Асноўныя тэндэнцыі развіцця дзіцячай літаратуры ў 20-я гады. Дыскусія пра казку і яе згубны ўплыў на развіццё беларускай дзіцячай літаратуры

1917-Кастрычніцкая рэвалюцыя.

1918-утварэнне БНР.

1 студзеня 1919-утварэнне БССР.

1921-Рыжскі Мірны дагавор.

У выніку гэтых падзей Беларусь атрымала магчымасць называцца дзяржавай і беларусы змаглі жыць нац.жыццем.Такім чынам, адбываецца др.хваля нац.адраджэння.У многім гэтаму паспрыяў працэс беларусізацыі.Афіцыйна ў 1924г., але на самой справе раней, адкрываюцца бел.школы, была прызнана бел.мова.Было 4 нац.мовы: бел, рус, польская, яўрэйская.У гэты час адкрываецца БДУ.Друкуюцца газеты і часопісы на бел.мове.

Асаблівая роля ў развіцці бел.дзіцячай літ. адыграў перыядычны друк.

1-ая спроба стварэння бел.перыядыкі-1914г.

У Мінску быў часопіс”Лучына”, рэдактар Уласаў, але ўсе на плячах Четкі.Часопіс доўга не існаваў, у 1914 Цетка пайшла на фронт і часопіс быў закрыты.

1921-1922 – выдаваўся часопіс”Зоркі” для дашк. і мл.шк.Рэдактар-Зм.Бядуля.Змяшчаліся творы невялікай формы: вершы, казкі, паэмы,, апавяданні.Таксама можна было знайсці песні з нотамі(фалькл. І савецкіх кампазітараў).Былі і парады, як самаму зрабіць цацкі.Часопіс доўга не праіснаваў.

1924-часопіс”Бел.піянер”-рэдактар Ул.Дубоўка.Ен увесь час праводзіў у маскве, фактычна ўся справу веў студэнт Белпедтэхнікума-Алесь Якімовіч.1929-часопіс быў пераіменаваны ў”Іскры Яльіча”.Сення гэта часопіс”Бярозка”.

З 1929 выдаецца газета”Піянер Беларусі”, сення гэта “Раніца”.

У 20-я гг. Пленна развіваецца такі жанр, як літ.казка: Колас“Рак курсач”, Бядуля“Мурашка-палашка”, Дубоўка“Залатое дно” і інш.

І ў 20-я гг. узнікае дыскусія пра казку.З’явіліся вучоныя, якія сцвярджалі, што казка затуманьвае светапогляд дзяцей.А ўсесаюзны з’езд по дпшк.навучанні заявіў: “Казка шкодна дзецям”.Нападкі на казку прыпынілія пасля выступлення Горкага: “Тыя, хто не разумее казкі, ў іх вушы заткнуты ватай”.

25.Асноўныя тэндэнці развіцця дзіцячай літаратуры ў 30-я гг. У 30-ыя гады наша літаратура становіцца нібы вуліцай з аднабаковым рухам. Знешне гэты працэс насіў характар набліжэння літаратуры да жыцця. Узрасла у 30-я гады 20стагддз. цікавасць беларуск.пісьменнікау да свету дзяцінства, гісторыі, роднай прыроды да маральна-этычных прабем(“Пасескія рабінзоны” Я.Маур, “Міколка паравоз” М.Лынькоу, “насцечка” К.Чорны). З’явіліся таленавітыя вершаваныя казкі для дзяцей(“Каваль Вярнідуб” А.Якімовіча, “Мурашка Палашка”, “Сярэбраная табакерка” Зм. Бядуля, “Несцерка” В.Вольскі). У Зах.Бел. выдаваліся бел.часопісы для дзяцей “Заранка”, “Снапок”, “Пралескі”. Угэтыя часы дзяржава брала на сябе усе выдаткі кніжнага выдавецтва. У Белдзяржвыдавеце стварыуся спецыяльны аддзел па выданні кніг для дзяцей. Там публікаваліся лепшыя кнігі на той час, яны выходзілі мільеннымі тыражамі. З дастатковай мастацкай перанаучасцю напмсаны у гэтя гады аутарамі творы для дзяцей школьнага узросту(пач.кл. і сяр.кл.) Было надрукавана шмат апавяданняу і аповесцяу, у якіх выяуляліся захаплені дзяцей, імкненне да спазнання таямніц, самастойных здольнасцей(В.Каваля “Санька-сігналіст”, Я.Маура “ТВТ”, апавяданні К.Чорнага)У 1931г. адкрыйся Тэатр юнага гледача что, значна стымулявала узнікненню драматычных творау для дзяцей рознага узросту. З сярэдзіны 30-х гг. У гэтым напрамку пісалі І.Грскі, М.Клімковіч, В.Вольскі. Усё больш практыкавалася пастаноука спектакляу по творах беларусскіх аутарау. Для літаратуры 30-х гг. характэрны узлёты і спады: адны жанры запавольвалі сваё развіцце, інш. імкнуліся наперад. Літаратура тога перыяду здолела выявіць своеасаблівасць адчування навакольнага свету яе героямі. Аутарамі у большасці удалося раскрыць натуральнасць паводзін дзяцей.

26. Літаратурная дзейнасць В. Віткі для дзяцей. Васіль Вітка (Цімох Васільевіч Крысько) - класік беларускай літаратуры, заслужаны дзеяч культуры Беларусі. У1972 г. за кнігі для дзяцей “Беларуская калыханка”, “Казкі”, “Чытанка-маляванка” пісьменнік быў адзначаны Дзяржаўнай прэміяй БССР; у 1978 г. атрымаў Міжнародны ганаровы дыплом імя Х.-К. Андэрсэна, і яго прозвішча было занесена ў спіс лепшых казачнікаў свету. Праблемы выхавання дзіцяці сродкамі вуснай народнай творчасці і мастацкай літаратуры былі прадметам пастаяннай увагі Васіля Віткі як пісьменніка, педагога, публіцыста. Чытаючы дзіцячыя творы В. Віткі, адчуваеш, што ён творыць мову, як музыку; здзіўляе бязмежная фантазія паэта, арыгінальныя казачныя сітуацыі. Дзіцячая паэзія В. Віткі заснавана на гульні; прыдумваць тыя гульні пісьменніку было незвычайна лёгка, бо і ў сталыя гады, ен не пазбавіўся маленства: калі пісаў для дзяцей, “дзяцінеў” і нават шчыра захапляўся прыдуманымі гульнямі. Кнігі В. Віткі “Дзеці і мы”(1977), “Урокі”(1982), “Азбука душы”(1988), “Дом, дзе жывуць словы” - мудрыя, арыгінальныя, наватарскія, яны ўзаемазвязаныя, дапаўняюць адна другую і складаюць цэласны цыкл. На старонках гэтых кніг аўтар закранае шмат праблем школьнага жыцця і выхавання. “Дзеці і мы” (1977 г.) У цэнтры педагагічнай сістэмы аўтара - маленькі чалавек, якога пісьменнік хоча абараняць ад дыктатаў дарослых. Напрыклад, у раздзелах “Пашкадуйце маленькага чалавека” і “Спачувайце дзецям” Вітка абвясціў сваім галоўным педагагічным прынцыпам любоў і павагу да дзіцяці. А ў раздзеле “Дыялогі з унучкамі” сабрана дзіцячая словатворчасць. Тут змешчаны дасціпныя пытанні і адказы ўнучак Цімоха Васільевіча. Шмат старонак у кнізе прысвечана спадчыне Сухамлінскага. Гэта можна сустрэць у раздзелах “Настаўнік”, “Подзвіг педагога”, “Сэрца аддаю дзецям”.

27. Развіццё літаратуры для юнага чытача ў 40-50-я гады. Выдавецкая дзейнасць перапыніла вайна. Аднак літаратура працягвала развівацца, пашыралася тэматыка, звязанная з паказам патрыятычнай барацьбы беларускага народа з фашызмам.Былі напісаныя вершы Я.Купалы “Беларускім партызанам”, Я.Коласа “Мая зямля”, вершы і казкі М.Танка “Гастэла”, “Маці”. Былі здабыткі і у прозе: апавяданні К.Чорнага “Маленькькая жанчына”, “Матчына кроу”, М.Лынькоу “Васількі”, “Астап”. Як адна з вельміважных вылучалася у пасляваеннай беларускай дзіцячай літаратурытэма працы. Цікавай спробай раскрыцця яе з’явілася аповесць Я.Брыля “Лазунок”, І.Грамовіча “Запаветны камень”, А.Якімовіч “Базылеу курган”. Традыцыя літаратурнага аповеду пра родны край была працягнута у 40-50-я гг. Пра вялікія багацці нашых лясоу, рэк і азёр.(В.Вольскі “Палясных сцяжынках” А.Вялюгін зборнік вершау “Рыбы нашых рэк”). Спачатку літаратура прысвечаная падзеям вайны, канцэентравала увагу выключна на праявах гераізма(апавяданні М.Лынькова “Васілікі”, А.Васілевіч “Чорны гальштук”).Былі напісаны тыя творы, якія перадавалі увесь драматызм знішчанага вайной дзяцінства(К.Чорны “Маленькая жанчына”, Я.Маур “Завошта”, “Максімка”. Вялікай папулярнасцю у чытачоу карысталася кніга апавяданняу-успамінау дзяцей “Ніколі не забудзем”. Агульнаму развіццю зацікайленнасці да ведау садзейнічалі прыгодніцкія і навукова-фантастычныя творы(“Таямнічы надпіс” В.Зуба, “Лета у Калінауцы” “Шосты акіян” М.Гамолкі. Пісменнікі імкнуліся зацікавіць дзяцей новымі адкрыцямі, патрэбай вывучаць багацці сваей краіны, таксама выхоуваць у чалавека пачуцце адказнасці за нацыянальныя скарбы.

28.Асноуныя тэндэнцыi развiцця БДЛ у 60-90 г. БДЛ гэтага перыяду характарызуецца далейшым паглыбленнем пазнання жыцця, большай увагай да псiхалогii героя, актыуным стауленнем да праблем сучаснасцi. Лiтаратура у гэты час узбагацiлася за кошт вернутых творау рэпрэсiраванных пiсьменникау, якия у наступныя дзесяцигоддзи заняли вядучае становишча у литаратуры. Усяляк падтрымливалися творы пра услауленне дружбы народау, узаемавыручку и братнюю дапамогу прадстауникоу розных рэспублик у аказанни дапамоги пры розных стыхийных бедствах. Таки падыход адпавядау и гуманистычным прынцыпам литаратуры наогул. Творы, якия были прысвечаны этаму накирунку: паэма А. Пысина «Дзяучынка Марыям», аповесць Г. Василеускай «Я еду на верблюдзе». Шмат творау для дзяцей было надрукавана пра героику вайны з фашызмам. Некальки аповесцей, прысвечанных юным удзельникам тых трагичных падзей, написала Г. Василеуская: аповесць «Маланка у начы», «Малюнак на снезе». Жыцце падлеткау у акупираванным горадзе адлюстравана у аповесци «Бывай Грушаука». Глыбинёй асэнсавання вылучаюцца аповесци И. Сяркова «Мы з Санькам у тыле ворага», «Мы з Санькам артылерысты». У аповесцях аутар здолеу не тольки арганична злиць паказ лёсу юных герояу з шыроким адлюстраваннем жыцця и змагання усяго народа ва умовах часовай нямецка-фашысцкай акупацыи на тэрыторыи Беларуси, а и захавацб непауторны свет дзяцинства. Не менш значным для БДЛ было и асэнсаванне праблемы «чалавек и прырода».Для грамадства вельми важна, якими вырастуць дзеци, каму можна будзе даверыць шматколеравы и багаты прыродны свет. Усе апавяданни и замалёуки старэйшага беларусскага письменника Ул Ляуданскага са зборникау «На беразе раки», «Над Неманам» и др. прысвечаны узаемааднсинам дзяцей и прыроды. Праблема выхавання у дзяцей гистарычнай свядомасци заусёды была актуальнай для беларусскай литаратуры. У другой палове 20 ст. зъявилася больш магчымасци акцэнтаваць увагу дзяцей на падзеях нац. Гисторыи, на яе гераичных и трагичных момантах (аповесци А Якимовича «Адкуль лиха на свеце», «Кастусь Калиноуски»). БДЛ глыбока и усебакова адлюстравала паусядзеннае жыцце школьникау, их праблемы. Праблемам бадзяжництва дзяцей, спаузання их на злачынныя сцежки шмат творай прысвяцу П Кавалёу «Ленька Гром», А Пальчэуски «Аля и Галя». Выхаванню высакародных пачуццяу, адчування чалавечай годнасци у школьника, гатоунасци дапамагчы сябру у бядзе, ветливасци, павазе да старэйшых садзейничае паэзия творцау розных пакаленняу. Шмат таких вершау написали В. Витка, Ул. Дуьоука, Э. Агнчцвет и инш. Таким чынам БДЛ гэтага перыяду выйшла на новыярубяжы: яна узбагацилася як жанрава, так и тэматычна, значна вырасла и яе мастацкая вартасць.

29 Казачны свет В. Віткі:

Першая кніжка для дзяцей – казка «Ваверчына гора» (1948г.). Гэты твор з першых радкоу захапляе дзяцей, стымулюе их увагу и эмоцыи, чытачы шчыра спачуваюць ваверачцы. Чытаючы дзицячыя творы В. Витки, адчуваеш, што ён творыць мову, як музыку; здзиуляе бязмежная фантазия паэта, арыгинальныя казачныя ситуацыи. У казцы «Вавёрчына гора» Няма маральных павучанняу; не гаворыць паэт дзецям, што трэба быць добрым, спагадливым, гатовым прыйсци на дапамогу, лежыць даражыць славай бацькоу, дзядоу, прадзедау. Усе гэта вычытваюць, спасцигаюць сами чытачы; яны добра адчуваюць адносины аутара да таго, пра што ён пиша займальна, з гумарам, цепдынёй.

З новай казкай В. Витки «Буслинае лета» (1958) у БДЛ прыйшоу и застаусянасябрам многих пакаленняу дзяцей литаратурны герой Вася Вяселкин. «Партрэт» гэтага усмешливага, бялявага хлапчука у бел.адзенни стау своеасабливай эмблемай часописа «Вясёлка»: шукальник прыгод, фантазёр, добры сябар.

Асабливасць казки «Буслинае лета» У тым, што яна гучыць нибы з вуснау самога Василя, школьніка, яки скончыу 3 классы. Асноуны змест казки складаюць уражанни, што засталися у Василя ад знаёмства, а потым ад сяброуства з разумным, прыветливым и добразычливым буслам и яго сямъёй. Мова казки свежая, звонкая, у ей прысутничаюць народныя и створаныя самим аутарам прыказки, крылатыя фразы, афарызмы.

Вершаваными радками пачынаецца казка «Казка пра цара Зубра» (1960). Дзецям тут адкрываюцца прасторы Белав. Пушчы, дзе стольки прыгажосци, шмат розных лясных жыхароу. Казка падабаецца дзецям багаццем незвычайных прыгод, зменлівыми рытмами вершаваных радкоу, падабаецца им и станоуча уплавае на их вобраз Васи Вясёлкина – кемливага, энергичнага, нястомнага, справедливага, здольнга пераадолнць любую перашкоду.

Вельми натуральна паэт пераносиць казачнае дзеянне у наш час и, актывизуючы увагу дзяц ей, дае им магчымасць стаць нибы удзельниками ци сведками падзей, пра якия раснавядаецца у творы. Напрыклад у казках «»ППШ (пачатковая птушынная школа)» и «Азбука Вясёлкина» яны трапляюць у 2 незвычайныя и пры гэтым такия розныя школы: даведацца пра их цикава и вучням-пачаткоуцам и дашкольникам.