Зін өзі тексеру сұрақтары. Тәжірибелік сабақтың тақырыбы № 4

1.Сыну дегеніміз не?

2.Сынудың тү рлері?

3.Соғ ып алу дегеніміз не?

Тә жірибелік сабақ тың тақ ырыбы № 4

Жоғ арғ ы жә не тө менгі сынық кезіндегі табелдік жә не қ олда бар иммобилизациялау қ ұ ралдарымен алғ ашқ ы медициналық кө мек кө рсету ережелері

Мақ саты: Ашық жә не жабық сынық тар кезінде алғ ашқ ы медициналық жә рдем кө рсетудің (АМЖК) жалпы ережелері. Жарақ аттанушыны тасымалдау тү рлері.

АМЖК кезінде сынық тардың асқ ынып кетпеуіне (жарақ атты шок, қ ансырау жө не т.б.) кө п кө ң іл бө лінеді. Ең алдымен, шок немесе артериядан қ ан кету кезінде (аз уақ ытқ а жгут салынады) жә рдем кө рсетіледі. Ү лкен тү тікті сү йектердің (жамбас жә не т.б.) сынуы кезінде зардап шегушіге шоктың алдын алу жә не ауыру сезімін азайту ү шін ауыруды басатын дә рілер (промедол, морфин жә не т.б.) енгізіледі. Морфинді қ абырғ а, жамбас жә не т.б. сынуы кезінде колдануғ а болады.

Зақ ымданғ ан қ ол-аяқ ты иммобилизациялау керек (уақ ытша бекіткіш таң ғ ыш немесе қ ол-аяқ тың, дене бө ліктерінің қ озғ алысы мен тыныштығ ын қ амтамасыз ететін тасымалдағ ыш жақ таулар салынады). Олар:

· ауыру сезімін (шоктың алдын алу) азайтуғ а;

· жарақ аттық бү лінудің (жұ мсақ тіндер мен ішкі органдар) пайда болуына жол бермеуге;

· ашық сынық кезінде жарада ірің пайда болуы мен дамуының қ аупін азайтуғ а;

· сынық сү йектерінің бітіп кетуі ү шін қ олайлы жағ дайлар жасауғ а кө мектеседі.

Егер ашық сынық болса, онда жақ тауларды салмас бұ рын жараны ө ң деп, стерильді таң ғ ыш салу керек. Жарағ а жұ қ па тү спеу ү шін, сү йек сынық тарын тү зетуге болмайды.

Зақ ымданғ ан ошақ та стандартты жақ таулардан басқ а жасаң ды (колда бар) жақ таулар (ағ аштан, шыбық тан, ағ аш қ абығ ынан, сабан байламынан, картон қ ағ аздан, қ олшатырдан, кү ректен, сү ң гі пышақ тан, мылтық тан жасалғ ан) қ олдануы мү мкін.

АМЖК қ олдануындағ ы тү рлі стандартты жақ тауларды пайдалану керек: металдан жасалғ ан (мысалы, Крамер сатылы жақ таулары) ағ аштан жасалғ ан (Дитерихс типті жақ таулар), кейде пластмастан жасалғ ан (кол-аяқ ты ыстық суғ а тү сіргеннен соң оларды реттейтін).

Жақ таулар — алдын ала мақ та немесе басқ а матамен оралады; жақ таудың бір бө лігін киім ү стінен (соғ ыс немесе кыс кезінде) салады, оның астында жарағ а салынатын стерильді таң ғ ыштар қ алады.

Дененің ашық жерлерін де мақ тамен орауғ а болады. Мақ тамен оралғ ан жақ тау ү стің гі жағ ынан дә келі бинтпен бекітіледі, оны қ ол-аяқ формасы мен кө лемі бойынша бү гіп салу керек (ол ү шін ө зіне немесе басқ а сау адамғ а салып кө ру қ ажет). Дайын жақ тауды бекіту (бү гіліп, мақ тамен оралғ ан) дә келі бинтті ал ол колда болмағ ан кезінде — ү шкіл орамалды, орамалды, ішкі киім етегін, жіп-арқ анды, бау-белдікті қ олданумен жү зеге асырылады. Бұ л кезде қ ол-аяқ физиологиялық жағ дайғ а келтіріледі. Аяқ тың сынуы кезінде жақ тау (тасымалдағ ыш) аяқ тың тү зетілген жағ дайында салынады.

Жақ тауды салудың негізгі ережелері: сү йектің сынуы кезінде кем дегенде сынғ ан жерге жақ ын жатқ ан екі буын оралатындай етіп жақ тауды салу керек (яғ ни сынақ тан биік жә не тө мен).

Мысалы:

• балтыр сү йектерінің сыну кезінде — тізе жә не аяқ басы-балтыр буындарын орап алу;

• иык сү йегінің сынуы кезінде — иық, шынтақ жө не кә рі жілік білезік буындарын орап алу;

• жамбас сү йегінің сынуы кезінде — жамбас, тізе жә не аяқ басы, балтыр буындарын орап алу.

Қ ол немесе аяқ басы саусақ тарының ұ штарын (егер олар зақ ымданбаса) таң ғ ыштан бос қ алдырады (қ ол-аяқ тың қ ан айналымын тексеру ү шін);

Қ олды иммобилизациялау ү шін сым темірлы сатылы жақ таулар (Крамер), фанер жә не картон, ү шкіл орамалмен байлау жә не т.б. қ олданылады; аяқ ү шін — Дитерихс арнайы тасымалдағ ыш жақ тауларын (ағ аш) немесе бірнеше ү лкен сатылы Крамер жақ тауы қ олданылады.

Бас сү йегі, бұ ғ ана, қ абырғ а, омыртқ а, жамбас сү йектері, қ ол-аяқ сү йектерінің сынуы кезіндегі алғ ашқ ы медициналық жә рдем кө рсету тә сілдері (иммобилизацияның табельді жә не қ олда бар қ ұ ралдарын пайдаланумен)

Бас сү йегі сынғ анда: зардап шегушіні зембілге жатқ ызып, тезірек емдеу мекемесіне жеткізуді камтамасыз ету керек. Жү рек қ ызметі бұ зылғ ан кезде камфора немесе кофеин, ал тыныс алу ә лсізденгенде—жасанды тыныс алдыру қ олданылады. Ми шайқ алғ анда морфин енгізуге болмайды (ө йткені, тыныс алуды жауып қ алуы мү мкін). Тасымалдау кезінде зардап шегушінің жағ дайын (тамыр соғ уы, тыныс алуы) бакылап отыру қ ажет, басын бір қ ырынаа бұ рып жатқ ызып (қ ұ сық қ а тұ ншығ ып қ алмауы ү шін) жә не оны мақ та-дө кеден жасалғ ан дө ң гелек ү стіне жатқ ызады (кө рпе, киім, мақ та, сабан салынғ ан қ апқ а немесе ү рмелі резең ке дө ң гелекке).

Бұ ғ ана салғ анда: сынғ ан жерді басып кө ргенде, ондағ ы майысулардың болуы байқ алады. Жә рдем кө рсету кезінде қ олтық астына мақ та немесе дө кеден жасалғ ан тығ ыз қ алтқ ы қ ойылып, сосын зардап шегушінің қ олын шынтақ буынынан бү геді, иық сү йегін денеге қ атты қ ысып тұ рып, оғ ан қ олды мық тап бинтпен орайды немесе ү шкіл орамалмен бекітеді.

Қ абырғ а сынғ анда: тура (жоғ арыдан қ ұ лағ анда, соқ қ ы тигенде) жә не тура емес (кеуде клеткасы қ ысылғ анда) жарақ аттар нә тижесінде пайда болады. Бір уақ ытта қ абырғ адағ ы ө кпе қ абы, қ абырғ ааралық тамырлар мен жү йкелер, кейде ө кпе, бауыр, кө к бауыр да зақ ымдануы мү мкін. Қ абырғ аның ө ткір сынық тары ө кпеге зақ ым келтіріп, пневмоторакс пен ішке қ ан кету дамуына ыктал етуі мү мкін.

Иммобилизация — барынша дем шығ ару кезінде кеуде клеткасына нығ ыздалғ ан айналма таң ғ ыш салу. Ауру сезімімен жө телді азайту ү шін промедол жә не кодеин қ олданылады. Кө птеген сынық тар, ішкі органдардың зақ ымдануы, пневмоторакс жә не жарақ аттың тұ ншығ у кездерінде жартылай отырғ ан жағ дайда тасымалданып, емдеу мекемесіне жіберіледі, зардап шегушінің жағ дайы бақ ыланады.

Омыртқ а сынғ анда: бұ л аса ауыр зақ ымдану; жамбас сү йектері қ ызметінің бұ зылуына, қ ол-аяқ тың сал болып қ алуына ә кеп соқ тыратын жұ лынның жаншылуымен коса беріледі. Сынық тар ашық, жабык, асқ ынғ ан, аскынбағ ан, жаншылғ ан болуы мү мкін.

Алғ ашқ ы медициналық жә рдем кө рсету кезінде жұ лынның жаншылып қ алуын (зақ ымдануын) тудырмас ү шін, омыртқ а бү гілуін болдырмау қ ажет. Арнайы уақ ытша белгілеулер — зардап шегушіні етпетінен абайлап зембілге салады, иық асты мен бас жағ ына жастық немесе қ алтқ ы қ ояды. Жұ мсақ зембілге аркасымен жатқ ызғ анда, оғ ан ағ аш жайма тақ та, фанер, кең тактайша немесе бірнеше ұ зын фанер жактаулар салынады (аурудың аркасына жө не бү йіріне тө рт фанер жақ тауларды бинтпен орап байлап қ оюғ а болады).

Мойын омыртқ алар сынғ ан кезде — зардап шегушіні зембілге арқ асымен жатқ ызады, ал мойын астына (кейде иық астына) жастық немесе бү ктелген киім, мү мкіндік болса, мойын астына мақ та жағ алық салынады (мақ таның қ алың қ абатымен орап, дә келі бинтпен таң у).

Жамбас сү йегі сынғ анда: зардап шегушіні кө рпемен жабылғ ан жайма тақ тағ а жатқ ызады (тақ тай немесе фанер) жедел тү рде емдеу мекемесіне жеткізеді. Сынық тар жай (жамбас сү йегі тұ тастығ ының бұ зылмауы) жә не кү рделі (жамбас сү йегі тұ тастығ ының бұ зылуы) болып табылады; сондай-ақ ұ ршық тық ойық тың сынуы — сан сү йегінің шығ уымен жә не сан сү йегінің шық пауымен де ажыра-тылады. Соң ғ ылары жамбас сү йегінің асиметрияғ а ұ шырауына немесе қ исаюымен, ауырсынғ ыштық жә не ауыруымен ерекшеленеді. Сан сү йегінің шығ уы — табиғ и емес, жамбастың жағ дайы серіппелі тү рде бекітілген, оның басы ө згертілген жағ дайда болады. Ауыр сынық тар кезінде қ ан кету 1, 5 — 3 л дейін жетеді.

Қ ол сынғ анда: жақ тау салу кезінде келесі ережелерді сақ тау керек: зақ ымданғ ан колды созуғ а болмайды, ашық жара мен қ атты қ ан кету кезінде, алдымен, таң ғ ыш пен жгут салынады, сосын қ олдың екі жағ ынан жақ тау қ ойылады; екі жақ тау да сынық орнынан тө мен жә не жоғ ары орналасқ ан буындарды камтуы керек; жақ тауды салар алдында жұ мсақ мата немесе мақ тамен орау қ ажет.Тасымалдағ ыш жақ тауды салу кезің де колды белгілі бір жағ дайғ а қ ояды: қ ол иық буынында біраз алғ а беріледі, тік бұ рыштап шынтақ та бү гіледі; кө п жағ дайда алақ ан ішке қ арай қ ысылады;

1) кол қ оспасы біраз сыртқ а қ арай бү гіліп, саусақ тар жартылай бү гіледі, ол ү шін аурудың алақ анына бинт немесе дә кеге оралғ ан тығ ыз мақ та тү йіншегі салынады. Зардап
шегуші оны саусақ тарымен қ ысып алады.

Стандартты сым темірлі жақ тауларды (Крамер) пайдаланғ ан дұ рыс, ал олар қ олда болмағ ан жағ дайда — фанер, картон немесе басқ а жақ таулар қ олданылады, ең болмағ анда — зақ ымданғ ан қ олды ү шкіл орамалмен асып қ ою керек (қ ол коспасы мен білек сынуы кезінде) немесе оны денеге бинтпен орап тастайды (иық сынғ ан кезде).

Иық сынғ ан кезде жақ тауды бү гілген колдың сырт жағ ына салады: саусақ тү бінен бастап, козғ алмайтын қ олдың иық буынына дейін. Жақ таудың ұ зындығ ы келмеген жағ дайда оның ұ штарына фанер тақ тайшаны бинтпен орау арқ ылы ұ зартуғ а болады.

Білек сү йектер сынғ ан кезде жақ таушаны тікелей білекке салады, ал бинтпен оралғ ан білекті ү шкіл орамалмен асып кояды.

Қ ол қ оспасы мен саусақ сү йектерінің сынуы кезінде жақ таушаны алақ анының бетіне салып, мық тап бинтпен орайды, ал қ олды ү шкіл орамалмен асып қ ояды.

ЖАРАҚ АТТАНУШЫНЫ ТАСЫМАЛДАУ

Есінен айырылғ ан жарақ аттанушыны тасымалдау ө те қ ауіпті. Қ атты қ ан кету, ашық сынық кезенде бірінші медициналық кө мек кө рсету, естен танғ ан адамды тасымалдау қ ауіпті.

Жарақ аттанушыны тасымалдау тү рлері

Ø Қ азақ пен тасы малдау;

Ø Екі футболкадан немесе палтодан жасалғ ан тасымалдағ ыштар. Тү ймелерін қ адап, жең ін теріс қ аратып қ адағ а таң ылады. Жарақ аттанушы ү стіне жатқ ызылады.

Ø Шанамен, шаң ғ ымен тасымалдау;

Ø Отырғ ызып, тасымалдағ ыштармен тасу;

Ø Жіппен таң ып тасу;

Ø Кесілген қ олдорбамен тасу;

Ø Ағ аштан жасалғ ан сү ргілермен мата, терімен тасымалдау;

Ø Жарақ аттанушының тасымалдану барысындағ ы қ алпы:

· жарақ аттанушы естен танып қ алғ ан жағ дайда, арқ асы жә не аяқ -қ олы сынғ ан жағ дайда – арқ амен жатқ ызып тасымалдау;

· жарақ аттанушы естен танып қ алғ ан жағ дайда, арқ а жауырыны сынғ анда – ішімен жатқ ызу;

· жамбас сү йектері сынып, ішкі қ ұ рсақ ашық жарақ аттанғ анда, буын тізелері қ исайғ анда – арқ амен жатқ ызып тасымалдау;

· жарақ аттанушы есінен танып қ алғ ан жағ дайда жә не қ ансырағ анда – басты тө мен жә не аяқ тығ оғ ары кө теріп арқ амен жатқ ызу;

· жарақ аттанушы есінен танып, басқ а амал болмағ ан жағ дайда бір жанымен жатқ ызу;

· дененің жоғ арғ ы жағ ы немесе мойын жарақ аттанғ анда жартылай отырғ ызып, аяғ ын алдына созу;

· кеудесі жарақ аттанып жә не іш қ ұ рылысы басқ а да жерлері кенеттен аурып немесе қ уық органдары жарақ аттанғ анда (тізенің астындағ ы жағ ына тіреуіш қ ою) – тіземен жантайып отырғ ызу.