Испания, Нидерланды Корольдiгi, Финляндия журналистикасы

Испания баспасө зiнiң директоры – Юас Ности: “ Испанияда баспасө зі мұ ндай кездердi бағ аның тұ рақ тылығ ы арқ ылы бастан кешiрдi. Бұ л сол мемлекет экономикасының кө терiлуiнiң айғ ағ ы. Кү нделiктi мерзiмдi басылымды таратуда жақ сы жағ дай туып отырғ ан жоқ. Грекия мен Португалияның алдында болса да, дамығ ан елдермен тең есе алмады” [2, 28-б], - деп тү сінік береді. Испанияда газет саны 1000 адамғ а шақ қ анда 1004.8 данадан тиедi. Испандық тардың кө бi спорт туралы газеттердi кө п оқ иды. Жергiлiктi сарапшылар жастардың оқ уғ а қ ұ марлығ ы ү рейлендіреді деп жазады. Онда цифрлық баспасө з БАҚ -тың дамуының басты бағ ытын қ ұ райды жә не қ оғ амдық теледидардың моделi, БАҚ -та цифрларды сө йлету кең інен ө рістеген.

Испаниядағ ы ең озық газет – “Эль Понс” кү нделiктi таралымы – 450-175 000 дана. 2007 жылмен салыстырғ анда 9 500 есеге артып отыр. Ол жексенбiлiк ұ сыныстарын “Вьехро” журналында басады. Ал, бейсенбi сайын “Себер Пайс” қ осымшасын шығ арады. Музыка, поэзия, тарихқ а бағ ытталғ ан бес жаң а журналды атап ө туге болады. Поэзияғ а арналғ ан “Поэзия”, музыка туралы “Эфе Эме” журналы бар [2, 56-б]. Тарих тақ ырыбындағ ы “Ла Рассан” 500 данамен шығ атын журнал. Сонымен қ атар, Д.Саларонның редакциялауымен “Ла Авентурас Историкас” деген журнал шық ты. Ол безендiрiлуi жағ ынан “Ист-16” журналына ө те ұ қ сас болды. 2008 жылы “Актуалитаг Экономика” журналы 900 испандық басқ армалардың арасында сауалнама жү ргiзген. Нә тижесiнде, зерттеушiлердiң ө зi кү тпеген жайттар анық талады.

Испаниядағ ы ең ү лкен газет – “Лавангвардия”. Бұ л газеттiң жексенбiлiк қ осымшасы бар, жалпы таралымы – 1 860 000 дана. Бұ л газет елдегi ө зiнiң қ осымшасын Интернет желiсi арқ ылы тарататын, яғ ни ө зiнiң де, қ осымшаларының да электрондық нұ сқ асы бар жалғ ыз газет. Бұ л газеттiң қ осымшалары қ атарына “Эль Перидико” 1 434 000 дана. “АВС” жексенбiлiк қ осымшасы 1 150 000 жә не журнал типтес қ осымшасы “Эль Мундо” 936 000 оқ ырманы бар екен [3, 49-б]. Осы газет-журналдардың бә рi “Пренсо Иберика” баспа тобына қ арайды. Осындай басылымдарды шығ ара отырып, баспа тобы Андалузиядағ ы ө зiнiң “Баспасө з дү ң гішектерін” ашқ ан, Андалузияда бұ рын бiрде-бiр басылым болмағ ан екен.

“Ла Опиньон де Малага” басылымның “Жексенбiлiк магазин” атты қ осымшасы жә не кү нделiктi “ЛУСИ” басылымы бар. Бұ л басылымдарда негiзiнен музыка, кино, ө нер, ә дебиет жә не қ оршағ ан ортағ а байланысты ағ ымдағ ы ақ параттар жарияланып отырады. Газет оқ ырмандардың кең аудиториясына арналғ ан. Алайда, кейде мақ алаларынан газеттiң жас оқ ырмандардың жү регiне жол тауып, жанын жаулап алуғ а арналғ ан материалдар ағ ынын аң ғ аруғ а болады. Бұ л газет ”Пренса Иберика” баспа тобының шығ аратын 12-шi газетi. “Пренса Иберика” баспа тобының бастыратын басқ а басылымдарына “Ла Опиньон де Мурсия”, “Информасион”, “Фаро де Вига”, “Провинсия”, “Леванте-элье”, “Ла нуэво эспанья”, “Диарио де хирона”[4, 58-б] жатады.

“Ла Опиньон де Малага” басылымы басылғ анғ а дейiн баспа тобы барлық басылымдардың жалпы таралымы – 291 034 болды. Қ азiргi кезде бұ л баспа тобының жоспарында тағ ы да бiрнеше басылымдарды алуды жоспарлап отыр. 2000 жылы Испания баспасө зiнiң бiр компания қ оластында шоғ ырлануы барысында жаң а баспа концерн топтары пайда болды. Бұ л баспа тобы “КОРРЕО” деп аталады. Баспа тобының иелiгiнде “Эль Коррео Эспаньол” кү нделiктi, “Эль Пуэбло Баско” жә не тағ ы басқ а кү нделiктi газеттер бар. Бұ л басылымның жалпы бiр реттiк таралымы Испаниядағ ы кү нделiктi газеттердiң жалпы ұ лттық таралымының 18 пайызын қ ұ райды. Кезiнде “АВС” басылымдар шоғ ырын басатын “Пренс эспаньола” компаниясынан бө лiнiп шық қ ан Коррео С.Берлускони, Лео Кирх қ ол астындағ ы жеке меншiк “ТЕЛЕ-5” телеарнасының 25 пайыз акциясын сатып алды. Бұ л жерде ескеретін жайт “ТЕЛЕ-5” арнасы шығ ыны кө п арна болып есептеледi. Тек 1994 жылдың ө зiнде телеарна тө рт миллиард письет шығ ынғ а ұ шырады. Берлускони бұ л арнаны тұ тасымен сатуғ а оқ талғ ан. Алайда, жiгерлi жә не iскер жаң а директор М.Карлотти телеарна қ ожайындарын Латын Америкасында испан тiлiндегi телебағ дарламалардың кө птеп шығ арылуы мен таралуына апаратын жолдағ ы кедергiлерден ө тетiн ө зiндiк бiр кө пiр қ ызметiн атқ аратын стратегиялық жолдың кө зiн ашады. Жаң а директор 1994 жылдың соң ында қ ызметiне кiрiсіп, осыдан кейiн “ТЕЛЕ-5” мексикандық “Телевисбон” мен француздық “ТФ-1” компаниялардың ұ сынысын қ абылдамай, ақ параттық жә не хабар тарату торабын қ ол астына жинай бiлген испандық компаньонды таң дайды [5, 75-б].

Испания баспасө зiне тә н ерекшелiктер аясында дамып отырғ ан баспасө зден бү гiнде халық арасында онша танымал емес жә не беделi аймақ тық жә не жергiлiктi баспасө з топтары мен басылымдары ө з орнын табуғ а тырысуда. Солардың бiрi – “Канариас-7” кү нделiктi газетiн шығ аратын Канарлық баспагер жергiлiктi “Эль диа” жә не “Канал-7” компаниялары, “Коблевисьон Канарион С.А.” компаниясының акционерлерi болды. “Каблевисьон компаниясы” мен “Диарио де Бургое” келiсiмшартқ а отырып, басты мақ саты ең алдымен Бургоста, кейiн Кастилья жә не Леон провинцияларында кабельдiк телевидения ұ йымдастыруды кө здейді. Бұ л Испания БАҚ -да қ алыптасып отырғ ан жекелеген мысалдар испандық БАҚ -ның таң дағ ан жолы жабылып қ алудан сақ танудың жә не дамудың таң даулы ә дiсi болып саналады.

“Эспаньола” газетінің негiзi 1995 жылы мамырда қ аланғ ан. 1995-1997 жылдары “Жаң а жер” деген басқ а атпен шығ ып келеді. “2000 жылдан бастап газет айына бiр рет шығ ады. Таралымы – 15 000 дана. Газет беттерiнде туристерге арналып Испанияның кө ріктi жерлерi туралы жазып, кең естер бередi, ә деби, тарихи мақ алалар басып, аспаздық мә зірлер туралы да жариялап отырады” [6, 25-б].

Телерадиосы. Испанияда екi жалпы ұ лттық телеарна бар. Оларғ а “ТВЕ-1”, “ТВЕ-2”. Каталония мен Балеар қ ұ рлығ ында екi арна каталандық жә не “Канал-9” валенсиялық тiлде таратылады.Сонымен қ атар, Испанияда екi жекеменшiк арналар “Антена-3” жә не “Теле-5” арналары қ осымша таратылады. Европалық елдерден берiлетiн хабарлар мен бағ дарламаларды спутниктiк антенналардың кө мегiмен қ онақ ү йлердiң келушілері кө руiне мү мкiндiк туғ ызғ ан.

Испанияда мемлекеттiк жә не жекеменшiк радиостанциялар орналасқ ан. Радиохабар испан тiлiнде жә не автономиялық облыстардың ортақ тiлiнде таратылады. Жергiлiктi радиотораптар туристерге арналғ ан курорттық аймақ тарғ а Еуропа тiлдерінде хабарды ағ ылшын тiлiнде, бiр сағ аттан соң немiс, француз тiлдерiнде таратылады.

Ақ парат агенттiктерi. “ ЭФЭ” агенттiгi. Бұ л агенттiк соң ғ ы жылдардағ ы “Фабра”, “Фаро”, “Фебус” агентiктерiнiң қ осылуының нә тижесiнде дү ниеге келген. Испан тiлдес елдер арасындағ ы ең iрi ақ парат агенттiктерінiң бiрi. Мадридте орналасқ ан, қ ұ жат жү зiнде акционерлiк қ оғ ам болып есептеледi. Алайда, оның акциясының 30 пайызы мемлекет бақ ылауындағ ы ұ лттық ө неркә сiп институтына тиесiлi.

“ЭФЭ” елдiң жаң алық тарын мемлекеттiк жә не тә уелсiз мекемелерге, елшiлiктерге, шетелге, оның iшiнде Латын Америкасына таратады. 30 ақ парат агенттiгiмен ақ парат алмасады. Барлығ ы 1690, Испанияда 620, ал шетелде 1070 жазылушылары бар. “ЭФЭ” қ ұ рамында 2500-дей адам қ ызмет iстейдi. Шетелде 80 тiлшiлер пунктi мен бө лiмдерi бар. Агенттiктi 250 адамнан тұ ратын ә кiмшiлiк кең ес басқ арады [7, 36-б].

Нидерланды Корольдiгi.Газет-журналдары. 1998 жылдың бiрiншi қ аң тарында Нидерланды Корольдiгiнде бә секелестiк жө нiнде заң қ абылданды. Негiзiнде голландық баспагерлер ө зiн-ө зi басқ ару кодексi бойынша жұ мыс iстейдi. Баспасө з рыногында «De Telegraf», «Wegenek» атты компаниялар аймақ тық газеттердi ө здерiне қ осуда. «De Telegraf» компаниясының баспасө з нарығ ындағ ы бө лiгi 24, 6% - дан 25, 8% - ғ а ө ссе, «Wegenek» компаниясының бө лiгi 14, 8% - дан 16 % - ғ а ө стi.

«United Dutch Newspapers» UDW (Нидерланды газеттер концернiн) газет концернi, акционерлiк қ оғ ам. Бұ л концерн 16 кү нделiктi газет шығ арады, олардың барлығ ы да голланд тiлiнде басылады. Бұ л басылымдар шығ атын аймақ тарының атауына байланысты аталғ ан концерннiң штаб-пә терi Гаага қ аласында орын тепкен.

«De Telegraf» («Телеграф») - Голландиядағ ы ең iрi кү нделiктi шығ атын газет. Шығ у тарихы 1893 жылдан бастау алады. Таралымы 800 000 дана, голланд тiлiнде басылады. Ә лемнiң кө п елiне таратылады. «De Telegraf» газетi белгiлi бiр саяси немесе дiни бағ ытты ұ станбайды. Ол сондай-ақ ешбiр партияны қ олдамайды. 1989 жылдан бастап Мә скеуде тұ рақ ты ө кiлдiгi жұ мыс iстейді, тiлшiсi - Ван Дер Слоот Питер.

«Volkskrant» («Фолькскрант») - кү нделiктi тә уелсiз газет, таралымы - 400 000 дана. Ә лемнiң жиырмадан астам елiнде тiлшiлерi бар, Мә скеудегi меншiктi тiлшiсi - Рийс Барт.

«Financiel Economisch Magazine» - FEM (ФЕМ) - бұ л Нидерланды Корольдiгiнде шағ атын беделді экономикалық журнал. Басты тақ ырыбы - қ аржы, бизнес, банк, сауда, экономика, биржа жаң алық тары т.б. Ә лемнiң кө птеген елдерiнде тiлшiлер бө лiмшелерi бар, Мә скеудегi тiлшiсi - Ван Шайк Джонни.

Нидерланды Корольдiгiндегі баспасө з кең есi 1960 жылдан бастап жұ мыс iстейдi. Негiзгi мақ саты - азаматтарды жауапкершiлiгi жоқ журналистерден қ орғ ау. Бұ л кең естiң басшысы мен хатшысы заң гер болуы тиiс. Бұ л ұ йымды басылымдардың ө зі қ аржыландырады, қ ұ рамы Нидерланды Корольдiгi журналистерiнiң ұ йымы, Редакторлар Ассоциясынан тұ рады. Бұ л кең ес 16 адамнан, сегiз журналист жә не БАҚ саласындағ ы журналист емес сегiз адамнан қ ұ ралғ ан [8, 97-б].

Телерадиосы. Соң ғ ы уақ ытта Нидерланды Корольдiгiнде мемлекетiк радиостанциясынан гө рi тә уелсiз радиостанциялар басым. Телевидение саласында тә уелсiз жә не мемлекеттiк арналар арақ атынасы тең дә режеде.

1942 жылы негiзi қ аланғ ан “ Nidetlandse Omtoepptogramm Stichting» Нидерланды жаң алық тар тарату корпорациясына қ арайтын мемлекеттiк телевидение. Ол хабарларын ел iшiнде голланд тiлiнде таратады. Штаб-пә терi Хильверсюль қ аласында орналасқ ан. Ә лемнiң бiрнеше елдерiнде меншiктi тiлшiлерi бар. Соның iшiндегi Мә скеудегi меншiктi тiлшiсi - Петер Д Амкур.Нидерланды Корольдiгi радиосының ә лемдiк қ ызметi - голланд тiлiнде ә лемнiң тү кпiр-тү кпiрiне жаң алық тар таратады. Мә скеудегi меншiктi тiлшiсi - Гроот Куркамп Хирт Герардус. “ RTL – 4» («Radio Television Lyksemburgһ») - Люксембург радиосы жә не телевидениесi атты корпорациясының Нидерланды Корольдiгiндегі филиалы, хабарлары голланд тiлiнде жү ргiзiледi. Сонымен бiрге немiс, француз тiлiнде жаң алық тар ағ ымы таратылады. Мә скеудегi меншiктi тiлшiсi - Врукхаусен Рейнаунд Юго [9, 256-б].

Финляндияның интернеттендiру кезең iндегi басылымдары. Финляндияның “Хельсингин саномат” газетiнiң шолушысы Пентти Садениеми Интернет дә уiрiнде фин журналистерi қ алай ө мiр сү руде деген сауалғ а: «Жаң а технологиялар журналистің жұ мысын жең ілдете, ә рі жайландыра тү сті. Барлығ ында жеке компьютері бар, бұ рынғ ысынша жү гіру, жан-жақ қ а телефон шалу, мекен-жайларды іздеудің қ ажетті жоқ. Ә ріптестерімізбен электронды пошта арқ ылы байланыс жасаймыз. Ә сіресе, шетелдегі журналистермен қ арым-қ атынас жасау аса қ олайлы» [10, 2-б], - деп жауап берген.

Жаң а ақ параттық -коммуникациялық технология /ЖАКТ/ журналистердiң кә сiби қ ызметiне тигiзiп отырғ ан ық палы БАҚ зерттеушiлерiн қ ызық тыратын тақ ырып. Ә лемдiк Интернет жү йесi ө зiнiң кө лемi, адамдар санына қ арамай барлық редакциялардың қ ызметiне елеулi ө згерiстер ә келдi. Электронды массмедия, электронды версиялар дә стү рлi БАҚ -та жаң а журналистиканың бастауы, ХХI ғ асырдағ ы жаң а типтi журналистиканы қ алыптастырды. Ә лемде жаң а ақ парат технологиясын игеруден АҚ Ш-тан кейінгі екiншi орынды иемденiп отырғ ан финдiктер экономикасы дамығ ан елдер қ атарына кіреді. ЖАКТ бойынша барлық ә лемдiк рекордтарды жаң артқ ан ұ ялы телефондармен жарақ танғ ан, бiлiм саласын толық Интернетпен жабдық тағ ан Финляндия БАҚ -ның жаң а мә дени дең гейге кө терiлген. Кешкi “Илталехти” газетiнiң редакторы Ханна Исосари ЖАКТ-ты пайдалану редакциядағ ы кадрдың жас мө лшерiне тiкелей қ атысты дегендi айтады. Жастар жаң а жү йемен жұ мыс iстеуге ә уес. Тампере университетiнiң оқ ытушы-ғ алымы Ари Хейнонен: “Кейде практикант-студент Интернет арқ ылы тұ тас редакция ұ жымынан да артық жұ мыс iстейдi”, - деген пікір айтады. Редакциялардағ ы электронды пошта, ә лемдiк жү йемен байланыста болуы жастардың Интернет жү йесiн тез игеруiне септігін тигізуде екен.

“Нелонен” коммерциялық телеаранасы бірінші жыл жұ мыс iстей бастағ анда барлығ ы 20 журналистің орта жасы 20-35 аралығ ында болғ ан. Жаң а технологияны алғ ашқ ы кү ннен пайдаланғ андық тан, кә сiби қ ызметтi электронды поштаны жө нелту, қ абылдау ә лемнiң “БИ-БИ-СИ”, “СИ-ЭН-ЭН” тә рiздi компанияларынан ақ параттар алу, Интернетпен жұ мыс iстеу телевидениенiң тө ртiншi арнасы ү шiн кү нбе-кү нгi кә дiмгi жұ мыс болып есептеледi. “Нелонен” басшылығ ы журналистiң БАҚ -тағ ы тә жiрибесiмен бiрге, компьютерде жұ мыс iстеу шеберлiгiн басшылық қ а алуды ө з тә жірибесіне кіргізген. Ә рине, жаң а қ ызметкер программист болуы шарт емес, ә йтсе де бiлiм министрлiгiнiң арнайы бағ дарламасы бойынша финдiк студенттер мен мектеп оқ ушыларының Интернетке енуiне шек қ ойылмағ андық тан, оны игеру бұ л елде ә лемдегі ең жоғ ары дә режеге кө терiлген. Қ азiр кез-келген студентте тегiн электронды мекен-жай, пошта жә шiгiне ә рбiр оқ ушы ие. Осыдан-ақ телекомпания журналистерiнiң компьютердi жең iл игеретiндiгiн тү сiну қ иын емес.

«МТВЗ» коммерциялық арнасының кадр алу тә ртiбi “Нелоненнен” айырмашылығ ы жоқ. “Жаң а келген маман интернетпен жұ мыс iстей алуы керек. Бiз жаң а қ ызметкер жаң а технологиямен тiл табыса алатындығ ына сенiмдi болуымыз керек”, - дейдi «МТВЗ» арнасының хабар бө лiмiнiң редакторы Томи Линдблом.

«ТВ 2» қ оғ амдық телевидениесі де компьютермен жұ мыс iстеу тә сiлдерiне ден қ ойғ ан. Фин радиосы да жаң а технологияны игеруде БАҚ журналистерiнiң жаң а ү лгiсiн жасауда терiскей Еуропада жетекшi орын алады. 1997 жылдың кө ктемiнде «Юлейсрадио» қ оғ амдық хабар таратушы корпорациясы цифрлық форматпен тұ рақ ты радио хабарын бере бастады. Қ азiр «Юлейсрадио» телерадиокомпаниясы жайлы толық мағ лұ матты, сондай-ақ цифрлы хабар таратуғ а қ атысты алуан сұ рақ тарғ а жауапты Интернет арқ ылы алуғ а ә бден болады. Цифрлық хабар таратуғ а кө шу редакцияның жұ мыс стилiн тү бiрiнен ө згерттi. Оның нақ тылы мысалын қ оғ амдық «Юлейсрадио» ақ параттық корпорациясының “Радио Ньюс Юкеннен” арнасы жұ мысынан кө руге болады. Мұ нда 100 журналист, 11 халық аралық журналист жұ мыс iстейдi. Барлығ ы Интернетке кiре алады, жеке электронды адрестерi бар. Ә р тiлшiде “отты нү ктелерден” ақ парат беретiн техникамен жабдық тылғ ан. Сол арқ ылы Жер шарының кез-келген нү ктесiнен “Нью стар системз” бағ дарламасы бойынша хабар бере алады. Студияда хабар ә зiрлеу қ ажеттiгi жойылғ ан. Студияны модернизациялауғ а толық кө шкенiне қ арамастан журналистің компьютердi игерудегi шеберлiгi маң ызды. Финдiктер радионы кө п тың дайды. Хельсинки университетiнiң медиазерттеуiне қ арағ анда 2008 жылы 12-69 жас арасындағ ы финдердiң 76 пайызы радио тың даса, телевидениенi 88 пайызы кө рген. Егер финдiктер БАҚ -қ а кү н сайын 8 сағ ат 30 минут уақ ыт жiберсе, соның iшiнде радиоғ а 2 сағ ат. 16 минут уақ ыт кетіреді, телевидениеге 3 сағ ат 12 минут уақ ытын бө ледi екен. Бұ л елдiң тұ рғ ындары радиоғ а, газеттерге таң ертең гiлiк жұ мысқ а шығ арда жә не жолда кө п уақ ыт бө летін кө рінеді. Финляндияда қ ызметке, мектепке, университетке барар жолда радио тың дау дә стү рге айналғ ан.

Фин радиосы телевидение сияқ ты “жасарып” келедi, мұ ны жаң а технологияның енуiне байланысты деп кесiп айту қ иын. Қ ырық жастан асқ ан мемлекеттiк шенеунiктер телефон мен факстi ақ парат алу кө зi деп санаса, Интернеттi пайдалану компьютерлiк жү йе арқ ылы ақ парат алудың негiзгi кө зi ретiнде есептейдi екен. Бү гiнгi БАҚ -та 30-дан асқ андар ү шiн Интернетке, мектепке, жоғ ары оқ у орындарында ү йренбесе, арнайы курстар ашқ ан. Бағ ытына қ арамастан журналистер электронды поштаны жиi пайдаланып, электронды байланыс ақ паратты алушы, жө нелтушi ү шін де оң қ ызмет етуде.

1997-1998 жылдары телемә тін қ ызметiн 63-65 пайыз кө рермен пайдаланғ ан. Олардың 15 пайызы 15-24 жас, 12 пайызы 25-44 жас, 11 пайыз 45-59 аралығ ындағ ылар болатын. Кабельдi жә не спутниктi телевидение тартылғ ан ү йлердiң 59 пайызы телемә тінді, 52 пайызы антендi телевизорлары барлар қ ұ райды. Бұ дан телевизорды тек жастар кө редi деген ұ ғ ым туу мү мкiн. Бiрақ 50 жастағ ы финдiктерде Интернет телевидениесiнiң бетiн пультпен парақ тап, олар бағ дарламаны жасауғ а да қ атысады екен [11, 56-б].

Фин баспасө зi Интернет ық палына кө п ұ шырап, “Машинаны басқ аруғ а машық тануғ а жұ мыс ү стiнде де ү йренуге болады, ең бастысы адам жаза бiлсiн, ал жас пен компьютерлiк шеберлiктiң еш маң ызы жоқ ”, - дейдi. Пентти Саденеми. “Ә йтсе де журналистердiң компьютердi игеруге деген кө зқ арасы тө мендегенiне қ арамастан “Хельсинтин саномат” редакциясы ЖАКТ-ы жетiлдiрiп отыр. Бiр жыл бұ рын ғ ана редакцияда бiр ғ ана компьютер болса, қ азiр ә р журналист, ә р қ ызметкер Интернетке еркiн ене алады. Шетелдiк тiлшiлермен байланыста электронды пошта кең тү рде пайдаланылады. “Роуд Раннер” компьютер жү йесi – осы заманғ ы телетайп – “Хельсинтин саномат” редакциясын ә лемдегi «Рейтер», «Франс Пресс» тә рiздi ақ парат агенттiктерiмен байланысады, тү рлi телекомпаниялармен, газеттермен, мә селен “Вашингтон пост” газетімен байланыс орнатқ ан. Редакцияның ақ парат орталығ ындағ ы мониторлардан “Файнэншл Таймс”, “Гардиан”, “Айриш Таймс” газеттерiнiң хабарлары бой кө рсетедi, “Юнайтед Стейтс Ньюсон-Лайн”, “Эн-Зет Зет он-лайн” жаң алық тары тү сiп жатады. Журналистер кү н сайын Фин парламентi мен ү кiметiнiң ВЕБ-беттерiн ө з жұ мыстарында пайдаланады. “Хельсингин Саномат” басылымы дә стү рлi жазылып алушылар қ ол жеткізетін басылым болғ анына қ арамастан электрондық версиясы кө п газеттерге Интернет арқ ылы беріледі. Он-лайн версиясын жасау жазылып алушыларды кө бейтудi мақ сат тұ тқ анымен “Хельсингин Саномат” газетiнiң негiзгi материалдары тө лем арқ ылы тек жазылып алушыларғ а берiледi. Тегiн “Сату-алу” бө лiмi арқ ылы шағ ын хабарларды кө руге болады. Фин бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының iшiнде ерекше сұ ранысқ а ие “Илталехти” немесе “Толаус Саномат” басылымдары екен.

Финнiң барлық басылымдарының Интернетте ө з беттерi бар. 1997 жылы 33 газет ө з материалдарын ә лемдiк жү йеге енгізген, соның iшiнде 22 газет кү н сайын, 11 газет аптасына 4 рет шығ атын басылым бар. 14 студенттiк журнал, 36 мамандандырылғ ан, 26 кең аудиторияғ а арналғ ан басылымы бар. Барлығ ы 91 журнал шығ ады. Елдiң кү н сайын шығ ып тұ ратын газеттерiнiң 60 пайызы Он-лайн беттерден тұ ратынын ескерсек, журналистика жедел дамып келе жатқ анын аң ғ арамыз.

Баспасө здің электронды версиясы, электронды газет, телевидениенің ү йдегi беттерi мен радиоарналары аудитория ү шiн жаң алық болғ анымен, финдiктердің ық ыласына ие болып отыр. Электронды версия – ең алдымен шапшаң алынатын аса пайдалы материалдар болып табылады. “Хельсингин Саномат” электронды версияны пайдалану арқ ылы аз жазып алушыларын кө бейтедi. “Хельсингин Саноматтың ” журналистерi Он-лайн газетi финдер ү шiн ә сiресе шет елдерде, мә селен, екi-ү ш кү н кешiгiп жететiн Австралияда тұ ратын финдерге аса қ ажет. “Электронды версия бү гiнгi таң да Жер шарының кез-келген нү ктесiнде ө з аудиториясын сақ таудің тиiмдi жолы болып отыр. Ү йге таң ертең гi тө рт-бесте келетiн газеттi “табиғ и” тү рде оқ уғ а ә деттенiп алғ ан оқ ырмандар таң сә рiден машинамен жұ мыс iстеуге ынталы емеспіз” [12, 25-б], - дейді екен.

Ө зiнiң экономикалық бағ ытына қ арамастан “Толоус Саномат” газетiнiң журналистерi ү шiн электрондық версия аудиториясын молайту мақ сатын кө здейдi. Он-лайн редакциясының елдегi жә не шетелдегi қ аржы-ақ параттық бә секеге тө теп беруге ық пал етуде. Инженерлер-экономистер, саясаткерлер ү шiн газет Интернетке жол ашуғ а тиiс. “Толоус Саномат” газетiнiң атқ арушы директоры Яйви Хярконен: “Финляндияда жү йелi беттер ашып, ие болу керек. Нарық заң ы солай”, - дейдi. Басқ а БАҚ қ ызметкерлерiнiң пiкiрi де осындай. Ари Хейнонен: «Қ азіргі уақ ытта дә стү рлі газет-журналдар алдында бір-ақ таң дау бар. Ол – интернет жү йесіне кө шу немесе біржола жабылу» [13, 15-б], - деп айтады. “Кауппалехти” атты қ аржы-экономика газетiнiң 22% оқ ырманы Интернет арқ ылы, швед тiлiндегi аса iрi басылым “Хурудстадбладет” газетiн интернет арқ ылы 20% оқ ырман оқ иды.

Қ азiр зерттеу орталық тары ЖАКТ пайдалану жө нiнде тұ рғ ындармен жұ мыс жү ргiзгенде интернетте ақ паратты орналастыру, ә рi iздестiру қ ұ ралы ретiнде қ ажеттiлiгi ескеруде. Интернет қ ажет, оң тайлы ә рi одан шет қ алу мү мкiн емес. Фин журналистерiн Еуропадағ ы кө п ә рiптестерi қ олдайды. Мә селен, немiс зерттеушiсi Гюнтер Рагер Ресей мен Германиядағ ы БАҚ дамуы жө нiндегi симпозиумде “Компьютер жү йесін жетік білетін пайдаланушылар БАҚ -тан қ ажеттi ақ паратарды барынша мол сү зiп алатын болады. Интернет бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарымен тығ ыз бiрлiкте болса ғ ана ө з маң ызына ие болады” [15, 4-б], - деп атап кө рсеттi. Бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының одан ә рi дамуы ү шiн жаң а технологияның ық палын дө п басып айту қ иын. Редакциялардағ ы кез-келген коммуникацияны, соның iшiнде Интернеттi аудитория толық қ анды мең геруі тиіс. Электрондық БАҚ -тың ық палы оқ ырмандар ү шiн жаң а журналистиканың бастамасы, ал оның негiзiн осы заманғ ы коммуникацияны жақ сы мең герген мамандар қ ұ райды.