетіні белгілі. Сондық тан да пә н мазмұ ны ғ ылыми білім берумен қ атар жекебас дамуына керекті біліктер мен дағ дыларды қ алыптастыруды да камтиды.

Білім алу барысында бала білмеуден білуге қ адам басып отырады. Ал, дамыта отырып оқ ыту бұ л ө зінше кү рделі жү йе. Қ азіргі таң да дидактиктеріміз бен психологтарымыз бала мү мкіндігінің молдығ ын, олардың даму зонасының барлығ ын, ол зонаны ескеріп, білімді тек баланың қ азіргі мү мкіндігіне қ арай шақ тап, бө лшектеп беріп қ ана қ оймай, оны кү нделікті кү рделендіріп, алғ а қ арай жетелей ө ркендете, кең ейте, терең дете берудің керектігін кө рсетіп отыр. Осындай пікірдегі психологтардың бірі Л. С. Выготекий - баланың кешегі кү нгі дамуы емес, ертең гі кү нгі дамуына қ арау керектігін айтып, ол дамуды екі зонағ а бө леді.

Бірінші зона, бұ л баланың бү гінгі таң да қ олы жеткен сатысы, ал мұ ғ алім бұ ғ ан қ анағ аттанып қ алмауы керек, оқ ушыны болашактағ ы, яғ ни екінші даму зонасына қ арай жетелеуі керек дейді.

Екінші зона, ол ө те жақ ын тұ рғ ан зона, оғ ан жетуге баланың бұ рын алғ ан білімдері негіз бола алады, тек олардың оқ у ә рекеттерін кү рделендіріп, тү рлендіру қ ажет деп нұ сқ айды. Сондық тан да, тұ жырымдамада бұ л талаптардың қ ойылып, осығ ан сә йкес білім мазмұ нының ұ стамдарын айқ ындап берілуі орынды қ ұ былыс.

Оқ ыту барысында мына мә селелер жү зеге асырылу жағ ы қ амтамасыз етіледі:

-оқ ыту принципі;

-оқ ыту ә дісі

-білім беру формасы;

-сабақ тың қ ұ рылысы;

-оқ ыту қ ұ ралдары;

-білім тексеру ә дістері. Осының бә рі мұ ғ алімнің іс-жү зінде жү зеге асыратын мә селелері болып саналады.

Кілт сө здер: Дү ниетануды оқ ытудың теориясы мен технологиясы, зерттеу ә дістері, басқ а ғ ылымдармен байланысы, компоненттер.

.