Мұхиттық аралдардың табиғатына жалпы сипаттама 6 страница

4.В.Ф.Шаталовтың ә дістемелік жү йесінің тиімділігі - Бү гінде қ оғ амдық формацияның ауысуы – білім беру жү йесіне айтулы реформалар енгізгені белгілі. Бұ ғ ан жаң а білім стандартының жасалынуы, тө л оқ улық тарымыздың жазылуы, жаппай компьютерлендіру т. б. игі істер дә лел бола алады. Осының бә рі - ХХІ ғ асыр табалдырығ ынан аттағ ан жас ұ рпақ ты ұ лттық қ ұ ндылық тарды, ұ лттық мә дениетті танитын, оны ө згеге таныта алатын білімді, жан – жақ ты қ алыптасқ ан, ә лемдік ө ркениетке қ ол соза алатын, бә секеге қ абілетті дербес тұ лғ а тә рбиелеу қ ажеттілігінен туындайды. Осығ ан орай, Елбасының «Елдің ертең ін ойлау керек. ХХІ ғ асырда білімсіз ө мір сү ру мү мкін емес. Халық ты салауатты да, сауатты ө мірге бағ ыттауымыз керек.» деуі де тікелей ұ стаздар қ ауымына жү ктелер зор міндет. Ол ү шін оқ ушы сұ ранысын қ анағ аттандыратын оқ ытудың ү лгілерін ұ тымды қ олдану, қ ажеттілігіне қ арай ө згерістер мен толық тырулар енгізу ұ стаздан кә сіби шеберлікті талап етеді. Мұ ндағ ы ең басты қ ағ ида – оқ ытудың тиімділігін арттыру, оқ ушы шығ армашылығ ын шың дау, даралық келбетін қ алыптастыру.Бү гінгі таң да оқ ытушылардың алдында тұ рғ ан келесі ә рі жауапкершілігі мол міндеттердің бірі оқ ушығ а сапалы білім беру.Тиянақ ты білім беру дегеніміз - жаттанды емес, белгілі жү йесі бар, қ арапайымнан кү рделіге қ арай оқ ушының ой - ө рісін дамытатын ұ ғ ымдар.Сонау 1970 жылдардың басында, Кең ес Одағ ы дә уірінде, білім беру саласындағ ы орта білім беру жү йесіне кө шу реформасы оқ ушылардың 100% ү лгерімін талап етті. Бірақ бұ рынғ ы оқ у жү йесі бойынша оқ ыту осы талапты орындауғ а мү мкіндік бермеді. Осы дағ дарыстан шығ у мақ сатында озық ойлы, тә жірибелі ұ стаздар білім берудің ө згеше жолдарын қ арастыра бастады.Педагогикалық ә дістемелік процестерде В.Ф. Шаталов ә дісі деген атпен енген тірек – сызба белгілерін (сигналдарын) сабақ та қ олдану мұ ғ алімдердің кө пшілігінен ү лкен қ олдау тауып отыр, оқ ыту процесінде кең інен қ олданылуда.В.Ф. Шаталов технологиясының ерекшелігіне тоқ талсақ: Бірінші ерекшелігі – нақ ты дә л есептелген оқ у процесін қ ұ ра білу.В.Ф.Шаталов бұ л қ ұ рылымды былай тү сіндірді «Тірек сигналдары

дегеніміз – ойынның элементі, уақ ыт ү немділігі жә не бала психологиясын қ ызық ты қ ұ былысқ а бағ ыттау. Бірақ ең басты мақ сат – берілген тақ ырыпты логикалық байланыстар негізінде оқ ушының тү сінуі мен ұ зақ уақ ыт есте сақ тауы» Екінші ерекшелігі – уақ ыт ү немділігі. Мысалы, белгілі бір тақ ырыпты тү сіндіру барысында бірнеше тақ ырыпты жинақ тап, ық шамдап бір-екі тірек сигналына сыйдыруғ а болады. Бұ л ә дістеме қ азіргі кү нге дейін қ ұ ндылығ ын жойғ ан жоқ.Тірек сызба белгілер сабақ тың негізгі қ ұ рам бө лігі ретінде қ олданылады. Мұ нда негізінен мына мә селелерге назар аударғ ан жө н. 1. Тірек – сызба белгілерін пә нді жү ргізудің басынан бастағ ан жө н.2.Мү мкіндігінше барлық сабақ тарда пайдалану керек.3. Сызбанұ сқ ағ а оқ ушылармен бірге талдау жү ргізіп отыру. Сызбанұ сқ аларды (схемаларды) оқ ушылардың қ атысуымен талдау керек.4. Оқ ушылардың белгілі тақ ырыпқ а сай сызба белгі даярлауғ а негізделген ө зіндік жұ мыс жасауына мү мкіндік беру.5. Оқ ушының топпен жә не екі – екіден жұ мыс жасауына мү мкіндік беру. Тірек сызбаның артық шылық тары мынада: а) оқ ушығ а оқ у материалы жинақ ы, қ ысқ аша беріледі; б) оқ ушы оқ у материалының ішінен ең негізгісін таң дай білуді ү йренеді; в) оқ ушы таң дап алғ ан танымдылық - білімдік тү сініктерін бір – бірімен байланыстырып, қ арапайым жү йе жасауды ү йренеді; г) оқ ушы оқ улық пен жә не қ осымша ә дебиеттермен жұ мыс жасауғ а дағ дыланады; д) Оқ ушы ө зінің танымдық дең гейін біледі. Ө зін - ө зі бағ алауды ү йренеді.Тірек сигналдары арқ ылы оқ ыту ө зінің нә тижесін береді. Атап айтсақ: Мұ ғ алім: - оқ ушы білімін тексеруде дидактикалық қ ұ рал ретінде пайдаланады - мағ ыналық, логикалық белгілерді нақ ты, қ ысқ а тү сіндіреді; - бағ а қ оры молаяды; - оқ ушы білімі ә діл бағ аланады. Оқ ушы: • берік білім негізі қ аланады; • сө йлеу қ абілеті дамиды; • тұ жырымдап, топшылау дағ дылары қ алыптасады; • танымдық процесі нығ аяды; • қ арым – қ атынасқ ажеттілігі қ анағ аттандырылады; • пә нгедегенқ ызығ ушылығ ыартады; • шығ армашылығ ы шың далады. Нә тижесінде мұ ғ алімнің де, оқ ушының да жасампаздығ ы артып, жаң ашылдық қ а бет бұ рады.

5.Топырақ эрозиясы жә не онымен кү ресу жолдары - Топырақ эрозиясы туралы тү сінік. Жер ө ң деу кезінде топырақ қ а интенсивті ық пал жасау оның қ қ рылымы мен қ ұ рылысының «бұ зылуына жә не табиғ и топырақ қ ұ ралу процесі бағ ытының ө згеруіне, ең соң ында эрозия қ ұ былысының пайда болуына ә кеп соқ тырады. Эрозияның қ атерлі, тіпті апатты зардабын сезіну ү шін оның мә нісін терең тү сіне білу керек. Сонымен топырақ эрозиясы дегеніміз — оның желдің немесе судың (жаң быр мен қ ар сулары, қ олдан берілетін сулар) кү шімен бұ зылып басқ а бір алыс не жақ ын жерге барып шө гуі. Эрозия кезінде топырақ тың майда, қ ұ нарлы бө лігі сумен шайылып, желмен ұ шып кетеді де, оның қ ұ нарлылығ ы кемиді. Табиғ атта 2, 5 см ғ ана қ арашірік қ абаты тү зілуі ү шін 300-ден 1000 жылғ а дейін уақ ыт керек. Осыдан-ақ топырақ ты қ орғ аудың, танапта эрозия болмауын ойластырудың ө те қ ажет екені кө рініп тұ р. Эрозияның пайда болу факторлары. Топырақ эрозиясы негізінен екі топ фактордың ә серінен пайда болады, атап айтқ анда: а) табиғ и факторлар; б) адамдардың шаруашылық іс-ә рекеті (антропогендік фактор).Табиғ и факторларғ а климат, жер бедері, топырақ жағ дайы жә не ө сімдіктер жамылғ ысы жатады. Климаттан топырақ эрозиясын тудыратын ең басты фактор — жел. Оның ә серінен негізінен жел эрозиясы пайда болады. Ол, ә сіресе, қ уаң шылық, желі кү шті соғ атын жә не ө сімдік жамылғ ысы нашар немесе аң ыздар мен ө сімдік қ алдық тары топырақ қ а сің ірілген жерлерде пайда болады. Жел эрозиясының пайда болуы, ө сіресе, желдің шапшаң дығ ына тығ ыз байланысты. П.С.Захаровтың деректері бойынша, егер жердің беткі қ абатынан 10 см биіктіктегі желдің жылдамдығ ы секундына 8-12 м болғ анда эрозия пайда бола бастайды, ал ол жылдамдық 12-15 м/сек. болса, эрозия процесі кү шейіп, желдің жылдамдығ ы 16-25 м/сек.-қ а жеткенде кү шті эрозияғ а ә кеп соқ тырады.Келесі фактор — топырақ жағ дайы, ә сіресе, оның тү йіршіктерінің молшері. Егер топырақ тү йіршіктерінің мө лшері 0, 05-0, 15 мм аралығ ында болса, эрозия жер бетінен 15 см биіктікте желдің жылдамдығ ы 3, 5-4 м/сек. болғ анда пайда бола бастайды, топырақ тү йіршігінің мө лшері 1 мм болса, онда эрозия тудыру ү шін желдің ә лгі биіктіктегі шапшаң дығ ы 9, 6 м/сек, ал 1, 5 мм болғ анда -11, 1 м/сек. болуы керек. Эрозияның пайда болуы тек қ ана топырақ тү йіршіктерінің молшерімен шектелмейді, ол топырақ тың гранулометриялық қ ұ рамына тікелей байланысты. Мысалы, қ ұ мды топырақ тарда жел эрозиясы пайда болу ү шін жер бетінен 15 см биіктіктегі желдің кү ші қ ара-қ ызыл қ оң ыр топырақ тарда 3-4 м/сек., ал жең іл саздақ топырақ тарда 5, 0 м/сек. болуы керек.Су эрозиясымен кү ресу шаралары. Су эрозиясымен кү ресуде шаруашылық қ а тиісті жерді дұ рыс пайдалана білудің маң ызы зор. Бұ л, ә сіресе, бедері кү рделі болып келетін таулы жерлерде орналасқ ан шаруашылық тар ү шін ө те қ ажет. Су эрозиясына дө ң ес жердегі танаптар ө те бейім болады. Сондық тан мұ ндай топырақ қ а жиі қ опсыта беруді қ ажет етпейтін дақ ылдар себу керек. Дө ң ес жерлердің топырағ ын су эрозиясынан қ орғ ау шараларының ішінде ең іске кө лденең, контур бойынша жү ргізілетін мелиорациялық жұ мыстардың (жолақ тап ағ аш отырғ ызу, кө п жылдық шө птер егу) маң ызы зор. Топырақ ты су эрозиясынан қ орғ ауда агротехникалық шаралардың маң ызы зор. Ең бастысы, бұ л шаралар онша қ иын емес, оларды кез келген шаруашылық тарда қ олдануғ а мү мкіндік бар. Олардың ішіндегі ең бастысы жерді дұ рыс ө ң деу болып табылады

№10

1.Қ азақ станның қ орық тары мен мемлекеттік ұ лттық саябақ тары- Мемлекеттік табиғ и қ орық қ оры - қ оршағ ан ортаның табиғ и эталондар, реликтілері, ғ ылыми зерттеулерге, ағ арту білім беру ісіне, туризмге жә не рекреацияғ а арналғ ан нысандары ретінде экологиялык, ғ ылыми жә не мә дени жағ ынан ерекше қ ұ нды, мемлекеттік қ орғ ауғ а алынғ ан аумақ тарының жиынтығ ы. Қ орық тардың басты мақ саты - табиғ и ландшафтылар эталонын мұ ндағ ы тіршілік ететін ө сімдіктер мен жануарлар дү ниесімен коса сақ тау, табиғ ат кешендерінің табиғ и даму заң дылық тарын анық тау. Соң ғ ысы адамның шаруашылық ә рекетінен табиғ атта болатын ө згерістерді болжау ү шін аса қ ажет. Қ азақ стан қ орық тар саны жө нінен ТМД-ғ а кіретін республикалар арасында 16-шы орын алады. Дегенмен, республика жерінің кө леміне шақ қ анда корық тар ү лесі жө нінен 13-ші орында. Бұ л Қ азақ стан секілді ұ лан-байтақ республика ү шін қ орық тар кө лемінің ә лі де болса аз екендігін кө рсетеді. Қ азіргі кезде нақ ты 10 қ орық жұ мыс істейді. Қ азақ стандағ ы қ орық тардың барлық ауданы 1 610 973 га. Бұ лар, ә рине, Қ азақ стан табиғ атының алуан тү рлі табиғ ат жағ дайларын толық кө рсету ү шін жеткіліксіз. Сондық тан болашақ та ғ алымдардың, табиғ атты қ орғ ау коғ амы ө кілдерінің ұ сынуымен тағ ы 15 қ орық ұ йымдастырылмақ шы.Қ орық тардың табиғ и ұ лттық парктерден айырмашылығ ы; табиғ и парктерде кіріп серуендеуге мү мкіндік бар.Ал қ орық тарда оғ ан тыйым салынғ ан.1 Ақ су-Жабағ ылы қ орығ ы, 2 Наурызым қ орығ ы, 3 Алматы қ орығ ы, 4 Барсакелмес қ орығ ы, 5 Қ орғ алжың қ орығ ы, 6 Марқ акө л қ орығ ы, 7 Ү стірт қ орығ ы, 8 Батыс Алтай қ орығ ы, 9 Алакө л қ орығ ы, 10 Қ аратау қ орығ ы.Ақ су-Жабағ ылы қ орығ ы.1926 жылы ұ йымдастырылды. Бұ л - Қ азақ стандағ ы ертеден келе жатқ ан қ орық. Қ орық Оң тү стік Қ азақ стан облысының Талас Алатауы мен Ө гем жотасында 131, 9 мың гектар жерді алып жатыр.Мұ нда ағ аш тә різді арша (биіктігі 20 м аралығ ында), бадам бұ тасы, жабайы жү зім, жабайы алма жә не басқ а да оң тү стік ө сімдіктері ө седі. Жануарлардан мұ нда елік, қ арақ ұ йрық, борсық, бұ ғ ы, қ абан, ақ тырнақ ты жә не т.б. жануарлар кездеседі.Наурызым қ орығ ы, 1934 жылы ұ йымдастырылғ ан. Бұ л Қ останай облысының Наурызым ауданында орналасқ ан. Мұ ның аумағ ы 191, 4 мың гектар жерді алып жатыр. Қ орық та кө птеген кө лдер бар, бетегелі тың дала корғ ауғ а алынып зерттелуде, бұ л кө лдердің жағ асында бұ рыннан шоқ -шоқ карағ ай сақ талып келген.Алматы қ орығ ы, 1964 жылы қ ұ рылғ ан. Аумағ ы 71, 7 мың гектарғ а жуық, ә р тү рлі ландшафт зоналарында жатыр. Бұ ғ ан мә ң гі қ ар мен мұ з жамылғ ан, беткейлері шө птер мен ағ ашқ а бай Іле Алатауы мен жағ асында қ ұ мды шө лі бар Іле ө зенінің атақ ты «ә нші тауы» Ақ қ ұ м-Қ алқ ан жатады. Барсакелмес қ орығ ы, Арал тең ізінің солтү стік-батыс бө лігіндегі ө зі аттас шө лейтті аралда орналасқ ан. Қ орық 1939 жылы ұ йымдастырылғ ан. Жалпы кө лемі 160, 8 мың гектар. Ондағ ы мақ сат - жалпы табиғ ат кешенімен қ атар саны азайып бара жатқ ан ақ бө кен мен қ арақ ұ йрыкты қ орғ ау болды. Бұ рын Аралда жоғ ары сатыдағ ы ө сімдіктердің 257 тү рі ө ссе, соң ғ ы кезде олардың саны тіпті азайып, кейбіреулері жойылып кету қ аупінде. Қ орық қ а шө лді аймақ қ а тіршілік етуге бейімделген жануарлар тә н. Қ орғ алжың қ орығ ы, 1968 жылы қ ұ рылғ ан. Қ орык Ақ мола облысының 259 мың гектар жерін алып жатыр. Оғ ан тың даланың (38 мың гектар) қ ол тимеген, тү рен тү спеген жерлері, сондай-ақ Қ орғ алжың жә не Тең із (199 мың гектар) кө лдері кіреді. Бұ л жерлер дү ниежү зілік маң ызы бар су қ оймасы мен жайылымдар тізіміне енгізілген. Қ орық тың жануарлар дү ниесі дала зонасына тә н. Марқ акө л, 1976 жылы қ ұ рылғ ан. Қ орық солтү стігінде Қ азақ стан Алтайының Кү ршім жотасы мен оң тү стігінде тең із дең гейінен 1447 м биіктіктегі Азутау жотасы аралығ ындағ ы аса ә сем Марқ акө л шегінде орналасқ ан. Қ орық тың жалпы ауданы 75 мың гектар, оның 44 мың ын кө л айдыны қ ұ райды. Ү стірт қ орығ ы, Pеспубликадағ ы ең жас қ орық тың бірі. Ол Маң ғ ыстау облысында 1984 жылы қ ұ рылды. Ауданы 223, 3 мың гектар республикадағ ы ең ү лкен бұ л қ орық Ү стірт жерінде орналасқ ан. Қ орық та сү тқ оректінің 227, қ ұ стың 11 тү рі, ө сімдіктің 261 тү рі кездеседі. Батыс Алтай қ орығ ы, 1992 жылы қ ұ рылғ ан, ауданы 56 мың гектар. Қ орық Шығ ыс Қ азақ стан облысы Глубокое ауданында орналасқ ан.Алакө л қ орығ ы, 1998 жылы қ ұ рылғ ан. Ауданы 197, 1 мың гектар. Қ орық Алматы облысындағ ы Алакө л ауданында орналасқ ан. Атыраулық сулы-батпақ ты ландшафтылары қ орғ алады. Қ ұ стардың 257 тү рі (олардың 12-сі «Қ ызыл кітапқ а» енген), ө сімдіктердің 270 тү рі, сү тқ оректілердің 21 тү рі, қ осмекенділердің 2 тү рі, бауырымен жорғ алаушылардың 3 тү рі бар. Қ орық тың негізгі мақ саты Алакө л жү йесіне енетін кө лдерді мекендейтін су қ ұ старын (ақ қ у, реликті шағ ала, қ аз, тырна жә не т.б.) қ орғ ау.Қ аратау қ орығ ы2004 ж. қ ұ рылды.Кө лемі 34, 3 мың гектар. Қ орық шө лді ландшафты зонаның қ оң ыржай белдеуіндегі таулы жерде орналасқ ан. Мемлекеттiк ұ лттық табиғ и парк — ерекше экологиялық, ғ ылыми, тарихи-мә дени жә не рекреациялық қ ұ ндылығ ы бар мемлекеттiк табиғ и-қ орық қ орының бiрегей табиғ и кешендерi мен объектiлерiнiң биологиялық жә не ландшафтық саналуандығ ын сақ тауғ а, оларды табиғ ат қ орғ ау, экологиялық -ағ артушылық, ғ ылыми, туристiк жә не рекреациялық мақ саттарда пайдалануғ а арналғ ан табиғ ат қ орғ ау жә не ғ ылыми мекеме мә ртебесi бар ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ.Қ азақ станда қ азіргі уақ ытта 10 ұ лттық парк ұ йымдастырылғ ан.Баянауыл мемлекеттік ұ лттық табиғ и паркі-Павлодар облысы, Іле Алатауы мемлекеттік ұ лттық табиғ и паркі-Алматы облысы, -«Алтынемел» мемлекеттік ұ лттық табиғ и паркі-Алматы облысы.«Кө кшетау» мемлекеттік ұ лттық табиғ и паркі-Ақ мола облысы жә не Солтү стік Қ азақ стан облысы.Қ арқ аралы мемлекеттік ұ лттық табиғ и паркі-.Қ арағ анды облысы«Бурабай» мемлекеттік ұ лттық табиғ и паркі-Ақ мола облысы.Катонқ арағ ай мемлекеттік ұ лттық табиғ и паркі-Шығ ыс Қ азақ стан облысы.Шарын мемлекеттік ұ лттық табиғ и паркі-Алматы облысы.Сайрам-Ө гем мемлекеттік ұ лттық табиғ и паркі

-Оң тү стік Қ азақ стан облысы«Кө лсай кө лдері» мемлекеттік ұ лттық табиғ и паркі-Алматы облысы

2.Тө менгі сыныптарда географиялық білімге қ ойылатын талаптар - Жер шарындағ ы тү рлі елдер мен ондағ ы халық тардың тұ мыс тіршілігін, табиғ ат жағ дайы туралы мә лімет беретін “Материктер мен мұ хиттар географиясы” курсы мектеп географиясындағ ы маң ызды буын болып есептеледі.Бұ л мә ліметтер осы жастағ ы балалардың зор қ ызығ ушылығ ын туғ ызатындық тан, олардың таным дү ниесін молайтады.“Материктер мен мұ хиттар географиясы” курсында оқ ушылардың алдың ғ ы сыныптарда алғ ан жалпы географиялық ұ ғ ымдар мен заң дылық тарын нақ ты материктер мен мұ хиттар табиғ аты мысалында одан ә рі терең детіп, дамытады.Материктер мен мұ хиттар географиясы курсын оқ ытудың білімдік, тә рбиелік, дамытушы мақ саттары.Курстың қ ұ рылымы мен мазмұ ны.Курстың негізгі бө лімі материктер мен мұ хиттар табиғ атының тұ тас жә не табиғ и комплекстерінің сипаты, халық тың аса маң ызды белгілері жә не оның шаруашылық ә рекетіндегі ерекшеліктер, қ азіргі саяси карта, картографиялық білімнің дамуы.Материктер мен оның бө ліктерін оқ ып ү йрену ү шін теориялық фундамент ретіндегі “жер бедері мен климатының жалпы ерекшеліктері” тақ ырыбының ролі. Қ орытынды бө лігіндегі “жалпы географиялық заң дылық тар” тақ ырыбында жалпылау жә не дү ниетану кө зқ арасы бағ ытындағ ы сипаты. Материктер мен мұ хиттарды оқ ып ү йренудегі жү йелілік.Біліммен іскерлік қ алыптастыру.Оқ ушылардың білімі мен іскерлігіне қ ойылатын талаптар. Білім қ алыптастырудың индукциялық жә не дедукциялық жолдарын ұ штастыру; физикалық географияның бастауыш курсы мен пә н ішіндегі байланысты орнату. Жалпы жә не жеке ұ ғ ымдарды қ алыптастыруда ө лкетану материалдарын пайдалану. Биология, химия, физика жә не т.б. пә ндермен пә н аралық байланыстарды іске асыру ә дістері. Оқ ыту процесінде салыстырудың рө лі.Материктер мен мұ хиттар географиясы курсында проблемалық иапсырмалар мен проблемалық тә сіл. Бағ дарламада кө рсетілген жалпылай қ айталауда жү ргізу ә дістемесі.

3.Климатты қ алыптастырушы факторлар - Климаттың пайда болу себптері климат қ алыптастырушы факторлар деп аталады.Климат қ алыптастырушы факторлар 4 –ке бө лінеді.Олар географиялық ендік, ауа массаларының қ озғ алысы, жер бедерінің сипаты, мұ хиттардың ә сері. Климаттың географиялық ендікке байланыстылығ ы.Бір ендіктегі жер бетіне тү сетін жарық пен жылу мө лшері бірдей болады.Егер жердің беті тегіс болса, онда бір ендікте орналасқ анжерлердің климатыэкваторғ а қ атысты жағ дайына ғ ана байланысты ө згереді.Алайда жер беті ө те алуан тү рлі болғ андық тан Кү ннен келетін жылу мө лшері жер бетінде тү рліше таралады.Климатқ а биіктік қ ана емес, кү н сә улесінің тү су бұ рышы мен жер бедері де ә сер етеді.Жергілікті жер климатының тең із дең гейінен биіктігіне, жер бедерінің сипатына жә не ө сімдіктер жамылғ ысына байланыстылығ ы.Жер бетінен биіктеген сайын тропосферадағ ы ауа температурасы тө мендейтінін білесің дер.Ә рбір белдеудегі мұ хит дең гейінен биік орн.жердің климаты ойпатты жердің климатына қ арағ анда суық болады.Таулы климатқ а биіктік қ ана емес, жер бедері де ә сер етеді.Мыс, Памир тауының қ ысы поляр шең беріндегідей суық болады.Кейде мұ ндағ ы температура – 46 градусқ а дейін тө мендейді.Қ аң тардың кө п жылдық орташа температурасы -15, шілденікі + 18.Бұ л биіктік таудың климаты.Ал шамамен осы ендіктегі Тұ ран ойпатының оң тү стігінде қ аң тардың температурасы -2 С, шілденікі + 30 С. Бұ л ойпаттың кө п бө лігін шө лдер алып жатыр.Жазда оның бетін кү н тез қ ыздыратындық тан, шілденің орташа температурасы жоғ ары болады.Сондай – ақ таулы аймақ тың климатына кү н сә улесінің тү суі де ә сер етеді. Мыс, тау жотасының оң тү стік жақ баурайының климаты қ арама – қ арсы беткейінің климатынан жылы болады, тау аң ғ ары табанындағ ы климат беткейлердің климатынан ө згеше келеді. Мұ хиттар мен желдердің климатқ а ә сері.Еліміз аумағ ында бір ендікті бойлай батыстан шығ ысқ а қ арай жү ргенде температура ауытқ уының амплитудасы мен жауын – шашын мө лшері ө згереді.жергілікті жердің климаты оның мұ хитқ а қ атысты жағ дайына байланысты.Мыс, Атлант мұ хиты мен оның жылы ағ ысының Еуропаның климатына ә сері кө п.Мұ нда батыс желдері басым.Сондық тан Ұ лыбритания аралында сіркіреген жаң бырлы бұ лтты ауа – райы ө те жиі кездеседі.Қ аң тардың орташа температурасы -4, шілденікі +16С.Жылына 1000 мм-ге дейін жауын – шашын тү седі.Қ ыста қ ар сирек жауады да, тез еріп кетеді, қ алың тұ ман жиі болады.Температураның ауытқ у амплитудасының айырмасы тө мен жә не бү кіл жыл бойына жауын – шашын біркелкі мұ ндай климатты тең іздік климат деп атаймыз.Материктің батыс жиегінің климаты да ұ қ сас.Атлант мұ хитынан шығ ысқ а қ арай жылжығ ан сайын шуақ ты ауа райы жиілейді, температураның ауытқ у амплитудасының айырмасы кө бейеді, жауын – шашынның мө лшері азаяды.Мә скеу қ аласының климатына Атлант мұ хиты ү лкен ә сер етеді, мұ нда солтү стік Мұ зды мұ хиттан да ауа массалары жиі келеді.мұ ндй климатты қ оң ыржай континенталды климат д.а.Ауа массалары ұ лан – байтақ жазық тардың ү сті мен мың дағ ан км қ ашық тық қ а кедергісіз ө теді.Ауа массаларының жолында тау жоталары кездессе ауа беткейді ббойлай жоғ ары кө теріліп, салқ ындайды да, одан жауын – шашын тү седі.Жотадан асқ ан қ ұ рғ ақ ә рі суық ауа тө мен тү сіп, қ ызады да, қ анық қ ан кү йінен айырылып, одан жауын – шашын тү спейді. Сондық тан жотаның бір жағ ындағ ы жердің климаты оның 2 – ші жағ ындағ ы климатынан ө згеше болады.Мыс, кавказ тауларының қ аң тарда +0С-тан жоғ ары, солтү стігінде жанасып жатқ ан жазық тағ ыдай суық болады.

Модульдік оқ ыту технологиясын география пә нінде қ олданудың тиімділігі- Білім беру жү йесі - ә р елдің даму болашағ ын айқ ындайтын, ә лемдік ө ркениетке жетудің негізгі бағ ыттарын кө рсететін біртұ тас қ ұ рылым.Педагогикалық ү рдістің тиімділігінің артуына мү мкіндік беретін білім беру мен тә рбие бірлігін сақ тай отырып, оқ ушығ а берілетін білімнің ү йлесімділігімен қ атар, ә рбір жеке тұ лғ аның ерекшелігін ескере отырып, білімділігіне сә йкес бағ дар беру, танымдық ізденімпаздығ ын дамытудағ ы оқ ытудың прогрессивтік қ адамының бірі – модульдік оқ ыту.Мақ саты: Модульдік оқ ыту технологиясын қ олдана отырып, оқ ушының пә нге деген қ ызығ ушылығ ын, таным-белсенділігін арттыру. Оқ у материалдарын мең геру дең гейіне қ ойылатын талаптар: Ғ ылым негіздерін, маң ызды деректер, ұ ғ ымдар, Географиялық заң дар мен теорияларды зерделеу; Географиялық қ ұ былыстарды бақ ылауғ а жә не тү сіндіруге біліктілігін дамыту; Заттар мен лабораториялық қ ұ рал-жабдық тарды пайдалана білу, қ ауіпсіздік ережелерін сақ тай отырып, қ арапайым тә жірибелерді жасау білігін қ алыптастыру; Географияның қ оғ амдағ ы маң ызын, адамзат алдында тұ рғ ан сан-салалы ауқ ымды мә селелерді шешудегі ізгілікті рө лінің артуын ашып кө рсету; Оқ ушылардың ғ ылыми кө зқ арасын қ алыптастыру.Кү тілетін нә тиже: - келешекте оқ ушылардың кесіби білім алуына алдын ала даярлық тан ө теді; - қ осымша материалдармен танысуғ а мү мкіндік алады- адам, қ оршағ ан орта туралы дү ниетанымдық кө зқ арастары дами тү седі. Модульдік оқ ыту – білім мазмұ ны, білімді игеру қ арқ ыны, ө з бетінше жұ мыс істей алу мү мкіндігі, оқ удың ә дістері мен тә сілдері бойынша оқ ытудың дербестігін қ амтамасыз етеді. Ал «модуль» дегеніміз – іс-ә рекеттің мақ сатты бағ дарламасы белгілеген дең гейіне (жоспарланғ ан алдағ ы нә тиже) жету ү шін сұ рыпталғ ан, дидактикалық ө ң делген білім, білік, дағ дының белгілі мазмұ нының бірлігі жә не оның ә дістемелік нұ сқ ауы немесе аяқ талғ ан оқ у ақ параты болып табылатын модульдік бағ дарламаның негізгі қ ұ ралы. Басқ аша айтқ анда, адамның ө зіндік дамуының шамасы. Жалпы «модуль» сө зі «оқ ытудың мазмұ ны мен технологиясын» білдіреді. «Модуль мазмұ ны» ө зіндік мағ ына беретін оқ у материалының кө лемі ретінде ұ сыныладыОқ у модулінің ө згешілігі – жалпы сағ ат санына қ арамастан, кіріспе жә не қ орытынды бө лімдерге 1-2 сағ ат беріледі. Барлық қ алғ ан уақ ыт сө йлесу бө лімінің меншігінде болады.Кіріспе бө лімінде мұ ғ алім оқ ушыларды оқ у модулінің жалпы қ ұ рылымымен, оның мақ сат-міндеттерімен таныстырады. Содан соң мұ ғ алім осы оқ у модулінің барлық уақ ытына есептелген оқ у материалын қ ысқ аша (10-20 минут ішінде) сызба, кесте жә не т.б. белгілік ү лгілерге сү йене отырып тү сіндіреді.Оқ ушылардың оқ у материалын қ айта жаң ғ ырту дең гейін, қ арапайым білік пен дағ дыларды жә не білімін іс жү зінде бірнеше рет қ айта қ олдануы сө йлесу бө лімі сабақ тарында жү зеге асырылады.Сө йлесу бө лімінде танымдық процесс сыныпты 2-6 адамнан шағ ын топтарғ а бө лу арқ ылы, негізінен, оқ ушылардың ө зара ә рекет етуіне қ ұ рылғ ан. Оқ ушылар қ андай да бір дең гейдегі тапсырмаларды ө здері таң дайды. Тапсырмаларды қ арапайымнан кұ рделіге қ арай кезең -кезең імен орындау міндетті емес. Оқ ушы тапсырманы ө зінің орындау мү мкіндігіне қ арай таң дауғ а ерікті.Оқ у модулінің сө йлесу бө лімінің тағ ы бір ерекшелігі бар. Зерттеу кө рсеткеніндей, оқ ытудың белсенді жә не ойын формаларын кең інен қ олдану оқ ушылардың оқ у материалына бірнеше мә рте 13-тен 24 ретке дейін қ айта оралып, ғ жұ мыс істеуіне мү мкіндік береді.Оқ у бө лімінің қ орытынды бө лімі – бақ ылау. Егер сө йлесу бө лімінің барлық сабақ тарында оқ ушылардың бір-біріне кө мегі, бірін-бірі оқ ытуы, тү рлі ғ ылыми кө здерді пайдалануы қ ұ пталынып келсе, енді қ орытынды бө лімде оқ ушы ө зінің сө йлесу бө лімінде алғ ан білімін, білгі мен дағ дыларын ешкімнің кө мегінсіз кө рсетуі тиіс.Оқ ушы білімін бақ ылаудың формалары ретінде тестілік тапсырмалар, бақ ылау жұ мыстары, сынақ, зертханалық жұ мыстар немесе эксперименттік есептер оқ у пә нінің ерекшелігіне орай, оқ у модулінің қ орытынды бө лімінде беріледі.Модульдік оқ ыту технологиясының жеке тұ лғ аның ө з-ө зін дамытуғ а, шығ армашылық қ абілеттерін арттыруғ а қ ажетті іскерліктері мен дағ дыларын қ алыптастыратын бірден-бір технология. Модульдік оқ ыту технологиясын 9 г сыныбында екінші жыл пайдаланып келемін. «Металдар» тарауын мынадай модульге бө лдім.