Франция журналистикасы: тарихы мен теориясы 4 страница

1962 жылы «Saturday Evening Post» - кө п миллиондық таралыммен шығ атын АҚ Ш-тың кө ркем журналы алғ аш рет шығ ынғ а ұ шырады. Экономикалық қ ұ лдырау мен ө згерістер журналдар аудиториясын жоғ алтуына себеп болды. Кө пшілік журналдар қ иыншылығ ы жарнамалық бизнесті дамытудағ ы кейбір тенденциялармен кү рделіленді. Адрестік жарнама технологияны жетілдіре отырып, жарнама берушілер біртіндеп аудиторияның белгілі бір секторы мен тобына арналғ ан мамандандырылғ ан журнал басылымдарымен ынтымақ тастық қ а кө шті. 1960-1970 жылдары байқ алғ ан журналды шығ ару мен тарату жө ніндегі шығ ынның ө суі журнал шығ аратын алпауыттардың беделіне нұ сқ ан келтірді. Жетпісінші жылдардың басында ү йреншікті баспасө з концепциясының ө згеру қ ажеттілігін растағ ан кө пшілік журналдардың ө ткір дағ дарысы басталды. Тап осындай проблемаларды «Life» жә не «Look», француздың «Paris-Match» та басынан кешті. 1973 жылы осы басылымның таралымы 645 304 данағ а дейін тү сті. Ү ш жылдан соң дағ дарыстан кейін журнал Д.Филлипачидің иелігіне ауысып, ол басылым концепциясын қ айта қ арап, саяси ақ параттың рө лін кү шейтіп апта сайынғ ы жаң алық тар журналына жақ ындатты. «Paris-Matchтың» кө ркем журнал ретінде сақ талды, жеке алғ анда нө мірдің «тү йінді» фотосуреті сол кү йінде қ алды. Журнал таралымын миллионғ а дейін кө теруге мү мкіндік туды. 1992 жылы журнал орыс тілінде шығ а бастады. 1980 жылдардың ортасында кө ркем апталық формуласын 1977 жылы жасалғ ан «Вандреди Санди-Демани» газеттік ү лгідегі апталық сияқ ты болып шық ты. Саяси ө мірдің кейбір жақ тарын қ амтығ ан журнал оқ ырмандарғ а мә дениет, бос уақ ытты ө ткізу тақ ырыбына арналғ ан материалдарды ұ сынды. 1981 жылы 335 мың дана, 1993 жылы 298 269 данағ а жетті. 1970-1980 жылдары кү нделікті газеттерге қ осымша ретінде бірнеше ақ параттық апталық тар пайда болады. Біріншісі «Фигоро-магазин» 1975 жылы «Эрсанмен» бірігіп жасалды. 1993 жылы оның таралуы 600 482 данағ а жетті. 1945 жылдан бастап шығ атын «Франс Димани» аздап басқ а сипатқ а ие болды. Мұ нда фотосурет серияларымен бейнеленген бір ғ ана сюжет қ олданылды. 1960 жылдың соң ында таралымы миллион данадан асты, ал 1993 жылы 700 000 данағ а жетті. Нарық та бұ л отбасылық басылым ретінде ө зін бекітті.

1998 жылы Кобе қ аласында ө ткен дү ниежү зiлiк газет шығ арушылар ассоциациясының 51-шi конгресiнде “Ә лемдiк баспасө з тенденциясы” атты баяндамада кө п мә селе кө терілдi. Ең кө п ө згерiстер Батыс елдерінде байқ алғ ан. Тек Жапонияда ғ ана қ алыпты жағ дай сақ талғ ан. Бiрте-бiрте баспасө з жарнамалық нарық тың бө лiгiн телевидениеге берiп келе жатыр. Бiрiншi орында ұ лттық кү нделiктi баспасө зден жарнамалық тү сiм 25-% қ ұ райды екен. Журналдарғ а тү скен тү сiм тек 11% кө рсетiп отыр.

1999 жылы Франция баспасө зiндегi ақ параттық нарық тан “Авас” тобының кетуi елеулi бiр оқ иғ а болып тарихта қ алды. Француз баспасө з нарығ ына 1997 жыл “Компани женераль деез о” келедi де, дә стү рлi салалардың барлығ ына дерлiк ө згерту енгiзе бастайды. Франция елiндегi соң ғ ы жылдардағ ы кү нделiктi баспасө зде тоқ ырау ү рдісi байқ алды. Тек 1998 жылы ғ ана аздап болса да, оң ө згерiстер бой кө рсетедi. Десек те, зертеушiлердiң мә лiметтерiне қ арағ анда француздық тар жыл ө ткен сайын оқ ырман аудиториясын кемуде екен. 15-жастан, 24 жасқ а дейiнгi оқ ырман саны 3, 8% тө мендедi. Бiрiншi кезекте бұ л “Либерасьонғ а”, “Фигароғ а” жә не “Мондқ а” қ атысты. Француз зерттеушiлері мұ ндай жағ дайдың тууына аздап та болса газет бағ асының ө скендiгi себеп болды деп тү сiндiредi. Жастар аудиториясы “Паризьен-Ожурдюй”, “Франс-суар” жә не “Экип” газеттерін оқ ушылар арасында артып келеді екен. Батыстағ ы ең iрi бес ел iшiнде астаналық кү нделiктi баспасө з оқ итын аудиторияның қ амту дең гейi ө те тө менгi кө рсеткiш берген. 1000 тұ рғ ынғ а тек 37, 4 дананы қ ұ райды екен.

“Монд” газетi жалпы ақ параттық газеттер iшiндегі оқ ырман аудиториясының кө птігi жағ ынан бiрiншi орында тұ р. 1999 жылы газетке жазушылардың саны 120 мың ғ а жетіпті. Бұ л рекорттық кө рсеткiш екен. Оның себебi, жазушыларғ а тө леудiң жаң а тү рi, ай сайын студенттер ү шiн жең iлдетiлген тарифтер енгiзiледi. 1999 жылы “Мондтың ” қ аржы жағ ынан жақ сы кө рсеткiшке жетеді. 1997 жылмен салыстырғ анда сауда айналымы 95% ө сіп, жалпы “Монд” басылымның тобы 42, 5 лир фр. тү сiм алғ ан. “Монд дипломатик”атты айлық басылымның таралуы 180 000 данағ а жетіп, жарнамадан айтарлық тай 30% тү сiм тү сіп отырады екен.

“Стратежи” журналының сарапшысы Оливе Монсо: “Бұ л газеттiң табысы жаң а пішінге тiкелей қ атысты, “Монд” жарнаманың жаң а бiр тү рiне шығ арып, бір “Люкс” секторының ө зі ө те жақ сы кө рсеткiш бердi. Сә нге жә не қ ымбат тауарларғ а арналғ ан арнайы қ осымшалары ө з жемiстерiн ә келдi»-дейді.

“Франс-суар” газетi басудың жаң аша тү рлi-тү стi тү рiне кө шiп, жарнамадан тү сiмдi кү шейттi. Бiрақ оқ ырмандардың саны барғ ан сайын азайып, таралуы 150 мың данағ а тө мендеген. Кө п сарапшылардың ойынша, ол ө зiнiң мү мкiндiгiн бір мезетте жоғ алтып алды дейдi. Қ азiргi уақ ытта Парижде бұ қ аралық газет болып “Паризьен” газетi саналады.

Кө п басылымдар Интернеттен ө з орнын табу ү шiн iздену ү стінде. Ә лемдiк жү йенi пайдаланып, тү сiмдi кө бейткiсi келетiндер саны да аз емес. Себебi, интернет аудиториясы кү ннен-кү нге ө суде. 1999 жылы абоненттердiң 240%–ге ө скенiне қ арамастан Англияда пайдаланушылардың саны 18%, Германияда 19, 4%, Францияда 9, 8 %-ке ө скен.

Телерадионың дамуы. А.Папов пен Г.Маркони қ ұ растырғ ан электромагнитті толқ ын арқ ылы ақ парат тасымалдау амалы байланыстың жаң а қ ұ ралы радионың дү ниеге келуіне себепші болды. Бұ л тек қ ана радиоқ абылдағ ыштардың аз ғ ана санымен тү сіндірілмеді, сонымен қ атар, алғ ашқ ы жылдары радиоқ ұ ралдарының жетіспеушілігінен ақ парат беру тек қ ана кодпен жазылғ ан тү рде жү зеге асты. Телеграфтағ ы секілді нү кте мен сызық шағ а дейінгі берілген мә тіндерді аудара алатын Морзе жү йесі қ олданылды. Радионың бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралы ретіндегі рө лі мен маң ызы бірінші дү ниежү зілік соғ ыс қ арсаң ында артты.

1906 жылы американдық Ли Де Форест радиоқ ұ рылғ ыларда қ олданылатын дыбысты хабарламаларды, музыканы, шулы эффектілерді жіберуді іске асыратын аудиоэлектро-вакуумдық лампаны ойлап тапты. 1908 жылы ө нертапқ ыш алғ аш рет музыкалық бағ дарламаларды ұ йымдастырды. Ол радиосигналдар Париж қ аласындағ ы Эйфиль мұ нарасынан жіберілген хабарламалар болатын, радиусы 500 мильге дейін тарады. Ұ зақ қ олданыстан дами тү скен электрондық -вакуумдық лампалар радиотехникада ақ параттың жә не радионың сазды ресурстарының маң ызының артуына, қ алың кө пшіліктің радио мү мкіндігіне қ ызығ ушылығ ының тууына себепші болды. Ә лемнің бірнеше елдерінен радио тың дармандардың жү регінен жол таба білді.

Бірінші дү ниежү зілік соғ ыс кезінде екі аралық армия мен ВМС кемелерін радибайланыспен қ амтамасыз етті, сондай-ақ алғ ашқ ы радио берілімдер ү гіт-насихат мақ сатында жә не жаудың жалғ ан хабарлары радио қ абылдағ ыштардың маң ызының артуына септігін тигізді. Радио хабарламаның техникалық базасы жетіле тү сті. Бірінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін экспериментальді бағ дарламалар саны ө се тү сіп, ол біршама радио тың дармандардың мекен-жайларына жіберіліп отырды. Ә ртү рлі елдердің баспасө зінде радионы насихаттау кең інен жү ргізіліп, бұ л қ алың кө пшіліктің қ ызығ ушылығ ының артуына себеп болды. Шетелдік тың дармандарғ а бағ ытталғ ан бағ дарламалар бастапқ ыда Еуропалық державалардың тілінде тарады. 1927 жылы Голандия тең іздің ар жағ ындағ ы ө з иеліктеріне арнап хабар жү ргізе бастады. 1931 жылы француздық тар да тең іздің ар жағ ындағ ы жерлеріне хабар жіберу мақ сатында Бразилияда, 1964 жылғ а дейін қ ызмет атқ арғ ан радиобағ аналар орнатты. Осылай, Африкағ а арналғ ан француздық радиохабарлар тарады.

Франциядағ ы алғ ашқ ы тә жірибелерді Рене Бартелеми лабораториясы жү ргізіп, 1929 жылы алғ аш кө пшілік алдында телесеанс ө ткізген аз жолды телеқ абылдағ ыш ойлап табылды. 1931 жылы 14 сә уірде Рене Бартелеми зертханасынан электр мектебіне қ ашық тық тағ ы алғ ашқ ы телебағ дарлама берілді. Бейнелер ө те ебедейсіз еді. Англия мен Германиядағ ы тә жірибелердің қ арқ ынды жұ мысына қ арап француз басшылығ ы да телевидениені қ ол астына алды. Бартелеми Париж телевидениесінің бірінші студиясы болғ ан Гренель кө шесіндегі ғ имаратты алды. Кейін ғ алымдар катодты трубкаларда жұ мыс істейтін телеқ абылдағ ыштар жасап, айналымды 180 жолғ а дейін ү лкейтті. 1934 жылы далада ең алғ аш тү сірілім жасалды. Гренель кө шесінен қ абылдағ ыштар мен антенналар орналасқ ан Эйфель мұ нарасына дейін коаксиалды кабель жү ргізеді. 1935 жылдан бастап кү нделікті бағ дарламалар уақ ыты салыстырмалы тү рде реттеліп – бұ л жыл тарихта Франциядағ ы телевидениенің ө мірге келуінің ресми кү ні болып есептеледі. Париж студиясы кабаре, цирктерден хабарлар беріп отырды. Студиядағ ы бағ дарламаларғ а «Пари операның» жетекші актерлері мен бишілері қ атысты. Прожекторлардың кү ні бойы жанып тұ руынан студиядағ ы температура жұ мыс соң ында 35 градусқ а дейін жететін, алайда, оғ ан ешкім кө ң іл бө лмейтін, ал актерлер гонарарсыз жұ мыс істейтін болғ ан. 1936 жылдан бастап Зворыкин иноскопын тә жірибеде сынай бастағ ан француз ғ алымдары бейненің кө рінісін 455 жолғ а дейін кө терді.

2000 жылы Франция телевидениесiнiң жалпы дамуы тенденциясында аса кү рделi ө згерiстер болғ ан жоқ. Соң ғ ы ү лгiдегi технология телекоммунациялық жү йелердiң, мультимедиалық жү йелер мен ү лкен кө ре алмаушылық, бә секелестiк, жеке телекомпаниялардың ө суiне ә кеп соқ ты. Олар халық аралық дең гейде шығ уды кө здеп отыр. Мемлекеттiк телевидение де кө п уақ ыттан берi тоқ ырауды бастан кешуде. Ол қ аржы жағ дайын жақ сартып, аудиториясын ұ стап қ алуғ а тырысқ анмен еш нә тиже шық пайды. Спутниктiк жә не кабельдiк телевидиниенiң ауқ ымды дамуы барысында “ТФ-1” атты жекеменшiк арна елдегi ең танымал телеарна болып қ ала бердi.

Бү гiнгi таң да кө рермендердiң 40%-i ең сенiмдi ақ парат кө зi деп “ТФ-1” есептейдi. Ал оның басты бә секелесi “Франс-2” тек кө рерменнің 20%-ын ғ ана иеленеді екен. Арна аудиториясының негiзiн 50-ден кейiнгі ә йелдер қ ұ райтын кө рінеді. Ендiгi уақ ытта “ТФ-1” ө зiнiң “нысанасы” етiп жанұ яны қ оюды мақ сат еттi. Кө п кө ң iл 52-минуттық сериалдарғ а бө лiнедi. “ТФ-1” кө бiне спорттық бағ дарламаларды сатып алуғ а тырысады. Сонымен ол Пекинде ө тетiн Олимпиадалық ойындарды трансляциялауғ а асығ ып, футболдан 2002 жылғ ы ә лем чемпионатынан кө рсету ү шiн белсендi тү рде кү рес жү ргiзедi, себебi, жарнамадан тү сетiн пайда кө п.

Мемлекеттiң ең iрi телекомпанияның бiрi – “Франс Телевизьон” барлық арналарын есептегенде “Франс-2” жә не “Франс-3” ү лкен тоқ ырауды басынан кешті. Мемлекет тарапынан компанияны қ аржыландыру тоқ татылып, ақ ша табу мақ сатында бос эфир уақ ытын жарнамалар мен хабарландыруғ а сатып, 50 минуттық фильмнiң 12 минутын жарнаманы қ ұ рағ ан кездері де болғ ан екен. Қ аржының тапшылығ ы кейбiр хабарлардың сапасыз шығ уына себеп болып отырады. “Франс-2” арнасы жағ дайының тө мендеуінен сабақ алғ ан “ТФ-1” оның қ ателігін қ айталамай, ақ шаны қ алай табу жолдарын iздестiреді.

1. “Beur FM» - Франциядағ ы магребтiк қ оғ амдастық тың радиосы кү нделiктi жаң алық тарды жедел жеткізеді. Франция елiнiң тыныс-тiршiлiгiн, соң ғ ы жаң алық тарын берумен қ атар эфирге ө зiнiң тамаша музыкалық бағ дарламаларын да шығ арып отырады.

2. «Radio France» - саяси ақ параттарды, аймақ тағ ы экономикалық, мә дени жә не халық аралық жаң алық тарды таратады.

3. «Француз радиосының халық аралық қ ызметi» дү ние жү зiндегi ә лемдiк ақ параттық радио болып есептеледi. Франция радиосының барлық ақ параттары Интернетте бес тілде таратылады. Француз радиосы Париждегi кө птеген мә дени ө мiр жаң алық тарын бірінші болып ұ сынады.

4. «Radio Latina» - қ оғ амдық радио. Мұ нда кө бiнесе, қ оғ амдық -саяси, ә леуметтік-экономикалық жаң алық тарды кү нделікті бiр сағ ат сайын берiп отырады. Кешке ойын-сауық бағ дарламалар, кө ң іл сергiтетiн шоулар берiледi. Сондай-ақ, спорт жаң алық тарын беріп отырады соның ішінде қ оғ амдық -саяси жаң алық тарды беруге уақ ытты кө п бө ледi.

«Франс Пресс» агенттiгі – «ФПА» («Agence France-Presse – AFP») - дү ниежү зілік ақ парат агенттiктерiнiң бiрi болып табылады. Бұ л бiр уақ ытта француз ү кiметiне жә рдем беретiн коммерциялық кә сiпорын болғ ан. Жә рдемақ ылар абонементтiк тө лемнiң формаcында iске асады. Ү кiметi бар байланысты растайды жә не сол «Франс Пресс» директорын бұ рын Франция министрлерінің кең есiмен тағ айындайтын болғ ан. Тә уелсiз агенттiктердiң 1957 жылынан жұ мысын бастағ ан, оның ә кiмшiлiк кең есiнiң қ ұ рамына ү кiмет шең берлерiнiң ө кiлдер кiредi. Агенттiк Лондондағ ы «Франс Афон» агенттiгінiң Солтү стік Африка аумағ ының Француз патриоттары тапқ ан Деголльнiң агенттiгiнiң 1944 жылдары соғ ыс кезінде бірігіп кетуінiң нә тижесiнде пайда болды. «Франс Пресс» саяси, экономикалық, спорт, дiни, мә дени, сауда, қ аржы мә лiметтерiн 12 000 газет, журнал, радио, теледидар станцияларына, ө неркә сiптiк фирмаларғ а, туристiк ұ йымдарғ а таратады.

«Франс Пресс» байланыс арналары алты тiлде француз, ағ ылшын, испандық, немiс, португал, араб тілдерінде 600 000 сө зден артық мә лiметтi таратады. Агенттiк компьютерлермен толық жабдық талғ ан жә не спутниктiк байланыспен қ амтамасыз етілген. Барлық дү ниежү зілік ақ парат агенттiктерiмен ақ парат алмасады. 165 елдердегi тілшілерінiң желiсi жә не Франция аумағ ында 110 бюросы бар. Аймақ тық Еуропалық бюросы Парижде орналасқ ан.