Италия журналистикасының жаңаша бағыты

Газет-журналдары. Италия мемлекетiнiң бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының дамығ ан батыс елдерден айырмашылығ ы: онда ақ параттық қ оғ ам мен БАҚ байланысы ғ аламдық контекске негізделген. 1997 жылы Италия ө кiметі телерадиобағ дарлама, газет, журналдарды ә лемдiк БАҚ тенденциясы негізінде қ арастырады. Қ азiргi Италия басылымдары халық аралық дең гейде қ алыптасса да, ө зiнiң таралуы жағ ынан артта қ алып келеді. Ө ткен ғ асырдың соң ында Италиядағ ы таралымы ең кө п газет миллиондық «Секоло» («Ғ асыр») едi. Ол 200 000 данамен шығ ып тұ рғ ан. 1946 жылы Италия Республикасы болып жарияланып, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарына кө п ө згерiстер енгiздi. Италияның ең iрi қ алаларында кү нделiктi газеттерiне сұ раныс дең гейi жағ ынан жоғ ары болды.

Италияда кү нделiктi газеттердiң 3/2 бө лiгi халық тығ ыз орналасқ ан солтү стiк аймақ та шығ ып тұ рғ ан. Италияның 2009 жылдағ ы кө рсеткiшi бойынша газеттердiң тү рлерi де таралу масштабы да жә не дизайны жағ ынан ХҮ II ғ асырмен салыстырсақ, айырмашылығ ы жер мен кө ктей. Бү гiнгi таң да БАҚ арқ ылы кө птеген жетiстiктерге толы Италия баспасө зi жү йесiнде ақ параттық газеттермен қ атар, арнаулы газеттердiң ү ш категориясы тiршiлiк етуде [1, 15-б].

Италия журналистикасында саяси басылымдардың орны ерекше. Мысалы, республикалық партияның екi кү нделiктi газетi болса «Джорнале дель пополо», «Италиа дель пополо», Италия социалистік партиясының елу шақ ты мерзiмдi басылымы бар. Олардың iшiнде «Аванти», «Темпо», «Маттио», «Республиканың» беделi жоғ ары болды. Клерикалдардың ә р қ алада шығ атын кү нделiктi газеттерi бар жә не олардың арасында Ватикан ү нi - кү нделiктi «Оссерваторе романының ‘’ орны айрық ша. Себебi, ол басылым ағ ылшын, испан, португал тiлдерiнде шығ ады. Оғ ан қ осымша газеттi барлық елдердiң эпископтары, дiндар адамдары алдырыпты.

Арнаулы басылымдардың екiншi тобын iскер адамдарғ а арналғ ан экономикалық газеттер қ ұ райды. Экономикалық басылымдарғ а оқ ырмандар сұ ранысының ө суi, таралымның кө терiлуi ә сер еттi. Негiзгi экономикалық басылымдар: «Италия Оджи», «Оре 12», «Соле 24 оре», «Мессаднеро», «Джорнале» т.б. ә рқ айсысының ә р дү йсенбi сайын шығ атын арнаулы қ осымшасы бар. Басылым Италияның кү нделiктi басылымдар жү йесiн ақ параттық жә не арнаулы деп бө лiп қ арастыруғ а болады. Италия газеттерiнiң тү рi туралы мә селе ә лi де даулы, басы ашылмағ ан жайт. Кө пшiлiктiң пiкiрiне сү йенсек, бұ л елдiң ақ параттық басылымдарын «аралас» - газеттер тү рiне жатқ ызуғ а болады. Аралас газеттердiң дең гейi ә ртү рлi: солтү стiктiң газеттерi сапалық газеттер болуғ а ұ мтылса, оң тү стiктiң газеттерi танымал болуғ а ұ мтылатын сияқ ты кө пшiлiк газеттердiң қ ұ рылымы ұ қ сас.

Италия басылымдарының саяси ақ параттар беруде қ ара тү нектi қ аптатып жазатынын, жаң алық тарды беруде де тосын оқ иғ аларғ а: жер сiлкiну, су қ аптау, қ ылмыс, бақ ытсыз жағ дайларғ а кө п жү гiнетiнiн зерттеушiлер кө п сынайды. Сондық тан, кейбiр мамандар, теледидар ғ асырында газеттi жең iл оқ ылатындай етiп жағ дай жасау керек деп ұ сыныс айтады. Қ азiргi газеттер осы тә сiлге кө шкен сың айлы. Кейбiр басылымдар бiрiншi бетке атақ ты ә ншiлердiң жаң а дискiлерi туралы жазуды жө н кө рсе, кейбірі саяси жаң алық тарды басады. Журналистика дә стү рі бойынша бiрiншi беттiң астына берiлетiн романдардан ү зiндiлердiң орнын ақ сү йектердiң, ө нер жұ лдыздарының ө мiрiнен берiлетiн хроника иемденген. «Республика» газетiнің бір нө мірінде тележү ргiзушi Пиппо Бауда мен ә ншi Кати Ричареллидiң ү йлену тойлары туралы хабарлағ ан. «Саясатқ а кө бiрек жү гiнетiн кү нделiктi газеттердiң оқ ырманы шектеулi, ал иллюстрациялық апталық тардың таралу ауқ ымы кең. Соң ғ ы жылдары баспа шығ ындарының кү рт ө суi, жарнамадан тү сетiн кiрiстiң азаюы Италияда кү нделiктi газеттердiң бағ асын кө терiп жiбердi [2, 18-б], -дейді зерттеушілер.

Италия баспасө зі тарихы.1943-1945 жылдар. 1940 жылдардағ ы Итальян журналистикасы негізінен сол кезде мемлекетте қ алыптасқ ан саяси жағ дайдың кө рінісі іспетті. Ұ лттық баспасө з аяғ ынан тұ рып ү лгермей тоталитарлық режимнің қ ыспағ ына тү седі. Оппозциялық газеттер жойылып, кейбіреулері ғ ана жасырын шығ арыла береді. Ең беделді «Стефани» ақ парат агенттігі Муссалини басқ аруымен фашизмнің ресми қ аруына айналды. Кү нделікті газеттер саны қ ысқ артылып, оқ ырмандардың объективті бағ алалау мү мкіндігі ә лсіреді. 1943 жылдың шілде айында Кең ес Одағ ының ә скери кү ші Сицилияда орналастырылып, Англо-Американдық ә скери басшылық іске арнайы дайындалғ ан психологиялық соғ ыс жү ргізетін бө лімшені қ осты. Оның атқ аратын қ ызметіне Жерорта тең ізі бойындағ ы соғ ыс ә рекеттері жайлы барлық ақ параттарды қ адағ алау кірді. Олар цензураны енгізе отырып, газеттердің шығ арылуына рұ қ сат беру, не тыйым сала алды, ө здерінің жекеменшік баспасө з ұ йымдарын жә не радио қ ұ ру мү мкіндігін алды. Италияны қ олдаушы одақ тастар, консерванттық кү штер ұ лттық бостандық комитет партияларының ық палын, ә сіресе, Солтү стік Италия Бостандық Комитетін (СИБК) ә лсіреткісі келді. СИБК жалпы тұ лғ алардың дефашизациялануын қ адағ алайтын заң ды ұ стауды, фашист оккупанттарымен байланысқ а тү скен барлық басылымдарды жабуды талап етеді. Одақ тастардың қ амқ орлығ ымен, не рұ қ сатымен қ арапайым жә не бұ рын кө бісі жасырын шығ арылғ ан антифашистік партия басылымдары шығ арылады. Танымалылары: «Аванти» коммунистік «Унита», демократиялық «Пополо» жә не «Италия Либера». 1944 жылы шілде айында Рим бостандық алғ аннан кейін бұ л басылымдар ө здерінің шарық тау кезең іне жетті. Осы тұ ста газет таралымының кө лемі біршама ұ лғ айды. Психологиялық соғ ыс бө лімдерінің газеті Палермодан бастап, басқ а да ірі қ алаларда ашыла бастады. Азат етілген жердің ең бірінші «Сицилия Либерато» газеті 1943 жылы 6 тамызда Палермода жарық кө рді. Психологиялық соғ ыс бө лімінен тә уелсіз, бірақ олардың бақ ылауымен «Рисорджименто», «Темпо» газеттері шығ арыла бастайды. Олар халық қ а қ ажетті мә дениет жә не сатира салаларында ақ парат тарата бастайды. 1944 жылы 11 тамыз кү ні, оккупация кезінде шығ арылғ ан қ аржылық «Иль Солее» жә не католиктік «Л’Итале» басылымдарынан басқ а барлық газет-журналдар жабылсын деген СИБК баспасө з мә селелеріне қ атысты қ ұ жат қ абылданады. 1945 жылы кооперацияның бастаумен партия газеттерінің ұ сынысымен ассоциацияланғ ан ұ лттық баспасө з агенттігі қ ұ рылады [3, 55-б]. Олардың негізгі ұ станымы бостандық пен шындық ты жазу болды. Журнал шығ ару ұ йымдарының да жұ мыстары жаң адан басталып, Муссолини қ ызметтен кеткеннен кейін Италия Ұ лттық Баспасө з Федерация (ИҰ БФ) ө з жұ мысын жандандырды. 1944 жылы журналистер тізімі мен қ абылдау ретін анық тап 11 облыс пен облысаралық жұ мысты қ адағ алау мақ сатымен Бірың ғ ай комиссия қ ұ рылсын деген №384 декрет қ абылданады. Комиссияғ а итальяндық журналистиканы дефашизациялану жү ктелді. Осылайша Италия 1945 жылы толық бостандық қ а ие болғ ан тұ ста мемлекетте антифашистік ү кіметтің коалициялық партиясымен қ атар, қ алыптасқ ан одақ тастық бақ ылау партиясы жұ мыс істей бастайды.

1945-1946 жылдардағ ы ө тпелі кезең. Тә уелсіз Италиядағ ы БАҚ -тың қ алыптасуы бірнеше маң ызды оқ иғ аларғ а байланысты дамыды. Қ оғ амның демократиялануы бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары ү шін ең маң ызды тақ ырыпқ а айналады. Фашистік журналистер одақ тастығ ы таратылып, «Стефан» агенттігі мен «ЭИАР» хабар таратуын тоқ татады. Олардың орнына келген антифашистік одақ тастық басылымдары мен радиолары ақ параттандыру қ ажеттігін толық қ амтамассыз ете алмайды. Барлық компоненттерге ие ақ параттық жү йе қ ұ ру қ ажеттігі туындайды. Бұ л ү рдістің дамуы ә р жылы тү рлі ерекшеліктерге толы. 1945-1946 жылдары ө тпелі кезең ді басынан кешіріп, бұ л жылдар аралығ ында БАҚ -тың атқ ару органының негізгі қ ағ идалары қ алыптасып, заң нормалары қ абылданды. 1948-1953 жылдары БАҚ жү йесі ө зіне тә н белгілерге ие болып қ олмай, саяси билікпен қ арым-қ атынас жасау амалдарын ойлап табады.

Алғ ашқ ы ө тпелі кезең ұ йымның жә не антифашистік партиялардың, олардың бақ ылауындағ ы радиолардың атқ арғ ан қ ызметімен байланысты дамып, бұ л ұ йымдар одақ тастарының тура, не жанама бақ ылауында болады жә не партиялық баспасө з кө бейеді. Ә лі де сақ талғ ан антифашистік газеттер қ атарына жаң а атаулар қ осылып, Сә уір кө терілісінен кейін Милан мен Римде демократиялық партияның «Италия Либера», социалистік «Аванти», коммунистік «Унита», христиандық «Дем Пополо», либералдық «Либера», республикалық «Пополо Соврано» басылымдары жарық кө реді. 1945 жылы 26 сә уірде алғ аш жә не соң ғ ы рет «Ново карьере», кейіннен «Ново карьере де ла сера» басылымы жарық қ а шығ ады. «Стампа» деген басқ а газетті «Фиат» басқ арады. Кноси бұ л газеттің жаң арып жарық кө руіне қ арсы болғ анымен, ол шілде айында қ айта басып шығ арылады. «Стампа» бұ рынырақ заң сыз тү рде жү ргізілген фашистер ық палынан толық арылып, жаң артылып, тә уелсіз баспасө зге айналғ андығ ы туралы мә лімдеме жасайды. Бұ л газет Туринде жайсыз толқ ын туғ ызады, сондық тан одақ тастарына бұ л баспасө зді жабуына тура келеді. 21 шілдеде «Нова Стампа» басылымы пайда болып, осы тә сілмен фашизм кезінде шығ арылғ ан кө п газеттер ө з жұ мыстарын жаң ғ ыртты. 1946 жылы сә уір айында «Мессаджеро» жә не «Ново джорнале д’Итале» шығ а бастайды. Басылымдар оқ ырман аудиториясын қ арқ ынды жинап, ө здері ұ станатын саяси кө зқ арастарын партиялық газеттегідей ашық жарияламайды. Жекеменшік «Капр», «Стампа Сера», «Гадзетта сера» кешкілік басылым ретінде ө з оқ ырман аудиториясының санын кө бейтті. Қ алғ ан газеттер де оқ ырманның ө зіне тартуғ а тырысып, хроника, қ ылмыс, спорт жаң алық тарын кө птеп жариялайды. Кү нделікті басылымдар ө з жұ мысын қ айта жандандырады, оның ішіндегі ең табыстылары Римде шығ арылатын қ аржылық - экономикалық «Глобо», Миландық «Солее», Туриндік «Коммеро» басылымдары болды.

«1946 жылы халық аралық саяси жағ дай қ иындай тү сіп, Черчиль Фултонда Италияғ а суық соғ ыс жариялайтынын хабарлайды. Ө з кезегінде бұ л Батыс мемлекеттерінің, соның ішінде Италияның ішкі жә не сыртқ ы саясатында қ иыншылық туғ ызды. 1946 жылы осыдан басқ а тағ ы да бірнеше тарихи оқ иғ алар болып, еферендум ө ткізіліп, ү кімет билігі ауысады. Осымен БАҚ -тың ө тпелі кезең аяқ талады» [4, 33-б].

1946-1948 жылдары халық аралық саяси жағ дай қ иындай тү сті. Черчиль Фултонда Италияғ а суық соғ ыс жариялайтынын мә лімдеп, ө з кезегінде бұ л Батыс мемлекеттерінің, соның ішінде Италияның ішкі жә не сыртқ ы саясатында қ иыншылық туғ ызғ аны сө зсіз. 1946 жылы референдум ө ткізіліп ү кімет билігі ауысып, ө тпелі кезең аяқ талғ аннан кейін сайлау алдындағ ы науқ ан кезінде партия газеттерінен басқ а басылымдар белгілі позициясын ұ станады. Ірі газеттердің ішінде монархияны Туриндік «Ново Стампа», Римдік «Темпо», «Рисоджименто Либирале», Неополитандық «Джорнале» басылымдары қ олдайды. Республикандық тар «Мессаджерро», «Ресорджименто» газеттерінің қ олдауына ие болды. Миланда 17 республикалық басылымдар жә не 4 басқ а сипаттағ ы «Унита», «Аванти», «Милано Сера», «Италия Либиро» газеттерден басқ а «Пополо» басылымы хритстиан-демократтарды қ олдады.

Республикалық кү штердің референдумда жең іске жетуі, сайлау нә тижесі жә не ұ йымдастырушылар жиналысы нә тижесінде, мемлекетте ә лі де демократиялық кү штердің ық палы зор екендігін байқ атады. Саяси сахнағ а жаң а басшы – христиан-демократиялық партия келіп отырады. ХДП антифашистік бірлікті бұ зып, ө зінің билігін орнатуды ұ йғ арды. 1947 жылы Де Гаспаридің қ ол астына бірпартиялы ү кімет қ ұ рылып, бұ л БАҚ -қ а ө з ә серін тигізді. Қ ұ рылтай ұ йымдастырушыларына (СОБР) БАҚ туралы заң ды қ айта шығ ару жү ктелді. 1947 жылы қ абылданғ ан БАҚ -ты бақ ылау жә не қ адағ алау нормаларын анық тайтын декрет шығ ып, 1947 жылғ ы бұ л декреттің 21 бабы баспасө з бостандығ ына қ атысты болатын. Жазылғ ан мә тін бірден қ абылданбай дау туындайды. 1948 жылы қ абылданғ ан заң сол жылы ө ткен сайлауғ а байланысты ө те қ ысқ а, 39 баптың 23 бабы ғ ана сақ талды, кө п сұ рақ тар қ амтылмай, жауапсыз қ алады. Бұ л заң алдағ ы уақ ытта баспасө зге қ атысты негізгі заң болып қ олданысқ а енеді. Кә сіби журналистік ұ йымдардың қ ұ рылуы маң ызды бастамағ а арналып, Итальян мерзімді баспасө з ассоциациясы 1977 жылы қ ұ рылғ ан еді. Онда журналистердің ү ш тү рі атап ө тілген: тек қ ана журналистикамен айналысатын журналистер; журналистикамен қ атар басқ а да мамандық пен айналысатын публицистер; мерзімді баспасө зге жазатын публицистер.

1948-1953 жылдардағ ы БАҚ. 1948 жылғ ы парламент сайлауы қ арсаң ында БАҚ белсенді сайлау науқ анына тартылып, сайлау християн-демократиялық (де Гаспери) жә не халық -демократиялық майдан арасындағ ы тартысқ а айналады. Коммунистер мен социалистер бірігіп, тараптардың ә рқ айсысы насихат пен ү гітті барынша белсенді жү ргізуге тырысады. Солшыл кү штер ө здері шығ ара бастағ ан басылымдарғ а арқ а сү йеп, олардың қ арсыластары негізгі назарын плакаттарғ а, парақ шаларғ а, кітапшаларғ а аударды. Бұ л жылдары БАҚ кү штері тү пкілікті жіктеліп, Антиком, атлантизм жә не клерикализм, кот орталық шылдық ағ ымның іргетасына айналып, барлық газет, журналдарда жә не радиода қ олдау табады. Демократиялық баспасө з қ уғ ынғ а ұ шырап, ү кімет ә кімшілік жә не сот шаралары арқ ылы оларғ а бақ ылауды кү шейтеді. ХДП-ның Рим мен Миланда екі басылым болып шығ атын, Пополо басқ аратын, кү н сайын шығ ып тұ ратын газет топтары қ алыптасады. Олар партиялық басылымдар болғ андық тан, қ алың бұ қ арағ а тарамай, християн діні қ айраткерлері газетті қ олғ а алуғ а тырысты. «Маттиномен», «Венециямен», «Гадзеттиномен», «Газета дель пополомен» дә л осылай болды.

1950 жылдардың басында ХДП тағ ы жеті газетке, итальяндық баспа орталығ ына ие болады. Кейбір деректер бойынша бұ л топқ а бү кіл ел бойынша шығ атын 17 газет кірген. Бұ л Италия журналистика тарихында газеттердің едә уір шоғ ырлануы болды. Алайда, 1953 жылғ ы ХДП-ның жаң а кө семдері билік басына келгеннен кейін бұ л газеттер шоғ ыры ыдырап кетті. 1948-1953 жылдары орталық шыл ү кімет сың айындағ ы ұ станымғ а либерал християн-демократтарғ а жақ ын, итальяндық «Конформист» газеті шық ты. «Карьерре дела серо» саясат ағ ымында болды. «Де Госпери» итальяндық кү нделікті баспасө зде жетекші орынды ұ станды. «Карьерре дела серо» ө з елінде, Англиядағ ы – «Таймс», АҚ Ш-та – «Нью – Йорк Таймс» немесе Франциядағ ы – «Монд» сияқ ты басылымдар ү лкен рө л атқ арады. Бұ л басылым айқ ын басымдық қ а ие болып, онда жоғ ары дә режелі кә сіби журналистер жұ мыс істеп, тә жірибелі тілшілер тобы қ алыптасты. Туринде «Нова Стампа» басылымы табысты жұ мыс істеді [5, 69-б].

1948 жылдан кейін ХДП РАИ-да ө з билігін саяси тұ рғ ыда бекіп, 1952 жылы ү кімет жиырма жыл мерзімге РАИ-мен жаң а конвенцияғ а қ ол қ ойды. Осығ ан сә йкес барлық радио жә не теледидар қ ызметтері тек қ ана РАИ-дың иелігіне берілді. Конвенцияда Почта министрлігі мен парламент тарапынан бақ ылау белгіленді жә не РАИ басшылығ ын тағ айындау қ ұ қ ығ ы ү кіметке қ алды. Тағ ы бір маң ызды қ адам – «АНСА» агенттігіне бақ ылау белгіленіп, 1949 жылы Италиядағ ы бірден бір ұ лттық агенттік «АНСА» ө зінің тә уелсіз сипатын жоғ алтты. Орталық шылдық кезең інде баспасө зде монополист топтардың бекуі жедел қ арқ ынмен дамыды. «Рома Лауро» кеме иесіне, «Мессаджеро» – Перронеге, «Стампа» – «Фиатқ а», «Карьерре дела серо»- ө неркә сіп иесі Креспидің отбасына оралды. Осы кезде жаң а меншік иелері пайда болып, Миланда кешкі «Коте» атты газет (негізін салушы Карло Пезетти) цемент королінің қ олына ө тті. Ө неркә сіп иелерінің қ олына кө п ө ң ірлік басылымдар ө тіп кетті. Кү нделікті «Эуропеоның» меншік иесінің ө згеруі зор сілкініс туғ ызып, ол баспагер Мццокиден баспагер Рицоллиге ө тті, қ аржы индустриясы қ аржы-экономикалық басылымдар «Иль Солееге», «24 оре», «Глобоғ а» бақ ылау орнатты. Қ аржы индустриясы сайлау қ арсаң ында газет топтарын ұ йымдастырып, оғ ан он екі ұ сақ газет кіріп, саны артып, Қ ауымдасқ ан Газеттер Агенттігі (Қ ГА) атауына ие болды. Бұ л газеттер Римнен қ аржылай кө мек алып, ә сіре оң шыл қ анатта Италия Социалистік Қ озғ алысы (ИСҚ) ү н қ атып, Кот конституция ережелеріне қ арамастан жасалды. Осы партияның алғ ашқ ы газеті – «Ордине Сочале» болды. 1952 жылы «Секоло д Итале» пайда болып, 1948 жылғ ы сайлаудан кейін оппозициялық газеттердің жағ дайы қ иындап, сайлау алды науқ аны уақ ытында шық қ ан, тіпті бірнеше жылдар бойы шығ ып келген газеттер жабылды.

Радиохабарын тарату серпінді дамып, 1946 жылғ ы қ арашада РАИ-да екі «Кө гілдір» жә не «Қ ызыл» ұ лттық арна қ ұ рылды. 1950 жылғ ы қ азанда ү ш радиоарна қ ұ рылды. 1952 жылдары радиобағ дарламаларғ а реформа жү ргізілуі жаң а леп ә келді. Бұ ғ ан дейін радиогазеталар кү ніне ү ш рет берілетін, содан кейін олардың саны ө сті. Бірінші арнаның жаң алық тары ө зіне екі арнаның радиогазеттерін қ осып алып, басымдық сипат алды. Кү нделікті тө рт реттік берілім парламентке, баспасө зге, шетел баспасө зіне шолу, биржа мә ліметтерін толық тай беріп отырды. Тұ тастай радиохабар тарату дамып, тың дарман аудиториясының кең еюін 1945 жылы 1 600 000, 1948 жылы 2 200 000, 1953 жылы 4 700 000 болғ аны дә лелдейді.

1950 жылдардың екінші жартысында Италиядағ ы телеарналар бағ дарламалары маң ызды ерекшеліктерге ие болды. Алғ ашқ ы тә жірибелік кезең Рим қ аласында 1929 жылы басталғ ан болатын. 1939 жылы Рим мен Миланда аз болса да, кү нделікті хабарлар таратылып, соғ ыстан кейін барлығ ын қ айта бастауғ а тура келеді. Тә жірибелік жұ мыстар 1949 жылы ө з жалғ асын тауып, 1952 жылғ ы конвенция бойынша Телеарналар «РАИ» мемлекеттік қ ызметінің монополиясына айналады. Даму жоспары мемлекет аумағ ында да тарап, туындағ ан қ иындық тардың бірі таулы жерлерде толқ ындардың тө мен дең гейде болуы, қ осымша қ ызмет тү рлерін талап етті. Осылай халық тың 48 пайызына қ ызмет кө рсетсе, 1960 жылдардың аяғ ында тұ рғ ындардың 96 пайызы телебағ дарламаларды кө ре алатын жағ дайғ а жетті. Бұ л тез дамудың себебі, аудитория осы уақ ытқ а дейін журнал оқ ып, ақ парат алуғ а деген ынтасы жоғ ары болуы, телевидение нарығ ын жаулап алушы қ ұ ралына айналды. Билік басындағ ылар саяси партиялардың енгізулерінің оң ық палын бірден байқ ап, Италия телевидениесі басынан бастап партия дебаттарының ортасында жү рді. Ық пал ету мү мкіндігіне Халық тық Демократиялық Партия иеленіп, телеарналардағ ы техникалық ү деріс арқ асында ө нім сапасының артуына ық пал етті.

1954 жылдың 3 қ аң тарындағ ы алғ ашқ ы телевизиялық кеште кө рермендерге телегазет ұ сынылды. Алғ ашқ ы жылдары телегазет ресми ү лгідегі жалғ ыз ақ параттық бағ дарлама болды. Кейіннен кө ң іл кө теретін бағ дарламалар пайда болып, 1957 жылы алғ ашқ ы жарнамалық -кө ң іл кө теретін жә не музыкалық ойын-сауық бағ дарламалар шық ты. Таралым кестесіне кө ркем, танымдық жә не білім беруге қ атысты ағ арту бағ ытындағ ы бағ дарламалар енді. 1954 жылы экрандарда алғ ашқ ы 4 сериялық телероман кө рермендерге жол тартты. 1955 жылы діни айдарлар, 1958 жылы шетелдің ү лгісімен жасалғ ан телемектеп эфирге шық ты. Кешігу мен кө птеген қ иындық тарғ а қ арамастан Италияда журналистиканың жаң а тү рі – телеарналар пайда болды жә не ол бірден баспасө здің бә секелесіне айналды [6, 75-б].

1950 жылдардағ ы «Эспрессо» апталығ ы мен «Джорджо» кү нделікті газеті. «Эспрессо» атты апталық басылымды шығ ару туралы идея Сарино Бенедетти бастағ ан журналистер тобынан шық ты. Олар солшыл-либеральдық кө зқ арасты ұ станғ ан еді. Апталық қ а қ аржы жағ ынан ө неркә сіп ө кілдері қ олдау кө рсетіп, алғ ашқ ы нө мірі 1955 жылы кү зде жарық кө реді. Газет пішіні 16 жолақ тан қ ұ ралып, радикалды партияның кө зқ арасын ұ станып, саяси-зерттеу мақ алаларымен кең інен танылады. Желтоқ сан айында «Эспрессо» Римдегі мү лік сату саласындағ ы коррупцияны ә шкерелейді, соның нә тижесінде 1958 жылы наурызда басылым редакторы қ ызметінен шеттетілетіні туралы шешім қ абылданады. «Эспрессо» журналының зерттеу қ ызметі Италия журналистикасында маң ызды орынғ а ие болып, 1950 жылдың ортасында ол беделді басылымғ а айналады. 1956 жылы сә уірде «Джорно» кү нделікті газеті жарық кө ріп, оның пайда болуы кө п жағ дайда экономикалық биліктегі жоғ ары эшелондағ ы шенділерге қ арсы кү респен байланыстырылады. «Джорно» дә стү рлі басылымдардан пішіні мен мазмұ ны жағ ынан ө згешеленді. Беттері 8 бағ аннан (1-шапкасы, 7-верстка) тұ рды. «Оқ иғ а» атты кү нделікті айдары қ ысқ а да нұ сқ а, маң ызды болды. Бір жолағ ы да «Ветрина» маң ызды деген жаң алық тардан тұ рды. Ішкі бө ліктерінде тақ ырыптар бойынша бө лінген материалдар басылып, газет иллюстрациядан тұ ратын кө ң іл кө теретін сипатта болды жә не кешкі саны жарық кө рді. Саяси сипатты солшыл бағ ытты ұ станды. «Джорно» шетелдерде жаң ашыл бағ ытымен танылды. «Таймс» оны Италия баспасө зінің тарихындағ ы дә стү рлі жү йеден ерекшеленген ерекше қ адам деп атап ө тті. «Джорно» таралымы алдымен Миланда шарық тау шегіне жетті, бірақ кө птеген оқ ырмандар газеттің жаң ашыл сипатын сынғ а алды. Алдымен кешкі санынан бас тартты, кейін жаң а акционерлердің пайда болуына қ арсы шық ты. Сондық тан газет «ЭНИ-дің» қ арамағ ына ө тіп, нә тижесінде оның бас редакторы да ө згерді. Валобдинидің орнына Пьетро тағ айындалып, ол кө птеген талантты журналистер мен жазушыларды қ ызметке тартты. Мә дениет туралы бө лім ұ лғ айтылып, басылымның таралымы артып, сол арқ ылы кү нделікті газеттердің ситимонолизация ү рдісі бастау алды. Жыл ө ткен сайын газет таралымы кө бейіп, пішіні жақ сарып, мазмұ ны жетіле тү седі.

1960 -1970 жылдары Италияда БАҚ арқ ылы терроризмді сынау басталды. Италия бұ л жылдары фашистік емес топтар мен анархистерге арналғ ан полигон алаң ына айналды. 1970 жылы қ айғ ылы қ ызыл бригадалар қ ызмет еткен болатын. Италиядағ ы ең басты қ айғ ылы оқ иғ а ХДП лидері Альде Мороны ұ рлап, ө лтіру болды. Бұ л жағ дай террористік топтардың қ ызметін ә шкерелеуде БАҚ -тың маң ызды орнын кө рсетті. Қ ызыл бригадалармен келіссө з жү ргізіп, оны халық қ а жеткізу-жеткізбеу тек партияның емес, баспасө здің де міндетіне айналды. Кө п газеттер террористермен келіссө з жү ргізуден бірден бас тартты. Ал бұ ларғ а қ арсы бағ ытты ұ станғ ан тек «Социалистік Аванти» жә не бірнеше басылым ғ ана. Партиялық басылымдар қ атыгез полемикағ а тап болып, Альде Моронмен болғ ан трагедиялық жағ дай бұ л мә селенің ең қ иыны екенін атап кө рсетті. Мұ ндай мә селелер 1960 жылдардың аяғ ында пайда болды. Ол кезде судья Д’Уссоны ұ рлап кеткен болатын. Қ ызыл бригадалар ө здерінің талаптарын басып шығ арды. Онымен «Мессаджеро», «Секолло19», «Аванти», «Лота Континоа» келіскен болатын. Қ ызыл бригаданың басшысымен сұ хбат жү ргізу сол кездің сенсациясына айналып, ол «Эспрессо» беттерінде жарияланғ ан болатын. «Джорнал» директоры террористердің талаптарын жариялауғ а дайын екендігін білдірді. Олар тек судьяны босатқ ан соң ғ ана жү зеге асыратындарын жеткізді. Сера жұ мысының карьерасы баспасө зді толық тыныштық қ а ұ рындырды. Ал шешімі Альде Моронмен байланысты болды. Дә л осы кезде сот пен баспасө з арасындағ ы қ арым-қ атынаста қ иындық тар туындады.

" Репубблики" газеті. 1976 жылдың қ аң тарында Э. Скальфари ә лі 52 жасқ а да толмағ ан еді. Жиырма жыл бұ рын ол 1955 жылы «Эспрессоны» шығ арып, ө зі басқ арғ ан еді. Э. Скальфари Италия Парламентінің депутаты болып, кө п жылдар саяси басылымдарда жұ мыс істейді. Бұ л газет ө зінің басқ алардан басты ерекшелігі жаң а бағ ыт ұ стануында еді. Алайда ол «Репубблика» сияқ ты дә стү рге қ арсы шығ а алмайды. «Репубблика» тек жеке аймақ ү шін емес, мемлекет ү шін маң ызды қ ұ былыстар мен ә рекеттер жайлы ақ параттар беріп отырды. Ұ лттық басылымның тағ ы бір ерекшелігі - бү кіл мемлекетке таралуы. Таралу аумағ ы жайлы айта отырып, мемлекет аумағ ында тарау қ ұ қ ығ ы деген ұ ғ ымның да бар екенін ескере кеткен жө н. «Репуббликаның» дә л осы кө рсеткіші басты артық шылығ ы.

Э.Скальфари «омнибус-газеттің» ұ лттық итальяндық моделін жоқ қ а шығ арғ ан болатын. «Репубблика» элиталық баспасө зге айналып, жоғ ары топтағ ы адамдарғ а арналды. Скальфари «Іntelligenza Laica» деп аталатын топ ү шін ү лкен газет шығ аруды жоспарлады. Бұ л топқ а саяси жә не діни нақ ты кө зқ арасы мен тұ жырымы қ алыптасқ ан адамдар кірді. Бұ л оның «Коррьере Делла Сера» газетінен басты ерекшелігі болды, себебі, бұ л газет ө зінің саяси кө зқ арасы арқ ылы демократияның ү лкен бө лшегі. Діни бағ ыттағ ы христиандарғ а қ аратылды. Газеттің алғ ашқ ы кездегі концепциясы мынадай болды: екінші пландағ ы ұ лттық газет (ол солай есептелінді: «Стамп» пен «Коррьере Делла Сера» атты негізгі ұ лттық газеттермен салыстыру ү шін сатып алып отырды) кө п ұ замай бірінші орындағ ы ұ лттық газетке айналды. Олар ә леуметтік белсенді итальяндық тарғ а арналып, мазмұ нды жаң алық ты бірінші болып жеткізуге талпынып отырғ ан. Бұ л телеақ параттың кү рт ө суіне орай туындағ ан бағ ыт еді, сондық тан да 1970 жылдардағ ы итальян газеттерінің басты ерекшелігі пікір алуандығ ы. Осы бағ ытты Скальфари ө з басылымының қ азығ ы етті. «Репуббликада» басылғ ан материалдардың негізгі тақ ырыбы ішкі жә не сыртқ ы саясат, экономика жә не мә дениет болды. Алғ ашқ ы сандарында спорт жайлы материалдар болмады, бұ л оның ең негізгі ерекшелігі болды. Джорджо Фораттини шебер жасағ ан карикатуралар комментарий беттерінен алдың ғ ы бетке бірден шық ты. Бұ л газетті «кү нделікті апталық» деп атауғ а мү мкіндік берді. Басылымның сыртқ ы тү рі 1976 жылы 14 қ аң тарда «Репубблика» деген атпен шық қ ан саны мү лдем жаң а ү лгіде шық ты. 1975 жылдың ортасында Скальфари ө зі қ андай пішінді таң дарын нақ тылай алмады. Қ арапайым ба, ә лде жиырма беттен тұ ратын таблоид тү рін таң дайтынын білмеді. Кейінірек, ү лгі ретінде «Монд» пішінін алды [7, 11-б]. Бұ л пішіннің дұ рыс таң далуы оқ ырмандарды тартудың басты қ ұ ралы болып саналды. «Репубблика» араласу тә сілінің жаң ашылдығ ымен бірден кө зге тү сіп, бірінші беті ө згерді. Барлық материалдарды бірінші беттегі тақ ырыпты ашып отырды, ол екі-ү ш сө зден тұ рады. Бұ л тақ ырыптар манифест немесе лозунг сияқ ты ә серлі, ү ндескен, тартымды болып, «Репуббликаның» қ ұ рылымы да ө згеше болды. Скальфари ө з мақ алаларын алғ ашқ ы бетте емес, алтыншы бетте жариялады. Ол барлық комментарийлерді ағ ылшын-саксондық газеттер сияқ ты бір бағ анағ а біріктірді. Ү шінші бетін жетінші бетпен алмастырып, қ арапайым кү йге енгізіп, бұ л қ осымша «Мә дениет» деп аталды жә не газетті Бенедетти идеясы бойынша екі негізгі бө лімге бө лді. Бірінші бө лім ішкі саясат, комментарийлер, есеп, сыртқ ы саясаттан тұ рса, екінші бө лімде болғ ан оқ иғ алар, қ ұ былыстар жайлы айтылды. Оны «Екі Астана» деп атады (бірінші жартысы Римге, екінші жартысы Миланғ а арналды). Алайда бұ л ұ зақ уақ ытқ а созылмай, бесінші бет «Экономика жә не ұ йымдар» деп аталды. «Репубблика» газетін қ ұ ру неоцентризм дағ дарысымен тұ спа-тұ с келіп, Скальфари газет саяси қ олдауғ а ие болды деп айтуы шындық қ а жанаспайтын еді. Газет тек ө ндіріс капиталы арқ асында ғ ана пайда болды. Оның пайда болу кезең і газеттердің саясилана басталуымен сә йкес келді. Бұ л тенденцияны «Репуббликағ а» дейін жарты жыл бұ рын пайда болғ ан «Джорнале» бастады. Басылымның саяси кредосына келер болсақ, онда ең алғ ашқ ы санында айтылғ ан сө з уақ ыт ө те келе де ө згермеді: «Біз еркінбіз, бірақ нейтралды емеспіз». Газет саяси жағ дайларды жазып, сын айту қ ұ қ ығ ын дұ рыс пайдалана білді. Себебі, ешбір саяси партия немесе топпен байланыста болмағ ан «Репубблика» ө зінің пішінін либеральды модель деп атап, позитивті деректермен қ оса, Италия журналистикасының негативті жағ ын да талдап, саралап берді.

1980 жылдардағ ы кү нделікті газеттер. 1980 жылдары баспасө з саласы дағ дарыстан аман қ алып, кө птеген газеттер техникалық жағ ынан жаң артылады. 1981 жылы Баспасө з туралы Заң қ абылданады. Бұ л заң да газет шығ ару ө ндірісіне қ ағ аз бө лу, телефон жә не телеграф тарифтеріне жең ілдік қ арастыру, газеттің бағ асы, техникағ а мемлекеттік субсидия сияқ ты мә селелер қ арастырылғ ан. Заң ның антимонополиялық жағ ы ү лкен резонанс туғ ызды. Соғ ан сә йкес тек бір адамның қ арамағ ындағ ы баспасө з таралымы бү кіл газеттердің 20 пайызын, ал бір конциссионер қ ызмет кө рсететін жарнамалық баспасө здің таралымы жалпы газет таралымының 30 пайызын ғ ана қ ұ рауғ а тиіс болғ ан. Бұ л заң бюджеттік баспасө зге байланысты, сонымен қ атар, баспасө з саласындағ ы қ аржыгерлер арасында табысты бө лу сияқ ты мә селелерді қ арастырғ ан. 1980 жылдары соғ ыстан кейінгі кезең де алғ аш рет газет таралымы арта тү сіп, 1987 жылдан бастап газеттер белгіленген бірың ғ ай бағ адан еркін бағ амен сатылады. Осы жылдары кү нделікті газет саласында ұ лттық газеттер нық бекіп, бұ л ү рдіс «Республикада» толығ ымен кө рініс табады. Оның таралуы бү кіл мемлекетті қ амтып, басқ алардан ерекшелеп тұ рды. Кейін осы жолмен «Сессаджере», «Стамп» жә не «Карьера для Сера» атты газеттер жарық кө рді. Таралым сонымен қ атар, журналдық қ осымшалар, телебағ дарламалар жә не жергілікті хабарлары бар кү нделікті қ осымшалар арқ ылы да арта тү сті. Бұ л кү нделікті басылымдар тек оқ ырман ү шін емес, баспадағ ы журналдық саланы қ ызық тыратын жарнама ү шін де кү рес туғ ызды. Ұ лттық газеттермен қ оса бұ л жылдары жергілікті газеттердің жаң а ү лгісі қ алыптасты. Қ аржы-экономикалық газеттердің таралымы 108 пайызғ а артып (кө шбасшысы – «Конфиндустрия», «Солее 24 оре») ол тек қ ана бір салағ а маманданғ ан басылым емес, ақ параттық баспасө здің де артуына ә келді. 1982 жылы футбол чемпионатында Италия командасының жең ісінен кейін спорттық басылымдар саны арта тү сті. Кейінірек мемлекеттік субсидияларғ а қ арамастан газет қ аржысы тұ рақ ты бола алмады. Газеттер ө з оқ ырмандарынан айырыла бастады [8, 49-б].

Кү нделiктi басылымдар. Соң ғ ы он жыл iшiнде Италияда кү нделiктi басылымдардың бiр кү нгi таралымы 9 713 000 данағ а жеттi. Алайда 1990 жылдардың басында газет iсi кезектi дағ дарысқ а ұ шырап, Италияда ә р 1 000 адамғ а 102 дана газет шығ арып, Еуропада артта қ алып қ ойды. Солтү стiк аудандарда 1 000 адамғ а 132 дана, ал орталық та 122, оң тү стiкте – бар-жоғ ы 55-ті қ ұ рады. Сонымен, оң тү стiк жә не солтү стiк аймақ тарында газет саны ә ртү рлi. 1990 жылдардың басында ақ параттық газеттердiң арасынан аймақ тық жетi газет ұ лттық газеттерге айнала бастады. Баспасө з жү йесiнде ұ лттық газеттер барлық уақ ытта бiр-бiрiмен бә секелестікте ө мір сү ріп келеді. Олар: «Коррьера Делла Сера», «Джорнале», «Стампа» т.б. Осы аталғ ан ұ лттық газеттердiң тобын «Индепендент», «Авеннире» толық тыра алды. Ұ лттық газеттерден кейiнгi орында ауданаралық кү нделiктi газеттері «Мессаджеро», «Гадзеттино», «Национе» тұ рады.Жалпы Италия басылымдарының тең жартысын аудандық жә не провинциялық басылым қ ұ райды. Италияда кешкiлiк басылымдар таң ертең гiлiк басылымдарғ а қ осымша болып шығ ады. Оларғ а: «Коррьера меркантиле», «Нотте», «Экспрессо сера» т.б жатады [9, 10-б].

Италияда мерзiмдi басылымдарғ а қ арағ анда журнал секторы жақ сы дамығ ан. Сапа жағ ынан да, таралымы жағ ынан да журналдар жоғ ары орынғ а ие. Кө лемi ә ртү рлi журналдардың iшiнде кө пшiлiкке арналғ анын да, салалық журналдарды да кездестiруге болады. Соң ғ ы жылдары саяси сипаттағ ы (24 %), кә сiподақ тың (20%), ә деби (12 %), тарихи (32 %), журналдардың саны кемiді. Керiсiнше, тамақ тану, сә н, жарнама мә селесiне арналғ ан журналдардың қ атары (32%) кө бейген. Философиялық журналдар алдың ғ ы орынғ а шық ты [10-85-б].

Тар шең бердегі арнаулы басылымдардың таралымы да аз. Ақ параттық, безендiрiлген апталық тар, ә йелдер мен балалар журналдары, католиктiк басылымдар итальяндық тар арасында ө тiмдi. Бiрiншi орында ақ параттық -апталық басылымдар оқ ырмандардың ық ыласына бө ленiп отыр. Мысалы, «Эуропео», «Эпока» - безендiрiлген болса, «Мондо» - экономикалық, «Экспрессо» – саяси, “Панорама’’ - шетелдiк басылымдарғ а арналғ ан дайджест болады. «Панорама» мен «Экспрессо» бiр-бiрiмен бә секелес басылымдар. Бұ л басылымдардың қ ай-қ айсысы болмасын жаң ару, ө згеру жолында. Апталық тардағ ы, журналдардағ ы, кү нделiктi газеттердегi ө згерiстердiң бә рi - теледидардың ә серiнен туындап отырғ аны белгілі. Кү нделiктi жарнама ү шiн кү ресе отырып, кө лемiн ұ лғ айтқ ан, оны толтыру ү шiн апталық тардың дә стү рлi тақ ырыптарына да барады екен. Апталық тар айлық журналдарғ а ұ қ сап, сапасы жағ ынан ө згерiп кө пшiлiкке арналғ ан безендiрiлген журналдардың да қ асиеттерiн бойына сiң iруде. Тек «Панорама» мен «Экспрессо» ғ ана ақ параттық апталық тардың типологиясын сақ тап отыр екен.

Италия мерзiмдi басылымдарында ә йелдер журналының маң ызы зор. Олардың iшiнде дә стү рлi итальян ә йелдер журналдарының ү лгiсiн жалғ астырушылар да, еуропалық журналдардың кө шiрмелерi де, жаң а типтегi ә йелдер журналдары да кездеседi. Ә йелдер журналдарының iшiндегi танымалы, таралымы жоғ арғ ысы – «Донна Модерна». Бұ л журнал жұ мысбасты, уақ ыты жоқ, бә рiнен хабардар болғ ысы келетiн оқ ырмандарғ а арналғ ан. «Донна Модерна» Италиядағ ы ә йелдерге арналғ ан алғ ашқ ыда «Ньюс Мэгэзин» деген атпен шық қ ан. Италияда балаларғ а арналғ ан журналдар таралымы да жоғ ары. Бұ лардың iшiнде «Уольт Дисней компани - Италия» баспасына қ арасты - «Тополино» журналы ең танымалысы. Италияда шығ атын журнал тобын тележурналдар толық тыра тү седi. Берлусконидiң «Сорризм э канциони ТВ» апталығ ы тележурналдардың iшiнде ғ ана емес, жалпы журнал типтес басылымдардың iшiндегi таралымы жоғ ары басылымдардың бiрi. Бұ лардың басқ а салалық журналдардың тү рлерi жеткiлiктi: католиктiк басылымдар, автожү ргiзушiлерге арналғ ан басылымдар, жұ лдызнамаларды басатын басылымдар, сатиралық басылымдар болып тү рлерге бө лiне бередi.

«Унита». Батыстың ең ү лкен солшыл газеті. Алайда бұ л газет те партиялық баспасө здің дағ дарысына тап болды. 1970 жылы компартия ө зінің беделін жоғ алта бастайды. Соның ішінде оппозициялық тан парламенттікке ө ту барысында дұ рыс қ адам таң дай алмағ андығ ынан, Компартияғ а деген қ арым-қ атынаста КСРО мен Шығ ыс Еуропаның басқ а да елдері кө п ық пал етеді. Италия компартиясы ө з орнында қ ала білген, бірақ 1990 жылдары кө птеген басылымдарды ә шкерелегеннен соң ДПЛС партиясының солшыл кү штерін қ олдайды. «Унита» компартия газеті болғ андық тан партия басшыларының саяси ізденіс нә тижелерін кө п жазып, бірақ оның жағ дайын қ аржылық мә селе қ иындатады. «Унита» Италия журналистикасының жарқ ын кө рінісі, бір жағ ынан ол – партиялық газет, ал екінші жағ ынан – ұ лттық басылым. Ал таралымы мен типологиялық белгілері жағ ынан ол алдың ғ ы қ атарлы ақ парат қ ұ ралдарының қ атарында болып келеді. Сондық тан да «Унита» 1980 жылдары ө зінің қ аржылық қ иыншылық тары мен кү нделікті шығ атын газеттің жалпы қ иындық тарына ұ рынды. «Унита» бұ л кездері сынғ а ұ шырап, монополиядан айырылғ ан болатын. Осы тұ ста «Республика» солшыл бағ ыттағ ы оқ ырмандарды ө зіне тарта бастады. Ал телеарналардың дами бастауы «Унитаның» алдына ө зінің қ ұ рылымын жә не ақ параттық қ ызметін қ айта қ арастыру мә селесін туындатты. «Унитаның» болашағ ы туралы пікірталастар ә сіресе, 1982 жылдары кең тарап, нә тижесінде 1984 жылы «Унитаның» бірнеше шығ арылымын бірге басу туралы шешім қ абылданады, жергілікті редакциялық саны да минимумғ а дейін қ ысқ артылады. Газеттің ішкі қ ұ рылымына да, тақ ырыптық айдарларына да ө згерістер еніп, «Унита» дағ дарысқ а тө теп бере алмай қ алады. 1987 жылы газет партияның ресми органы болуын тоқ татып, «Унитаның» дамуының жаң а сатысы ретінде 1990 жылдарды есептеуге болады. Бұ л жылдары «Унита» СДКП (солшыл демократиялық кү штер партиясы) партиясының газетіне айналады.

1940 жылдардағ ы радиохабар тарату ісі. 1940 жылдары Радиохабарын тарату кү рделі жағ дайда болды. Бұ л кезде «Палермо», «Кальяри», «Рим радиосы» жұ мыс істеп тұ рды. Муссолини қ ызметтен кеткеннен кейін Римдегі «ЭИА» Италия мемлекеттік радиосын неміс басқ ыншылары алып, азат етілгенге дейін солардың бақ ылауында болды. 1944 жылғ ы шілдеде, Римде одақ тас ө кіметтер радиохабарын тарату жө нінде комиссия қ ұ рып, соның нә тижесінде «ЭИА» кү ні бү гінге дейін жұ мыс істеп тұ рғ ан «РАИ-ғ а» ө згертілді. Жаң а ұ лттық радиохабары таралымы пә рменді желіге айналу ү шін техникалық жә не саяси қ иындық тарды басынан ө ткеруге тура келді. Соғ ыстан кейінгі алғ ашқ ы кезең де радиохабары таралымы ық пал ету қ ұ ралы ретінде пайдаланылды. 1945 жылғ ы сә уір кө терілісінен кейін солтү стік Италия радиостанциясы «КНОСИ» бақ ылауында, ал орталық жә не оң тү стік-батысында – «РАИ» кең есінің бақ ылауында болды. «РАИ» бірлігінің шын мә нінде қ алпына келуіне қ арамастан 1945 жылы желтоқ санда жағ дай қ иындады. Студия аппаратурасының кө пшілігі бү лініп, американдық радиоқ ондырғ ылардың қ уаты аз, сенімсіз болды. 1943 жылғ ы қ ыркү йекке дейін итальяндық радиохабары таралым желісі 35 орташа толқ ындағ ы берілімдерден тұ рса, азат етілгеннен кейін – 12-сі қ алды. Елді ең болмаса бір ұ лттық радиохабарымен қ амтамасыз ету ү шін антенналарды бірың ғ ай желіге біріктіру қ ажет болды. «РАИ» мә ртебесін айқ ындау маң ызды болып, ол мемлекетке толық тә уелді болды жә не радиохабары таралымын орталық тандыру бағ ытын ұ станып, «РАИ» қ ызметкерлері тазартудан кейін ө згеріссіз қ алды.

1947 жылғ ы 3 сә уірде іс жү зіндегі радиохабары таралымын қ адағ алау нормалары айқ ындалғ ан декрет жарияланды. Ол техникалық, қ аржылық жә не ә кімшілік тұ рғ ыда Почта министрлігінің қ арамағ ында болды. Декретте ақ параттың шыншылдығ ы мен тә уелсіздігі сақ талуын қ адағ алайтын парламент комиссиясын қ ұ ру міндеттеліп, оғ ан парламенттік топтардан ө кілдер кіріп, атқ арушы ө кімет едә уір рө л атқ арды.

Италия тележү йесіндегі қ ұ рылымдық ө згерістер. 1970 жылдар Италия тележурналистикасының дамуындағ ы маң ызды жылдар болды. 1960 жылдардың аяғ ы мен 1970 жылдардың басында «РАИ-дың» мемлекеттік монополиясындағ ы дағ дарыс ө те айқ ын болды. 1970 жылдардың басында демократиялық қ озғ алыс толқ ынымен бірге журналистикада бостандық ү шін кү рес басталды. Мемлекеттік монополияның ең басты кемшілігі ол қ оғ ам қ ызығ ушылығ ы мен мү ддесіне емес, партиялар мен саяси бағ ыттағ ы топтардың мү ддесіне бағ ытталды. 1974 жылы Италияның сот жү йесі коммерциялық телеарналарғ а жұ мыс істеуге рұ қ сат берді. Бұ л жағ дай оларды жаппай жалпы ұ лттық сипатта емес коммерциялық станциялардың локальды (аймақ тық) сипатқ а ие болуына алып келді. Ұ лттың қ амын ойлаушы «РАИ-дың» негізгі қ ызметін сенаторлар мен депутаттар комиссиясы шешіп отырды. Ал «РАИ «Президентін директорлар кең есі тағ айындады. 1975 жылы сә уір айында «РАИ-дың» саяси тә уелсіздігі туралы Заң қ абылданып, 1976 жылы эфирдің таралымы екі категорияғ а бө лінеді: 1) телевизиялық арна, 2) радиожү йе. (христиан демократтар қ аржыландырып отырғ ан); Екінші телевизиялық арна жә не Бірінші радиожү йе (социалистердің қ олында болады) [11, 24-б].

С.Берлускони телеарнасы. С.Берлусконидің қ ызметі «Теле-Миланодан» бастау алды. Ол «Милан-2-нің», яғ ни Италияның қ алталы азаматтары тұ ратын спутниктік-кварталдың 10 000 тұ рғ ынын қ амтуғ а тиіс болды. Ол ү шін Берлускони «Сименс» фирмасынан «Милано-2» кабелі арқ ылы сигнал қ абылдап, тарата алатын қ уатты антеннағ а тапсырыс береді. Канал тұ рғ ындарды жаң алық тар қ ызметімен, фильмдермен қ амтамасыз етіп отырды. Алайда, кабелді телеарналар кең тарала алмады. 1975 жылы сә уірде «РАИ» реформасы туралы заң қ абылданды. Ол заң ұ лттық радио жә не телеарнағ а мемлекеттің монополияны растап, ақ парат қ ызметінде плюрализм ұ станымына қ ол қ ойды. Сонымен қ атар, бұ л заң бұ л қ ұ рылымдарды партиялық басқ аруды заң жү зінде бекітті. Ол басқ ару лауазымдарын кә сіби қ ызметіне қ арамай бө лу, яғ ни «Лотидзоцини» деген атқ а ие болды.

Коммерциялық телеарналардың ө мір сү руінің алғ ашқ ы кезең і баспагерлердің белсенді қ ызметімен байланысты болды. 1978 жылы Берлускони «Телемиланоны» телестудияғ а айналдырап, ө з қ ызметіне кірісті. 1979 жылы ол «Титанус» кинофирмасынан 1940 жылдары тү сірілген 300-ге жуық Италияның фильмдерін сатып алады. Ол уақ ытта оның бес телестанциясы болғ ан. «Бесінші арна» қ ұ рып, осы каналдар елдің солтү стігіне тарап отырса, «РЕТЕ-10-ғ а» енетіндері оң тү стікке хабар таратқ ан. Сонымен қ атар, ол жергілікті арналарды киномен, жарнама роликтерімен қ амтып отырғ ан консорциумғ а бақ ылау жү ргізген жә не «Джорнал Новенің» акцияларына ие болғ ан. Сол ө зінің телеарналарымен қ оса, ө зіне тікелей немесе жанама бағ ынышты болатын жергілікті арналарды қ амтитын тележү йе қ алыптастыруғ а ұ мтылды. Осы мақ сатпен оның «Фининвест» атты тобының ә дісіне арналғ ан «Кофинт» қ аржы қ оғ амы, «Рубриталияның» жарнамалық -концесионерлік қ оғ амын қ ұ рады. Берлускони ө з арналарының дә режесіне де кө п мә н беріп, «РАИ-дан» танымал журналистерді қ ызметке тартып отырғ ан. Оның телебизнестегі қ ызметіне американдық тар қ ызығ а бастайды. Сол арқ ылы ол Американың 500 фильмін сатып алады. Бұ л кезде ол «РАИ-ғ а» бә секелес бола алмайды, ә сіресе, ақ параттық бағ дарламаларының сапасы тө мен болып, тікелей эфир жетіспеді, алайда, оның ұ лттық дең гейге кө терілуге деген талпынысының ө зі мемлекеттік телеарналар ү шін қ ауіп тө ндірді.

1980 жылы 11қ арашада Берлусконидің «Бесінші арна» ұ лттық арна ретінде қ алыптасқ ан ресми туғ ан кү ні болып саналады. Ол канал кө рермендерінің санын арттыруғ а септігін тигізіп, танымалдығ ын арттыра тү скен «Даллос» американдық сериалды қ оюмен ашқ ан. Бұ л кездері «Бесінші арнамен» ешбір телеарна бә секеге тү се алмайды. Оның қ ұ рамында бейнетаймнан басқ а қ аржылық қ оғ ам, бағ дарлама сатып алатын бө лім, жарнама агенттігі жә не техникалық қ ызмет бө лімдерінен тұ рды. 1982 жылы жазда «Рускони» қ аржылық мә селелерді ойлап ө з арнасын Берлускониғ а сатады. Нә тижесінде Италиядағ ы телеаудиторияның ү штен бірі Берлусконидің қ олына кө шеді. «Мондадори» баспасы осы кезде антиберлуссконилық компания қ ұ рады. Алайда, Рете мен Берлускони кү ресі оғ ан оң нә тиже бермейді. 1984 жылы ол Берлусконидің меншігіне айналады, Берлускони «Соризи э концони» атты танымал телебағ дарламалар журналымен ө зінің телеарналық жү йесін толық тыра тү седі. Оның коммерциялық телеарналардың кө шбасшысы атануы парламентте жаң а заң қ абылдау мә селесін туындатады. Ол заң телесектордың қ ызметін уақ ыт бойынша белгілеп отыруғ а негізделеді. Осы пікірталастардан 1984 жылы ү лкен дау туындап, бұ л дау Турин мен Римдегі соттың Берлускони телеарнасын ретрансляциялау туралы шешімін кү теді. Ал сот ө з кезегінде Берлускони арналары арқ ылы ұ лттық масштабта бағ дарлама тарату коммерциялық телеарналардың қ ызметі туралы конституциялық сотқ а қ арсы келеді деп шешеді. Ү кімет қ ысқ а уақ ыттың ішінде соттың тыйымын жоқ қ а шығ аратын декрет қ абылдайды. Тағ ы бір декрет мемлекеттік телеарна (РАИ) мен ұ лттық жә не жекеменшік арналарды, жергілікті арналарды ресми мойындайды [12, 36-б].

Бұ л кезде Берлускони Еуропа нарығ ына енеді. «Джорналенің» акцияларын сатып алып, «Мондадоридің» баспасы ү шін кү рес жү ргізеді. Ең бастысы 1970 жылдың екінші жартысында оның ү ш телеарнасы «РАИ-дің» басты бә секелесіне айналады. Берлусконидің табысын бірнеше себептермен айқ ындауғ а болады. Біріншіден, ол белгілі бір саяси топтардың мү ддесін қ орғ ады. Екіншіден, «Бесінші арна» коммерциялық арналарды тек жергілікті арна деп қ абылдау кедергісінен ө те алды. Ү шіншіден, массмедиадағ ы моделін америкалық ү лгімен дамытты, телеарналар ө ндіргіш жү йе мен тұ тынушылар арасындағ ы кө пірге айналады. Тө ртіншіден, ө з коммерциялық ұ йымын «Пубиталия» атты ө зінің ұ лттық жарнамалық қ ызметпен қ амтуы, тек содан кейін ғ ана арналар санын ү шке дейін жеткізгенін осы жағ даймен тү сіндіруге болады. Бесіншіден, кө рерменмен санасуы, Италия спецификасын ескерген бағ дарламалар жасауы, жарнама саласына баса назар аударуы [13, 58-б].

1997 жылы «Lete Pin» акционерлiк қ оғ амында бiраз ө згешелiктер болады. «Canal Plus» компаниясы «Кirch» корпорациясы жә не «Tele Pin» компаниясының 45 % акциясын сатып алып, “Cecchi Gori Group» концернi «Videmosic» ұ лттық арнаның операторын ө зiне қ аратып алады. «TVC» мен «TVC-2» арналары байланыстың жаң а беттерiне айналады. 1997 жылы парламент қ абылдағ ан заң да кабельдiк жә не спутниктiк бағ дарламалар талқ ыланып, аудандық радио мен телебағ дарламадағ ы ақ парат, бү гiнгi таң да нарық кө зiне айналып отырғ анын қ арастырады. Соң ғ ы уақ ытта ү кiметте 1981 жылы қ абылданғ ан заң ғ а арнайы баяндама жасауды ұ сынып, онда 1999 жылғ а дейiн талқ ыланғ ан компанияның негiзгi қ ожайыны оператор екенін дә лелдейді. Ондағ ы басты ұ сыныс баспасө з бен теледидар, радиода ақ парат «редактордың ө нiмi» деген ғ аламдық мә селеге мә н беріледі. Соң ғ ы жылдары ө з кү шін сақ тап, спутниктiк байланыстар арқ ылы Италия ақ параттарын ә лемге тарата бастағ аны белгілі. 1999 жылы Италия Германиямен, Испаниямен біріккен жобағ а қ ол қ ояды. Ол жоба бойынша ақ парат алмасу, теледидар мен радиохабарлар бағ дарламаларын итальян, француз, ағ ылшын, поляк тiлiнде шығ арылатындығ ы туралы айтылады. Бiрiншi кезекте Италия спутниктiк байланыстан бiршама жетiстiктерге жетiп, Италияның ең iрi қ алалары Римде, Неапольда, Туринде, Миланда бағ дарламалар екi тiлде итальян жә не француз тiлiнде жү ргiзiлiп отыр екен. Қ азіргі таң да зерттеушілердің пікіріне сү йенсек, мерзiмдi баспасө зге қ арағ анда теледидарғ а сұ раныс басым екен.

Ақ парат агенттiктерi. Кез-келген мемлекеттiң ақ параттық жү йесiн ақ парат агенттiктерiнсiз елестету қ иын. Ақ параттарды тарату жә не жинау жү йесi жоғ ары дамығ ан, «ANSA» ақ парат агенттiгi бар. 1981 жылы қ абылданғ ан заң бойынша мынадай талаптарғ а жауап беретiн агенттiктер ғ ана ұ лттық агенттiк бола алады: 1. Почта жә не телекоммуникация министрлiгi бекiтiп берген арналар арқ ылы кем дегенде бес облыста 15 кү нделiктi газет пен телетайптық байланыстар орната алғ ан жағ дайда; 2. Агенттiк штатында тұ рақ ты 10 кә сiпқ ой журналист болуы, 15 техникалық қ ызметкер қ ызмет iстеу керек. 3. Агенттiк тә улiгiне кем дегенде 12 сағ ат ақ парат таратып тұ руы қ ажет.

Италиядағ ы Ұ лттық ақ парат агенттiктері – «АНСА», «АДЖИП», «КРОНОС», «АСКА» жә не «РАДИОКОР» бұ л талаптарғ а толығ ымен жауап бере алады. Бұ лардың iшiнде АНСА ақ парат агенттігінің жаң алық тарды тарату ауқ ымы кең, ә лемнiң кө птеген елдерiнде тiлшiлер бө лімі бар. Бұ лардан басқ а 200-ге тарта кiшiгiрiм агенттiктер де жұ мыс істейді. Ә лемдiк ақ парат агенттiктерi «АФП», «РЕЙТЕР», «ЮПИ» мен 60 шақ ты ү лкендi-кiшiлi ақ парат агенттiктерiмен хабар алмасып отырады. Агенттiктiң фото қ ызметi, электронды қ ұ жат бө лiмi бар. «АНСА» кү нделiктi бес континенттегi ү ш мың жазылушығ а 2 000 хабар таратуғ а мү мкiндiгi бар. Ә р ұ лттық агенттiктiң ө з даму жолы бар. «ЭНИ-ге», ә рi мемлекетке қ арасты «АДЖИП-тiң» 19 аудандық бюросы кү нiне 20 000 сө з таратады екен. «АДН» - «Кроностың» Римде, Миланда екi редакциясы қ ызмет iстейдi. Сонымен бiрге, шетелдiк хабарлардан басқ а, мамандардың саясатқ а, ғ ылымғ а, экономикағ а қ атысты сараптамалық -зерттеу мақ алаларын басып, таратып отырады.