Ліппеге арналған жұмыс кезеңдері

Ә ліппе кезең і арнайы мектептерде тө рт этаптан тұ рады. Ә р этапта материалдарды оқ ыту, сабақ бекітуде ғ ана қ олданылады. Бірінші этапта дауысты дыбыстарды (а), (у), (о) сонорлы дауыссыз дыбыс (м). Дыбыспен қ атар ә ріптерді оқ ушылар оқ и отырып екі ә ріптен қ ұ ралатын (ау, уа) ж.т.б.

Дауыссыз дыбысты ү йрену кезінде дыбыс қ алай аталатынына, қ алай шығ атынына мә н беру керек. Мысалы: алақ анды қ ұ лағ ына жауып сө здерді бірнеше рет қ айталау. Сосын дыбыс дауыспен немесе дауыссыз айтылатынын байқ аймыз. Дыбыс қ ай орнында тұ рғ анын байқ ау ү шін осы этапта анық таймыз. Мысалы: сө здің басында немесе соң ында ажыратамыз. Балаларғ а картиналар береді. Қ ай картинада айтылғ ан буындарды ажыратып, таң дау керек. Бірінші жә не екінші картиналарды орналастырып, керек картинаны таң дау керек. Айтылғ ан буындармен сө здерді ү йрену ү шін кө птеген жаттығ улар жасау керек. Ө тілген ә ріптерді тү рлі-тү сті қ ағ аздарғ а қ иып алып, керек сө здерді, буындарды жабыстыру қ ажет. Кө птеген қ ызық ты, есте сақ талатын ойындар мен жаттығ улар жасайды. Балаларды екі топқ а бө ліп тақ тағ а ә ріптерді жабыстыра отырып керекті ә ріптер қ ою арқ ылы жасырынады.

Дыбыстарды дұ рыс қ ою ү шін арнайы мектепте оқ ыту керек, себебі кө п балаларда фонематикалық есте сақ тау бұ зылысы кө п кө рінеді. Нақ ты артикуляциондық жаттығ улар жасай отыра бұ л дефектіні жоюғ а болады. Екі сө здерді дұ рыс жә не тез атау ү шін жымиып тұ ратын планшеттер қ олданылады. Осы кезде мұ ғ алім балаларғ а ә р сө здерді оқ ытқ ан дұ рыс. Буындап аталатын атауын жә не буынғ а бө ліп ү йретуді. Бірінші сынып оқ ушыларын ең қ иыны буындап асылу қ иын болып келеді. Алдың ғ ы ө ткен жаттығ улардың кө мегімен бірінші сынып оқ ушылары сө здерді буындап оң жә не теріс оқ ып ү йренген.

Балалар алдың ғ ы буынды оқ ығ ан жағ дайда олардың талпынысын кө ріп мақ тап мадақ тағ ан жө н. Буындарды біріктіру ү шін мынадай жағ дайлар қ олданылады: дауыссыз дыбысты оқ у кезінде артикуляциондық ақ паратқ а сү йеніп екінші буындағ ы дауысты дыбысты біріктіріп сө з қ ұ растырамыз. Буындап оқ у, айтылғ ан буындарды жаттап алу. Балалар ө тіліп жатқ ан сө здерді ұ мытып қ алмас ү шін кө птеген картиналарды кө рсету керек. Оқ ушылар сө здерді буындап бірінші буынды атап дыбысты ажырату буындап оқ иды. Егер бастауыш сынып оқ ушылары екі сө зді буындап оқ удан қ иналғ ан жағ дайда ұ стаз картинағ а қ арап буындап оқ уғ а рұ қ сат береді. Бұ л процесте ең бастысы жеке жұ мыс жү ргізу керек. Ауыр дең гейдегі балаларғ а арналғ ан оқ у тү зету сабақ тары ө тіледі. Кө птеген жаттығ улар жү ргізіледі. Қ ағ азғ а қ иылғ ан ә ріптер аралас ә ріптер ә ліппе картиналары, ауамен салу жә не т.б. кубик арқ ылы жү ргізу.

Ө тілген сабақ та бірінші этапта жү ргізілетін жұ мысты бекіту ү шін мынадай жағ дайлар қ арастыру керек:

1. Ө тілген ә ріптерді атау;

2. Дыбыс қ алай аталады;

3. Дауыссыз ә ріптерді артикуляциялық жұ мыспен танып бекіту;

4. Айтылғ ан сө зді мұ ғ алім қ ай ә ріппен оқ ығ анын мең геру;

5. Ә ріп пен картинаны кө рсету;

6. Керек ә ріппен сө з қ ұ растыру;

7. Ә ріп сө здің қ ай жағ ында тұ рғ анын анық тау;

8. Буындап оқ ып ұ қ сас сө здерді ажырату;

9. Схема графикалық ә ріптерді жә не тақ тайшаларғ а жазылғ ан ә ріптерді кө рсету;

10. Тақ тағ а жазылғ ан ә ріптерді тақ тағ а кө шіру;

11. Буындап оқ уды ү йрету;

12. Таза жә не анық алфавиттен жә не картинадан оқ ыту;

13. Картинаны кө ріп сө з қ ұ растыру оқ ылғ ан сө здрді буындап оқ ыту.

Фонематикалық буындарды талдау бірінші этап сияқ ты болып келеді. Бұ л этапта ең назар алуда дыбыстардың ұ қ састығ ына мә н берді (м-н, с-ш, р-л, а-о)ж.т.б. Ә ріпті дифференциациясына арналғ ан артикуляциялық жаттығ улар ойын тү рінде ө ткізеді.

Мұ қ иятты тү рде сө здер мен сө йлемдерді талдай арқ ылы ә ліппеде оқ ытылады. Ә ліппені ақ ыл-есі кем балаларды оқ ытуда қ иыншылық тар туғ ызады. Себебі сө здік қ ор аздығ ы, шрифті біртектілігі кө лем жә не т.б. дайындық тың оқ ыту жылдамдығ ы жә не сө йлемнің мағ ынасын тү сіну.

Екінші кезең дегі ө тілген ә ріптерді қ айталау ү шін мынадай жағ дайлар кө рсетіледі:

1. Тездетіп ә ріптерді атау;

2. Керекті сө здерге ә ріптерді қ айталау;

3. Ә ріптерді жазуда ү лгерім;

4. Ұ қ сас сө здерді ажырату;

5. Бір ә ріптен қ ұ ралғ ан сө здерді ажырату;

6. Ә ріптерді алдында соң ында буындарын талқ ылау;

7. Буындарды дауысты дауыссыз етіп оқ у;

8. Картинағ а қ арап сө йлем қ ұ растыру;

9. Карточка арқ ылы ә ріптерден сө йлем қ ұ растыру;

10. Екінші буыннан бірінші буынды ажырату;

11. Мұ ғ алім картина арқ ылы ә ң гіме қ ұ растыру балаларғ а қ ысқ аша ә ң гіме қ ұ растыру;

12. Графикалық схема арқ ылы сабақ жү ргізу;

13. Тақ тағ а жазылғ ан сө здерді буындап оқ у, азбука арқ ылы дауысты жә не дауысыз ә ріптерді ажырату.

144-151бет