Мұхиттық аралдардың табиғатына жалпы сипаттама 4 страница

5.Қ азақ станның табиғ ат зоналарына жалпы сипаттама - Қ азақ стан жеріне орманды дала зонасының тек оң тү стік шеті сү йірленіп кіреді. Жазық далада шоқ -шоқ болып ормандар ө седі. Қ азақ станның орманды дала зонасы Батыс Сібір жазығ ы мен Жалпы Сырт қ ыратының аз ғ ана бө лігін алып жатыр. Жалпы кө лемі 1 млн га Қ азақ стан аумағ ының 0, 4%. Орманды дала зонасының жер беті тегіс. Онда шағ ын ойпаттар кездеседі, бұ лардың кейбіреулерін кө л алып жатыр.Зонада 6 мың нан астам кө л бар. Орманды дала зонасының климаты басқ а зоналарғ а карағ анда біршама қ олайлы. Жылдық жауын-шашынның орташа мө лшері 300-350 мм, оның кө бі жазда жауады. Жазы қ оң ыржай ыстық, шілденің орташа температурасы 18°-20°С. Қ ысы едә уір суық, кей кү ндері қ атты аяз болып, ауаның температурасы -51°-53°С-қ а дейін тө мендейді. Қ аң тардың орташа температурасы -17°-19°С. Ө зендері тү гелдей дерлік қ ар суымен толығ ады. Ертістің, Жайық тың, Тобылдың, Есілдің, т.б. бірқ атар ірі ө зендердің суы халық тың тұ рмыс қ ажеті ү шін ғ ана емес, ө нер-кә сіп мақ саты ү шін де пайдаланылады. Ө сімдік жамылғ ысы жыртылмағ ан ү лескілерді жауып тұ ратын қ алың жә не ә р тү рлі шө птер, дә нді дақ ылды ө сімдіктерден тұ рады. Мұ нда қ ызғ ылт сабақ ты боз, шоқ тү пті бетеге, бұ ралғ ан жер бидайық ө те кө п. Біраз жерді қ арабас шалғ ын мен қ ылқ ансыз арпабасалып жатыр. Астық тұ қ ымдас ө сімдіктерге сә бізшө п, жұ пар иісті алтын тү стес гү лдері ө седі. Бұ ршақ тұ қ ымдастардан сары гү лді беде, кө к тү сті бұ ршақ бар. Батыс Сібір жазығ ының ормандарында шоқ -шоқ қ айың мен кө ктеректер ө седі. Дала зонасы 77 млн га жерге тарағ ан Қ азақ станның біраз аумағ ын, дә лірек айтқ анда, 27%-ынан астамын алып жатыр. Дала зонасы орманды дала зонасының оң тү стігінен басталып, батыстан шығ ысқ а қ арай 2200 км-ге созылғ ан кең алқ апты камтиды, шамамен 54°-50° с.е. аралығ ында орналасқ ан. Дала зонасына Батыс Сібір жазығ ының оң тү стік шеті, Торғ ай ү стіртінің солтү стігі, Мұ ғ алжар тауы тү гелдей дерлік, Жалпы Сырт сілемдері, Каспий маң ы ойпатының солтү стік жартысы, Орал етегі, Жем ү стірті, Сарыарқ аның солтү стігі мен орталық аудандары жатады. Дала климаты континентті, жазы ыстык ә рі қ ұ рғ ак, жиі-жиі аң ызак желі соғ ып тұ рады. Ал қ ысы қ атаң, қ ары жұ қ а болады. Қ аң тардың орташа температурасы -16°-18°С, шілде айында солтү стігінде 18°С-тан, оң тү стігінде 23°С-қ а дейін жетеді. Жылына 220-310 мм-ге дейін жауын-шашын жауады, бірақ мұ ның мө лшері солтү стіктен оң тү стікке қ арай азая тү седі. Климат жағ дайлары егін шаруашылығ ымен шұ ғ ылдануғ а толық мү мкіндік береді. Дала зонасы ө зендерінің дең гейі тө мен. Зонаны Ертіс, Есіл, Тобыл, Жайық, Нұ ра, Торғ ай, Шар, Ырғ ыз жә не бірнеше шағ ын ө зендер кесіп ө теді. Олардың жылдық ағ ысының 80 %-ы кө ктемгі су тасу кезең іне келеді. Егін шаруашылығ ы мен ө неркә сібі дамығ ан бұ л аудандарда, су ә лі де болса жеткіліксіз. Сондық тан да бө гендерде су жинап, оны су қ ұ бырлары мен каналдар (Ертіс-Қ арағ анды) арқ ылы пайдаланады. Дала зонасы шө птесін ө сімдіктерге бай. Мұ нда боз, бетеге, атқ онақ, еркекиіө п, кермек, қ аң бақ басым ө седі. Ойпаң жә не ылғ алды жерлерде, ә сіресе ө зен жайылымдарында шалғ ынды ө сімдіктер тарағ ан. Шалғ ынды ө сімдіктерден бидайық, қ ылқ ансыз арпабас, шалғ ынды қ оң ырбас басым, аса ылғ алды жерлерде қ ияқ пен қ ұ рақ ө седі. Ашық дала кең істігінде тіршілік етуге бейімделген кө птеген тү рлі жануарлар кездеседі. Қ оршағ ан ортасының тү сіне ұ қ сас келетін, жылдам жү гіретін ә рі тез ұ шатын, жылдың колайсыз мезгілдерінде де ұ зақ ұ йқ ығ а кететін жануарлардың да тү рлері бар. Дала сү ткоректілеріне саршұ нақ, қ осаяқ, дала тышқ андары, дала алақ оржыныжатады. Бұ лар егінге кө п зиян келтіреді. Мұ нда саршұ нақ тұ қ ымдасынан ірі суырлар (салмағ ы 10 кг-ғ а дейін) болады. Суырлар мен саршұ нақ тар ін қ азып, топырағ ын сыртқ а шығ арып, ү йіп тастайды. Қ осаяқ тар, саршұ нақ тар, дала тышқ андары тіршілік ететін жерлерде жыртқ ыштардан кү зен, ақ қ іс, тү лкі кездеседі. Олар терісі бағ алы кә сіптік жануарлар қ атарына жатады. Даланың оң тү стік аудандарында тү лкі тұ қ ымдасынан қ арсақ кездеседі. Ол інінен тек тү нде ғ ана шығ ып, жортады. Даланың барлық жерінде осы зонаның негізгі жануары қ асқ ыр кө п болады.

№6

1.Анд тауларына физикалық -географиялық сипаттама - Анд таулары, Анд Кордильерасы – Жер шарындағ ы ең ұ зын (9000 км) тау сілемі, ең алып Кордильера тау жү йесінің Оң тү стік Америкадағ ы бө лігі. Ол Оң тү стік Американың Тынық мұ хит жағ алауын бойлай, солтү стіктен оң тү стікке қ арай созыла жатқ ан тау тізбектен тұ рады. нд таулары Анд (Кордильера) геосинклинальдық қ атпарлану белдеуінің (альпілік қ атпарлану кезінде) қ айта кө терілген кезіндегі жас таулар. Сондық тан қ азіргі кезге дейін жиі болып тұ ратын кү шті жерсілкінулер олардағ ы тектоникалық процестердің ә лі де тоқ тамағ анын кө рсетеді. Мұ нда бірнеше сө нбеген жанартаулар бар. Олардың ішінде Жер шарындағ ы ең биік сө нбеген жанартау ошағ ы – Льюльяйльяко (6723 м) осында орналасқ ан. Анд таулары, Анд Кордильерасы – Жер шарындағ ы ең ұ зын (9000 км) тау сілемі, ең алып Кордильера тау жү йесінің Оң тү стік Америкадағ ы бө лігі. Ол Оң тү стік Американың Тынық мұ хит жағ алауын бойлай, солтү стіктен оң тү стікке қ арай созыла жатқ ан тау тізбектен тұ рады.Геологиялық қ ұ рылымы.Анд таулары Анд (Кордильера) геосинклинальдық қ атпарлану белдеуінің (альпілік қ атпарлану кезінде) қ айта кө терілген кезіндегі жас таулар. Сондық тан қ азіргі кезге дейін жиі болып тұ ратын кү шті жерсілкінулер олардағ ы тектоникалық процестердің ә лі де тоқ тамағ анын кө рсетеді. Мұ нда бірнеше сө нбеген жанартаулар бар. Олардың ішінде Жер шарындағ ы ең биік сө нбеген жанартау ошағ ы – Льюльяйльяко (6723 м) осында орналасқ ан.Жер бедері.Жер бедерін меридиан бойымен созылып жатқ ан, ішкі тау аң ғ арлары мен ү стірттерден тұ ратын жоталар тізбегі қ ұ райды. Олар табиғ и ерекшеліктері мен геоморфологиялық қ ұ рылысына қ арай: Кариб Анд таулары, Солтү стік-Батыс Анд таулары, Эквадор Анд таулары, Перу Анд таулары Чили-Аргентина жә не Патагония Анд таулары болып бө лінеді. Бұ л таулардың қ атпарлы-жақ парлы тік қ ұ ламалы шатқ ал беткейлерін кө птеген ө зен аң ғ арларымен тілімденген. Орта тұ сында ені кең болып келген Пуна таулы ү стірті орташа биіктігі 4000 м болатын ішкі аймақ ты қ ұ райды.Су торабы, климаттық белдеулері.Анд тауының осы тұ сында тектоникалық процестер нә тижесінде пайда болғ ан кө лдер жиі кездеседі. Жер шарындағ ы тең із дең гейінен ең биік орналасқ ан Титикака кө лі (3812 м) осында орналасқ ан. Анд таулары 6 климаттық белдеуде (экваторлық, солтү стік жә не оң тү стік субэкваторлық, тропикалық, субтропикалық жә не қ оң ыржай) жатыр. Тау жү йесі арқ ылы Амазона, Парана, Ориноко, т.б. ө зендер бастау алатын мұ хитаралық суайрық ө теді. Экваторғ а жақ ындау орналасқ ан климат белдеуі аймағ ында жауын-шашын ө те кө п жауады (3000-6000 мм). Анд таулары – хин ағ ашының, кок, картоп, т.б. қ ұ нды да дә рілік ө сімдіктердің отаны. Анд таулары жануарлар дү ниесіне ө те бай.

2. Географиялық кеш ұ йымдастыру жә не оның тә рбиелік маң ызы - Географиялық кештер - сабақ тан тыс жұ мыстардың біршама кең кө лемді шараларының бірі. Географиялық кештерге сабақ тан тыс жұ мыстардың бірнеше тү рлерінің біріккені тә н. Олар: баяндамалар, қ абырғ а газеттері, викториналар, КВН, кездесу, географиялық мазмұ нды кинофильмдер кө рсету т.б. осың дай сабақ тан тыс жұ мыстардың кө п тү рі оқ ушылардың жеке немесе топ болып географиялық кештерді ұ йымдастыруына кө мектеседі.

3.Қ азақ станның химия ө неркә сібіна жалпы сипаттама - Еліміздің негізгі химиясын – кү кірт қ ышқ ылы, химиялық қ осылыстар, фосфор мен минералдық тың айтқ ыштар ө ндірісі қ ұ райды.Кү кірт қ ышқ ылы химия ө енер кә сібінде басқ а қ ышқ ылдар, химиялық қ осылыстар, тың айтқ ыштар, дә рілер ө ндірісінде, кеннен уранды бө ліп алу ү шін қ ажет.Кү кірт қ ышқ ылын металлургиялық ортылық тарда жезқ азғ ан, Балқ аш, Ө скемен, Риддерде, Ура алатын орталық тарду Степногорскте, фосфатты тың айтқ ыштар ө ндірісі орталық тарында Ақ тауда шығ арады.Металдардың химиялық қ осылыстары кең інен қ олданылады.мыссалы хром қ осылыстары.Негізгішикізат хром кені – Ақ тө бедегі хром қ ослстар зауыты.Қ азақ станда жалғ ыз.Фосфор тың айтқ ыш, сірің ке, азық тық қ оспалар, дә рі жасау ү шін қ ажет.Фосфоритті Қ аратау мен Жаң атаста ө ндіріп ұ сақ тайды да, тың айтқ ышты Таразда шығ арады.Азот тың айтқ ыштарын ө ндіру ү шін азот пен сутегі қ ажет.азотты ауадан алуғ а болады, ал сутегін аллу кө зі табиғ и немесе кокс газы.Ондай ө ндірістер Ақ тау мен Теміртауда бар.Сонымен қ атар Павлодардағ ы мұ най – химия зауыты пластмасса шығ арады Жә не Қ азақ станда Ақ тау жә не Атырауда пластмасса зауыты бар.Шымкенттегі химия – фармацевтика ө неркә сібі елімізде қ олданылатын дә рілердің 3\5 – ін береді.Ірі Кә сіпорындар Алматы, Қ аскелең, Семей жә не Қ арағ андыда жұ мыс истейді. Химия ө неркә сібі экологиялық жағ ынан ең лас салалардың бірі. Онымен Шымкент, Тараз, Ақ тау мен Теміртау, Павлодардағ ы ауаның, судың, топырақ тың ластануы тікелей байланысты.Теміртаудағ ы Нұ ра мен Павлодардағ ы жер асты суларының сынаппен ластануы орасан ү лкен қ ауіпті азірге жасырып тұ р.Оны залалсыздандыру ү шін кү рделі де қ ымбат жұ мыстар жү ргізілуде.

4.География курстарынан факультатив курстарының тү рлері -1

5.Карта жә не масштаб, оның тү рлері. Картамен жұ мыс - Карта – белгілі бір топографиялық проекциялар кө мегімен Жер бетінің ү лкен ө лшем бірліктерінде анық талатын аудандардың нақ ты жазық тық та кішірейтілен кескіні. Карталар ә ртү рлі белгілеріне: бейнеленуіне, территориясына, масштабына, мазмұ ны мен мақ сатына байланысты жіктеледі.Бейнеленуіне байланысты карталар Жердегі болып жатқ ан табиғ и жә не қ оғ амдық қ ұ былыстарды бейнелейтін географиялық карталар жә не аспан, оның бө ліктері мен планеталарды бейнелейтін астрономиялық карталар деп ажыратылады. Карталар қ ажетті масштабына сә йкес шартты тү рде: - ірі масштабты 1: 1000 – 1: 100 000 аралығ ынд- орта масштабыты 1: 200 000 – 1: 1 000 000 аралығ ында- ұ сақ масштабты 1: 1 000 000 деп бө лінеді.Территориясы бойынша дү ниежү зі картасын, материктер, мұ хиттар, материктердің бө ліктері мен жеке мемлекеттер, ә кімшілік облыстар, аудандар, қ алаларды бө леді.Мақ сатына қ арай карталар: ғ ылыми-анық тамалық – ғ ылыми зерттеу жұ мыстарын жү ргізуге жә не толық ақ парат алуғ а арналғ ан.оқ улық тар – география, тарих, геология жә не т.б. зерттеуде қ олданылады, мектептер мен жоғ арғ ы оқ у орындарына арналғ ан.техникалық – қ андай да бір техникалық есептеулерді жү ргізуге арналғ ан, объектілер мен шарттар кескіндейді.туристтік, навигациялық, ә скери жә не т.б.Мазмұ ны бойынша карталар екіге бө лінеді: - Жалпыгеографиялық Тақ ырыптық.Картография грек сө зі-cartos – парақ немесе папирус орамы жә не qraho- жазамын деген сө з-географиялық карталар, оларды жасау жә не пайдалану ә дістері жө нінде ғ ылым.Жалпыгеографиялық карталар – барлық географиялық қ ұ былыстарды бейнелейді, жер бетін жә не оның бө ліктерін, гидрография, елді мекендер, шаруашылық объектілер, коммуникация, шекаралар, жер бедерін, топырақ, ө сімдіктер мен жануарлар ә лемін т.б. кө рсетеді. Ірі масштабты жалпы географиялық карталарды – топографиялық карталар, орта масштабты жалпы географиялық карталарды – жалпы топографиялық карталар, ал ұ сақ масштабты жалпы географиялық карталарды – жалпы карталар деп атайды. Тақ ырыптық карталар –белгілі бір нақ ты тақ ырыпты ашады. Мысалы, ауыл шаруашылығ ы ө сімдіктерінің таралуы, табиғ ат зоналары мен жауын-шашын, т.б. Бұ л карталарды екі топқ а бө луге болады: қ оғ амдық жә не табиғ и қ ұ былыстар картасы.Табиғ и қ ұ былыстар картасы қ оршағ ан ортаның барлық компоненттерін қ амтиды. Бұ л топқ а геологиялық, геофизикалық, жер беті жә не Дү ниежү зілік мұ хит тү бінің бедері картасы, метеорологиялық жә не климаттық, гидрологиялық, топырақ картасы, физико-географиялық ландшафтану мен физико-географиялық аудандастыру карталары жә не т.б. жатады.Қ оғ амдық -саяси карталарғ а экономикалық, саяси, тарихи, ә леуметтік-географиялық, елді мекендер картасы жатады. Қ оғ амдық қ ұ былыстар қ арталары социосфера мен техносфераны қ амтиды. Олардың тақ ырыптары ә р алуан: халық, экономика мен шаруашылық, ғ ылым, білім жә не мә дениет, қ ызмет ету жә не денсаулық сақ тау, дін жә не саясат, археология мен ұ оғ амның даму тарихы жә не т.б. Бұ л топтағ ы карталар жылдан-жылғ а ө суде.

№7

1.Атлас тауларына физикалық -географиялық сипаттама - Атлас таулары (араб.: ج ب ا ل ا ل أ ط ل س ‎; гр. Ἄ τ λ α ς) — Африканың солт.-батысындағ ы тау жү йесі. Атлас таулары Жерорта тең ізі жағ алауындағ ы Алжир, Марокко, Тунис мемлекеттері аумағ ында орналасқ ан. Ол оң ттү стік-батыстан солтү стік-шығ ысқ а қ арай 2000 км-ге созылып, бір-біріне параллель жатқ ан бірнеше жоталар тізбегінен тұ рады. Солтү стігіндегі Эр-Риф жә не Тель-Атлас жоталары неогендегі альпілік қ атпарлану кезінде кө терілген. Тау жү йесінің қ алғ ан бө лігі палеогон жә не неоген дә уірлеріндегі жаң а тектоник. қ озғ алыстар ә серінен ә р тү рлі дә режедегі кө терілуге жә не майысуғ а ұ шырап, кү рделі қ ұ рылымды жер бедері пішіндері қ алыптасқ ан. Атлас тауларының ең биік нү ктесі — Тубкаль тауы (4165 м). Орташа ауа температурасы қ ыс айында 10–13°С, жазда 26–28°С. Жылдық жауын-шашын мө лшерінің ең жоғ арғ ы кө рсеткіші 1800 мм, (Ү лкен Кабилия массиві) жә не ол оң т-ке қ арай 400 мм-ге дейін азаяды. Таулар Азор максимумының ық палы салдарынан ыстық ә рі қ ұ рғ ақ болады. Ө зендері негізінен жаң быр суымен толығ ады, қ ыста суы мол болады, кө пшілігі жазда қ ұ рғ ап жатады. Ірі ө зендері — уэд Шелиф жә не уэд Мулия. Эр-Риф пен Телль-Атлас тауларының 1200-1300 м биіктігінде мә ң гі жасыл орман ө скен, одан ә рі 1700 м дейін аралас орман, 2200 м биіктікке дейін қ ылқ анды орман, (Атлас самырсыны) тө менгі сатыда каштан, жабайы алмұ рт, жабайы жү зім, ломонос лианасы ө седі. Одан да биікте аласа аршалы бұ талар мен жалаң аш жартастар кездеседі. Жануарлар дү ниесі адам ә рекеті салдарынан ө те жұ таң дағ ан.

2. Географиялық алаң жә не оны ұ йымдастыру формалары - Географиялық алаң - география кабинетінің бір саласы болып табылады. Онда кө птеген бақ ылау, тексеру жұ мыстарын жү ргізуге болады.Дү ниежү зінің кө птеген ө ркениетті елдеріндегі мектептерде 30-ғ а жуық қ ұ ралдары бар географиялық алаң дар бар. Алаң ды жасау ү шін алдымен метеорологиялық ү йшік тұ рғ ызу керек. Оны ағ аштан қ ұ растырып, ішіне барометр, гигрометр, термометр орналастырады. Термометрдің тө менгі ұ шы жер бетінен 2 м биіктікте болуы керек. Метеоү йшіктің есігі міндетті тү рде солтү стік жақ қ а ашылуы тиіс, себебі температураны есептеп жатқ ан кезде кү н сә улесі ү йшіктің ішіне тікелей тү сетін болса, термометр ауаның температурасын емес шыны тү тіктің кү н сә улесі қ ыздырғ ан температурасын кө рсетеді. Жауын-шашын мө лшерін ө лшегіш географиялық алаң ғ а жер бетіне жаң быр, қ ар бұ ршақ тү рінде тү скен қ арды жел ү рлеп кетпеуі ү шін жан-жағ ына қ оршау орнатылады. Жаң быр жауғ ан соң шелектегі судың мө лшерін ө лшейді. Соғ ан қ арап, егер жаң быр суы топырақ қ а сің іп немесе буланып кетпесе, жауын – шашын мө лшерін ө лшегіш қ ұ ралдардың жоғ арғ ы бө лігі жер бетінен 2 м. биіктікте болу керек.Флюгер желдің бағ ытын ө лшейді. Флюгердің бағ даршасы кіндікте еркін айналып, ү шкір ұ шы желге қ арама – қ арсы тұ руы керек. Егер жел солтү стік-батыстан тұ рса: солтү стік-батыс желі, егер оң тү стік – шығ ыстан тұ рса: оң тү стік-шығ ыс желі деп аталады. Флюгер негізінен 10 м биіктікте орналастырылады. Флюгер орнатылғ ан 10 метрлік бағ ананы тө меннен жоғ ары қ арай 1 метрін ақ, 1 метрін қ ара бояумен кезек бояп, ө лшеуіш бағ ана жасайды. Бағ анағ а қ арап оқ ушылар сол маң айда тұ рғ ан ү йлердің, ағ аштардың тағ ы басқ а заттардың биіктіктерін салыстырып ө лшей алады. Бұ л оқ ушылардың кө збен ө лшеуін дамытады. Полярлық жұ лдызды табу оң ай болу ү шін, географиялық алаң ғ а полярлық жұ лдызды кө рсеткішті орнату керек. Географиялық координатты кө рсету ү шін, алаң ғ а тө рт бағ ана орнатып, биіктігі 1, 5 – 2 м бағ аналардың ортасын сыммен қ осып меридиан жә не параллель жасау қ ажет. Тиісті бағ анағ а ортасын сыммен қ осып тө рт бұ рышты темірді бекітіп, соғ ан мектептің географиялық бойлығ ы мен ендігін жазып қ ояды. Кү ннің горизонттан биіктігін анық тау мақ сатында гномон немесе кү н сағ атын алаң ғ а орнатуғ а болады.Оқ ушыларғ а кез келген жердің ауданы мен ө лшеуді ү йрету ү шін, алаң ғ а ағ аштан квадрат жә не куб пішінінде фигуралар жә не сонымен қ атар, жер бедерінің кө птеген жасанды пішіндерін жасауына болады. Мысалы, тө бе, шығ анақ, тү бек, тау, су қ оймасы, сарқ ырама т.б. Алаң да оқ ушылар отырып тапсырма орындайтын орындық жә не ү стел болғ аны дұ рыс. Алаң дағ ы барлық заттар негізінен ақ тү сті бояумен боялады, алаң ның ө лшемі шамамен 10х10 м болады, мү мкіндігі болғ анша жан – жағ ында ешқ андай кедергісі жоқ, тегіс, жазық жерге орналастыру керек. Дү ниежү зілік стандарт бойынша географиялық алаң ның кө лемі 26х26 м.

3.Солтү стік Қ азақ стан экономикалық ауданына экономикалық -географиялық сипаттама - Ауданғ а – Ақ мола, Қ останай, Павлодар, Солтү стік Қ азақ стан облыстары жә не Астана Қ аласы кіреді, ауданы 566 мың км2, Халқ ы 3720 сың адам.Солт. Қ азақ станның экономикалық – географиялық жағ дайы салыстырмалы тү рде қ олайлы, Республиканың шеткі жә не Ресеймен шекаралас ауданы.Ресейдің Орал жә не батыс Сібір экономикалық аудандарымен шектеседі.Бұ л аумақ арқ ылы ірі теміржол магистралі ө теді.Солтстік ауданның табиғ ат жағ дайы да қ олайлы.Жер бедері негізінен жазық болып келеді.Мұ нда Торғ ай ү стірті, Қ азақ тың ұ сақ шоқ ысы жә не Солт.Қ азақ стан жазығ ы орн.Климаты континенталды – жазы қ оң ыржай ыстық, қ ысы суық болып келеді.Жауын – шашынның орташа мө лшері солтү стігінде 300-430 мм болса, оң тү стігінде 200-300 мм.Жауын –шашынның 70 % - ы жылдың жылы кезең дерінде тү седі.Қ ар қ алың дығ ы солт.40 см, оң.20- см ге дейін жетеді.Негізінен қ ұ нарлы қ ара жә не орманның сұ р топырағ ы, шалғ ынды дала топырағ ы мен қ оң ыр топырақ кездеседі.С.қ минералды ресурстарғ а бай.ө неркә сіпт дамытуғ а мү мкіншілігі бар.Кө мір – Екібастұ з, Майкү бі, Обағ ан алаптарында темір кені шикізатының 83 %-ы Қ останай мен Лисаковск алаптарында шоғ ырланғ ан.Ауданда қ азақ стандағ ы ірі алтын кен орындарына васильков, Жолымбет, Бестө бе жатады.Боксит – Амангелді мен Октябрь кен орындарында, мыс – Бозшакө лде, асбест-Жітіқ арада, ас тұ зы – Тобылжан, Қ алқ аман кенінде игеріліп дайындалады.Ауданда бірнеше су қ оймалары салынғ ан.оың ішінде ең ірілері Сергеев су қ оймасыж жә не Қ останай облысындағ ы жоғ арғ ы Тобыл су қ оймасы.Ауданның кө рікті жерлеріне Шортанды – Бурабай курорттық зонасы, Қ орғ алжын жә не Наурызым қ орық тары, Баянауыл жә не Кө кшетау ұ лттық қ орық тары жатады.

Республика халқ ының 22%-ы осында тұ рады.ең бек ресурсы жоғ ары аудан, Экономикалық белсенді халық тың 75%.Қ ала халқ ының ү лесі басым 65%.Халық тың орташа тығ ыздығ ы – 1 км жерге 6, 6 адамнан келеді.С.Қ негізінен темір, тас кө мір ө ндіруге, электр қ уаты, ферроқ орытпа, алюминий ө ндірісіне, мұ най ө ң деуге маманданғ ан.Мұ нда қ ара металлургия темір кенін ө ндіру Соколов – Сарыбай жә не Лисаковск кен орындары б.т.Тү сті металлургия салаларынан боксит ө ндіру дамығ ан- Арқ алық маң ында..Мұ най ө німдерін ө ң деуден шығ аратын зауыт Павлодарда жұ мыс істейді.Республика бойынша 2 орында (ж 2 млн т жоғ).С.Қ ның машина жасау жә не метал ө ң деу ө неркә сібінің кә сіпорындары шығ аратын ө нім ауыл шаруашылығ ы маншиналары – АӨ К – ке қ ызмет етеді.Астанада орн зауыттар шө п шабатын, шө б жинайтын машиналар, сұ йық тарды айдайтын насостар шығ арылады. Машина жасаудың негізгі орталық тары - Астана мен Қ останай, Петропавл.С.Қ – еліміздің ең ү лкен астық ты ауданы.Негізгі маманданғ ан саласы – жаздық бидай ө сіру.Дә нді дақ ылдар егістігінің ең ү лкен аумақ тары С.Қ, Қ останай жә не Ақ мола облыстарында орналасақ ан.Экономикалық Қ азақ сатнда ауданы жалпы астық жинаудан алдың ғ ы орын алады, сонымен бірге оның басым бө лігі 3 облыстың – Ақ мола, С.Қ, жә не Қ останай облыстарының ү лесіне тиеді.Аймақ та етті – сү тті, сү тті бағ ыттағ ы ірі қ ара мал ө сіруге болатын жайылымдық жә не шалғ ындық жерлер де мол.Сонымен қ атар қ ой, жылқ ы, қ ұ с, шошқ а шаруашылқ тары да дамығ ан.Аймақ тағ ы тасымалданатын жү ктің 20 %-дан астамы автомобиль кө лігінің ү лесіне тиеді.

4.Географиялық оқ улық тармен жұ мыс істеудің маң ызы - Оқ улық пен жұ мыс істеу процесін бірнеше кезең ге бө луге болады. Бірінші кезең де жұ мыс мұ ғ алім бақ ылауымен жү реді. Бұ л кезде оқ ушының, мұ ғ алім кө мегі арқ ылы бар біліктілігі бекітіліп жаң а қ абілеттері пайда болады. Екінші кезең де мұ ғ алім тек қ ана оқ улық пен қ алай жұ мыс істеу бағ ыттын кө рсетеді. Оқ ушы жұ мысты жартылай ө зі орындайды, мұ ғ алім тек тү сініксіз жерінде кө мектеседі. Соң ғ ы, ү шінші кезең де, оқ ушы ө зі, арнайы берілген тапсырма бойынша жұ мыс істейді.Мұ ғ алім, оқ ушының ү йге берілген тапсырмасына да тү сінік беру керек.Оқ улық пен жұ мыс істеу ә р сыныпта ә р тү рлі жү реді. Сыныптан сыныпқ а қ арай, ә сіресе физикалық география экономикалық география курсына кө шкен кезде, жұ мыс кү рделене келеді. 9, 10 сыныптарда оқ улық пен жұ мыс істеудің жаң а тә сілдері болып оқ улық мә тіні бойынша тезистер жә не конспектер жазу ә дістері саналады.Жоғ арғ ы сыныптарда оқ ушының оқ улық пен жұ мыс істеу қ абілеттері барлық тө менгі сыныптарда қ алыптасқ ан біліктіліктеріне негізделеді.Жалпы оқ улық пен жұ мыс істеуге қ ойылғ ан ә дістемелік талап мынадай болып келеді: 1)оқ улық ты оқ ытудың барлық кезең інде кең інен пайдалану: жаң а тақ ырыппен танысқ анда, білімдерін тексергенде, бекіткенде, қ орытындағ анда.2)оқ ушыларды кү нделікте оқ улық тың элементтерімен жұ мыс істеуге ү йрету.3)кезең бойынша оқ улық пен жұ мыс істеу ә дісін қ иындату.4)оқ улық ты басқ а оқ ыту қ ұ ралдармен байланыстыра пайдалану: карталармен, суреттермен т.б.Оқ улық пен жұ мыс істеу, окушының міндетті тү рде ең бегі болып саналу керек.