Тістердегі тісжегініҢ диагностикасы, клиникалыҚ кӨрінісі, салыстырмалы диагностикасы

2.10.1. ТІСТЕРДЕГІ ТІСЖЕГІНІ ДИАГНОСТИКАЛАУ Ә ДІСТЕРІ

Бастапқ ы тісжегі кезінде немесе ақ дақ кезең інде визуальді кө рінетін тіс беттерін тексеру керек. Бұ л ү шін алдыменен тістерді тіс қ ақ тарынан тазалайды да ауамен кептіреді. Процедураны жү ргізу нә тижесінде сау кіреуке тү сінен ө згешелеу беткей ү стіндегі ақ немесе аз кө лемде пигменттелген дақ тар белдеуі анық талады.Тістің бастапқ ы зақ ымдануы кезінде кіреукенің ө ткізгіштігінің жоғ арлауы тіс тіндерін витальді бояу арқ ылы тісжегінің дақ ты кезең індегі минералсыздану дә режесін жә не орналасуын анық тауғ а мү мкіндік береді.Тексеруді жү ргізу ү шін алдыменен тіс беттерін тіс қ ағ ынан тазалайды жә не тісті сілекейден бө лектейді де кептіреді. 2%метилен кө гі ерітіндісімен бояйды.Зақ ымданғ ан ошақ тың боялу қ арқ ындылығ ын ерітіндіні жұ ғ аннан кейін минералсыздану дә режесінің ақ шыл-кө к тү стен қ ара-кө к тү ске боялу аралығ ындағ ы кө рсеткішіне қ арай бағ алайды.(2.12сурет).

Бұ л ә дісті бастапқ ы тісжегіні тістің қ атты тіндерінің тісжегіден басқ а зақ ымдауларымен салыстырмалы диагностика (гипоплазия, флюороз) жү ргізгенде қ олданғ ан қ олайлы. Тісжегіден басқ а тістің қ атты тіндерін зақ ымдайтын ақ ауларды тістің қ атты тіндері боялмайды. Бұ л ә дісті қ айта минералдау терапиясының нә тижесін бақ ылау кезінде де қ олданылады.

Тісжегінің бастапқ ы кезең ін, пломба айналасындағ ы екіншілік тісжегіні анық тау ү шін траниллюминация ә дісін қ олданады: тіс тіндеріне галлоген шамы арқ ылы бағ ытталғ ан сә уле шоғ ырларымен сә улелендіру арқ ылы анық тайды. Бұ л ә дісті қ олдану ү шін арнайы сә улендіргіштерді қ олданады. Зақ ымданғ ан ошақ тар сә уле жіберу кезінде кү ң гірт кө рініс береді.

2.12.Сурет. 2% метилен кө гіменбояу кезіндегікіреукедегі минералсыздану ошағ ы.

Тісжегіні анық тау ү шін бұ дан басқ а тістің қ атты тіндеріне ультракү лгін сә улесін қ амтитын сә улелер қ олданады. Соң ғ ы кезде тістің қ атты тіндерінің люминесценциялау ү шін лазер сә улелерін қ олданып жү р.

«KaVo DIAGN Odent» аппаратын қ олдану. Тістерде тісжегімен зақ ымдануын жә не тістердің кө зге кө рінбейтін беттерінде орналасқ ан ошақ тарды ертерек анық тау ү шін KaVo DIAGNOdent аппаратын қ олданады..

Жұ мыс істеу қ ағ идасы. Лазерлі диод импульсті 655нм толқ ын ұ зындығ ындағ ы қ ызыл спектрлі сә уле шығ арады. Сә уле толқ ындарын фиброоптикалық элементтер кө мегімен шоғ ырландырып, иілмек талшық ты –оптикалық сә улеберуші жә не арнайы қ ондырғ ылы ұ штық ты тіс бетіне жақ ындатады.Бү тін кіреукеге қ арағ анда патологиялық ө згеріске ұ шырағ ан тіс тіндері сә уле толқ ынын басқ а ұ зындық та шағ ылыстырады.Шағ ылысқ ан толқ ын ұ зындығ ы электронды аппарата талданады. Тінде минералсыздану ошағ ы анық талғ ан жағ дайда дыбыстық белгі беріледі. Аппарат кіреукедегі кішігірім зақ ымдануғ а жауап береді. Диагностикалық дә лділігі 90% қ ұ райды. Флюоренцияның қ арқ ындылығ ы сандық мағ анада анық талады.

0–10 — кіреуке бү тін;

10–25 — минералсыздану кіреуке дең гейінде;

25 жә не одон жоғ ары — дентин тісжегісі.

Жү ргізу тә сілі. Тістердің бетін мұ қ ият қ ақ тардан тазалайды, сілекейден бө лектеп, кептіреді. Содан кейін қ ондырғ ылы аппарат ұ штығ ын тексерілетін аймақ қ а қ арай баяу перпендикулярлы орналастыра тіс бетіне жанастыра отырып жылжытады. Немесе 1, 5 мм тіс бетіне жанастырмай орналастырады.

(2.13сурет). Толық дә лелдік ү шін тә сілді қ айтара жү ргізеді де орта мағ анасын анық тайды.

2.13. Сурет. Тісжегінің зақ ымдануының алғ ашқ ы кезең ін KaVo DIAGNOdent аппараты кө мегімен диагностикалау.

Тістің тіндерін зондпен сү ң гілеудің маң ызды мағ анасы бар.Кіреукенің бастапқ ы бұ зылу кезең інде беті тегіс емес ошақ тар анық талады.

Тісжегінің даму қ арқ ынына қ арай бұ л ә дістің кө мегімен зақ ымдау ошағ ының терең дігін, ауыру белбеуін анық тауғ а болады. Тісжегінің ә ртү рлі кезең дерін жә не ұ лпа ауруларын салыстырмалы диагностика жү ргізу кезінде қ олданылатын қ осалқ ы тексеру ә діс - термометрия толық ақ парат береді.

Тістердің электрқ озғ ыштығ ын анық тау (электроодонтометрия – электроодонтодиагностика, электроодонтотест) тіс ұ лпасы мен тіс тө ң ірегіндегі тіндердің жағ дайы туралы мә лімет бере алады. Бұ л да физикалық тексеру ә дісіне жатады жә не кез келген тірі тіннің тітіркендіргіштер ә серінен қ озу жағ дайына негізделген. Тітіркендіргіштің жауап туындататын ең тө менгі кү ші немесе дең гейі қ озу табалдырығ ы немесе қ озу кө рсеткіші (порог возбудимости) деп аталады. Сау тістер ток кү шіне 2 - 6 мкА ге жауап береді. Терең тісжегі кезінде тіндердің электрқ озғ ыштығ ы 10–15 мкА тө мендейді.

Бұ л ә діс стоматология саласында кең қ олданыс тапты. Кө птеген рентгендік тексеру ә дістерінің терапиялық стоматологияда жиі қ олданылатыны – рентгенографиялық немесе ағ залардың рентген суреттерін алу ә дісі.

Ө те жоғ ары дә режеде минералданғ андық тан рентген суретке (негативте) тіс кіреукесі ө те тығ ыз жә не біркелкі ақ кө лең ке береді, дентин мен цемент тығ ыздығ ы одан аздау, сондық тан ақ кө лең ке береді. Периодонт тіні рентген сә улелерін ө ткізетін болғ андық тан қ ара кө лең ке береді. Сондық тан осы кө лең ке арқ ылы периодонт орналасқ ан саң ылаудың (периодонт саң ылауы – периодонтальная щель) диаметрі 0, 2-0, 25 мм біркелкі жің ішке қ ара кө лең ке пішінді жобасын анық тауғ а болады. Периодонт саң ылауының бір қ абырғ асын тү бір цементі, екінші қ абырғ асын тү бір ұ яшығ ының компакты сү йек қ абаты қ ұ райды.

Ә рине осы қ осалқ ы тексеру ә дістерінен басқ а ең маң ыздысы негізі тексеру ә дістері: қ арап жә не сұ рап тексеру.

2.10.2.ТІСТЕРДІҢ ТІСЖЕГІСІНІҢ КЛИНИКАЛЫҚ КӨ РІНІСІ

2.10.2.1. КІРЕУКЕ ТІСЖЕГІСІНІҢ АҚ ДАҚ ТЫ КЕЗЕҢ ІНДЕГІ КЛИНИКАЛЫҚ КӨ РІНІСІ (БОРТҮ СТЕС) (БАСТАПҚ Ы ТІСЖЕГІ) (К02.0)

2.10.2.2. АҚ АУ КІРЕУКЕДЕ ОРНАЛАСҚ АН КЕЗДЕГІ ДЕКІРЕУКЕ ТІСЖЕГІСІНІҢ КЛИНИКАЛЫҚ КӨ РІНІСІ (К02.0) (БЕТКЕЙ ТІСЖЕГІСІ)

2.10.2.3. ДЕНТИН ТІСЖЕГІСІНІҢ КЛИНИКАЛЫҚ КӨ РІНСІ(К02.1) (ОРТА ТІСЖЕГІСІ)

2.10.2.4. Ұ ЛПАНЫҢ БАСТАПҚ Ы Қ АБЫНУЫНЫҢ КЛИНИКАЛЫҚ КӨ РІНІСІ (Ұ ЛПАНЫҢ Қ ЫЗАРУЫ) (К04.00) (ТЕРЕҢ ТІСЖЕГІ)

2.10.3.ТІСТЕРДІҢ ТІСЖЕГІСІНІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ ДИАГНОСТИКАЫ

2.10.3.1. КІРЕУКЕ ТІСЖЕГІСІНІҢ АҚ ДАҚ КЕЗЕҢ ІНІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ ДИАГНОСТИКАСЫ (БОР ТҮ СТЕС, БАТАПҚ Ы ТІСЖЕГІ) (К02.0)

2.10.3.2. КІРЕУКЕ ТІСЖЕГІСІНІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ ДИАГНОСТИКАСЫ (К02.0) (БЕТКЕЙ ТІСЖЕГІСІ)

2.10.3.3. ДЕНТИН ТІСЖЕГІСІНІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ ДИАГНОСТИКАСЫ (К02.1) (ОРТА ТІСЖЕГІСІ)

2.10.3.4. Ұ ЛПА Қ АБЫНУЫНЫҢ БАСТАЛУЫНЫҢ САЛЫСТЫРАМЛЫ ДИАГНОСТИКАСЫ(Ұ ЛПАНЫҢ Қ ЫЗАРУЫ) (К04.00) (ТЕРЕҢ ТІСЖЕГІ)

2.10.4. ЦЕМЕНТ ТІСЖЕГІСІ (К02.2)

Тісжегімен тіс сауытымен қ атар тіс тү бірі де зақ ымданады. Тү бір тісжегісі негізінен 35-45 тен ү лкен жас арасындағ ы адамдарда кездеседі. Тү бірдің зақ ымдануы кезінде цемент тісжегісі дамиды. (К02.2), тү бірдің дентині тісжегісі (К02.1), ал кейбір жағ дайларда тоқ талғ ан тісжегі болуы мү мкін. (К02.3). Тү бір тісжегісінің дамуына міндетті тү рде– қ ызылиек рецессияы болуы нә тижесінде туындайтын тү бірдің бір бө лігінң жалаң аштануы керек.

Ауыз қ уысының нашар гигиенасының мағ анасы цемент тісжегісінің дамуында ү лкен орын алады. Пародонт аурулары, ас қ ұ рамындағ ы кө мірсулардың кө п болуы жә не жас мө лшері цемент тісжегісінің дамуында ө те маң ызды.

Цемент тісжегісінің тікелей себептері тіс қ ағ ында тісжегітуындатушы микроорганизмдердің қ ызметінің ферменттенуі нә тижесінде жиналғ ан органикалық қ ышқ ылдар жә не нашар ауыз қ уысының гигиенасы болып табылады. Тіс қ ағ ындағ ы рН критикалық мө лшерден тө мен болу мағ анасы цементің жә не тү бір дентинінің минералсыздануына алып келеді.

Қ арап тексергенде зақ ымдану ошағ ындағ ы цемент тісжегісі ү лкен емес кө лемдегі кә дімгі сары тү стес дақ қ а ұ қ сас келеді. Цементтің қ алың дығ ы ө те ү лкен емес, сондық тан оның беттері шайнау ү рдіс кезінде немесе гигиеналық процедадан тез қ ажалады да тү бір аймақ тары жалаң аштанады.

Осының нә тижесінде цемент тісжегісі тез тү бір дентиніне таралады. Тү бір дентинінің тісжегімен зақ ымдануы цементтегі сияқ ты алғ ашында минералсыздану нә тижесінде тү сі ө згереді. Тү бір тісжегісінің ағ ымы созылмалы. Зақ ымдану ошағ ы кө п дә режеде тү бір бетіне қ арай тарайды, ал аз дә режеде терең денеді.Негізінен ағ ымы симптомсыз жү реді. Науқ астарды кө біне косметикалық аспектісі мазалайды. Тү бір цементінің тісжегісі мен тү бір дентинінің тісжегісін тіс сауытының мойын бө лігінде орналасқ ан тісжегімен, сына тә різді ақ аумен, кіреуке эрозиясымен салыстырады.

Цемент тісжегісі мен тү бір дентинінің тісжегісін алғ ашқ ы кезең інде емдеу рациональды гигиеналық процедура, қ айта минералдау шараларын жү ргізу болып табылады. Консервативті емнің нә тижесінде, ауыз қ уысы гигиенасының сапалы жағ дайы кезінде зақ ымданғ ан аймақ қ оң ыр тү стес болып біртіндеп пигменттеледі.Зақ ымданғ ан тін тығ ыздалады жә не жылтыр болады. Тісжегі қ уысын тек пломбылау керек. Пломбылау нә тижесі кө біне науқ астың ауыз қ уысы гигиенасын дұ рыс сақ тауынан болады.Тамақ қ ұ рамында кө мірсулы диетаның аз болуына мә н беру керек.Тісжегі қ уыстарын Блек жү йесінің V классы бойынша егеп тазалап пломбылау керек. Материалдардан кү міс амальгамасын, иономерлі цементтерді жә не композиттік материалдарды қ олдануғ а болады.

2.10.5. ТІСТЕРДЕГІ ТОҚ ТАЛҒ АН ТІСЖЕГІ (К02.3)

Қ азіргі кезде тісжегінің белсенді ағ ымды минералсыздану ү рдісімен қ атар кіреукеде қ айта минералдану жү ретіні дә лелденген. Кейбір жағ дайларда жә не кіреукедегі минералсыздану ү рдісіне байланысты тісжегі ү рдісі тоқ атауы мү мкін. Қ айта минералдану ү рдісі ү шін кіреукенің органикалық матриксінің бү тіндігі міндетті шарт болып табылады. Науқ астың анамнезінен кіреукедегі тү сі ө згерген ошақ тың ұ зақ уақ ыт тұ рғ анын анық тауғ а болады.Бірнеше тістердің зақ ымдануы кезінде ақ аудың сипаттамасы бірдей. Қ арап тексеру кезінде кіреуке бетіндегі дақ аймағ ында кедір бұ дырлық анық талады, бірақ беткі қ абаттың бү тіндігі бұ зылмағ ан.

Тісжегі дағ ының тү с рең кісінің ә ралуан болуын жылдамдамығ ан минералсыздануғ а жатқ ызуғ а болады. Ақ шыл-қ ызыл тү сті дақ тар кіреукенің интермитациялық минералсыздануына тә н болса, ал қ ара –қ оң ыр жә не қ ара тү сті тісжегі дақ тары минералсыздану ү рдісінің тоқ тағ аны жайында мә лімет береді. Бір дақ аймағ ындағ ы пигменттелген ә ралуан рең кінің ақ тү стес минералсызданғ ан аймақ тармен қ осарлана кездесуі байқ алады.Бұ л тісжегі дағ ының ә р белбеуіндегі минералсыздану жә не қ айта минералдау ү рдісінің біркелкі болмауына тікелей байланысты. Тісжегі, тісжегі дағ ының барлық даму сатысында тоқ атуы мү мкін, бірақ минералсыздану ү рдісінің тұ рақ тануы жә не тоқ тауы ақ тү стес тісжегі дағ ының пмгменттелген тү стес дақ қ а ауысуында ғ ана болуы мү мкін. Ақ жә не ашық -қ оң ыр тү с кезіндегі патологиялық ү рдіске негізінен интермитациялаушы сипат тә н.

Пигментті субстраттың пайда болуы – минералсыздану жә не қ айта минералдану сияқ ты екі қ арама-қ арсы ү рдістің қ арқ ындылығ ына жә не патологиялық ү рдістің тұ рақ тануы мен дезинтеграциялануының кө рінісі ретінде қ оң ыр немесе қ ара тү стес дақ тардың пайда болуымен суреттеледі.

Кіреукеге қ ышқ ылдың ә сер етуі кіреукеде тісжегі ақ ауының пайда болуының себебі болып табылмайды. Сілекейдің буферлік қ асиетіне байланысты кіреукедегі минералсызданғ ан ошағ ы жартылай қ айта минералданады. Минералсыздану жә не қ айта минералдану ү рдістері тек қ ана жергілікті факторларғ а ғ ана байланысты емес, олар медико-ә леуметтік факторлар мен организмнің жалпы жағ дайымен тығ ыз байланыста. Олар кө мірсулары, тіс қ ақ тары, ауыз қ уысының гигиена дең гейі, ауыз суындағ ы фтордың мө лшері, жас, аурулар мен ө мір сү ру салты болып табылады.

Организмнің жалпы жағ дайы тісжегінің дамуына сілекейдің бө ліну жылдамдығ ы, кө лемі жә не буферлік қ асиеті арқ ылы тікелей ә сер етеді.

Тоқ талғ ан тісжегінің дамуында маң ызды мағ ана болып сыртқ ы, ионды селективті жарғ ақ қ асиетіне ие, бетасты ошағ ында минералсыздану мен қ айта минералдануды дамытатын кіреуке қ абатының бү тін бетінің сақ талуы маң ызды орын алады. Тісжегінің ақ дақ ты кезінде тісжегі туындатушы жағ дайды жойғ ан кезде кері даму немесе минералсызданудың тоқ тауы ауыз сұ йық тығ ының қ айта минералдаушы қ асиетіне немесе қ айта минералдаушы препараттарды қ олдану нә тижесінде дамиды.

Тісжегінің тұ рақ танғ ан сатысы болып табылатын тісжегінің пигменттелген дақ ты кезең інде қ айта минералдау терапиясы нә тиже бермейді. Дә рігер стоматологтың пигментелген дақ кезіндегі тактикасы тө мендегідей: егер тісжегі дақ тарының кө лемі ү лкен болмаса немесе гигиеналық процедура жү ргізуге қ олайлы орналасса, онда тек динамикалық бақ ылау жү ргізіп отырады, ал басқ а жағ дайларда, ә сіресе жанасу бетінде орналасқ ан кезде тү сі ө згерген тіндері егеп алып тастау жә не пломбылауы қ ажет.

1 КЛИНИКАЛЫҚ ЖАҒ ДАЙ

30 жастағ ы пациент профилактикалық тексерілу мақ сатына келіп қ аралғ ан.Қ арап тексергенде қ ызыл иегі қ ызарғ ан, ісінген, сү ң гілегенде қ анайды. Тістері жұ мсақ қ ақ пен жабылғ ан.Жұ мсақ қ ақ тары алып тастағ аннан кейін 13, 33, 32, 31, 41, 42 тістердің вестибулярлы бетінің мойын бө лігінде кіреукенің табиғ и жылтырлығ ы жоғ алғ аны жә не ақ бортү стес дақ тар анық талды.Жоғ арыда аталғ ан тістердің кіреуке тү стерінің бұ рын ө згергені байқ алмағ ан.

1. Осы патология қ андай зақ ымдануғ а жатады?

2. Диагноз қ ойың ыз.

3. Қ андай қ осымша тексеру ә дістерін қ олдануғ а болады?

4. Салыстырмалы диагностика жү ргізің із.

5.Осы ауруғ у емдеу жоспарын қ ұ рың ыз.

2 КЛИНИКАЛЫҚ ЖАҒ ДАЙ

Пациент профилактикалық тексерілу мақ сатына келіп қ аралғ ан. Қ арап тексергенде қ ызыл иек ақ шыл қ ызыл тү стес, ылғ алды. 35, 36, 47тістердің шайнау беттеріндегі табиғ и сызаттар пигменттелген. Сү ң гілеп тексергенде ауырмайды, зонд сызаттарда тіреліп қ алады.

1. Тексеру жоспарын қ ұ рың ыз..

2. Салыстырмалы диагностика жү ргізің із.

3. Диагноз қ ойың ыз.

ЖАУАП БЕРІҢ ІЗ.

1. Тісжегінің зақ ымдануын бағ алау критериін:

1) ауыз қ уысыны; ң гигиеналық сынамасына;

2) БЖА- ПМА сынамасына;

3) пародонт тінінің қ анағ ыштық сынамасына;

4) тістер тісжегісінің қ арқ ындылығ ына;

5) сілекейдің бө ліну жылдамдығ ына.

2. Кіреуке ө ткізгіштігі келесі аурулар кезінде ұ лғ айады:

1) флюорозда;

2) кіреуке эрозиясында;

3) тісжегінің ақ тү стес тісжегі дағ ы сатысында;

4) дентин тісжегісінде;

5) пародонттың жайыла қ абынуының орташа дә режесінде

3. Стефан қ исық тығ ы қ амтиды:

1) тісжегі кезінде сілекейдің тұ тқ ырлығ ының динамикасының ө згеруін;

2) тісжегі кезінде сілекейдің бө ліну жылдамдығ ының ө згеруін;

3) ауыз қ уысының гигиеналық жағ дайын;

4) тіс қ ағ ының рН динамикасының кө мірсулар ә серінен ө згеруін;

5) Тістер тісжегісі кезінде кіреукенің ө ткізгіштік дә режесін.

4. Тістің қ атты тіндерін бояуды жү ргізеді:

1) тісжегінің ақ дақ ты кезіндегі тісжегіні анық тау мақ сатында;

2) тісжегінің ақ дақ ты кезіндегі тісжегіні емдеу ү шін;

3) дентин тісжегісіндиагносткалау ү шін;

4) ауыз қ уысының гигиенасын анық тау ү шін;

5) периодонттың созылмалы қ абынуын диагностикалау ү шін.

5. Дентин тісжегісіне келесі шағ ымдар тә н:

1) тү нгі ауру сезімі;

2) ұ стама тә різді ауру сезімі;

3) химиялық тітіркендіргіштерден қ ысқ а мерзімді ауру сезімі;

4) тұ рақ ты сыздап ауыратын ауру сезімі;

5) ас қ абылдағ анда ауырады..

6. МКБ-С-3 жү йесі тісжегінің келесі тү рлерін бө леді:

1) орта;

2) терең;

3) кіреуке тісжегісі;

4) беткей;

5) жылдамдамығ ан тісжегі.

7. Тісжегі дақ тарының тү стері сипатталады:

1) тісжегінің ағ ымының ұ зақ тығ ы;

2) тісжегіні; ң дә режесінің белсенділігі;

3) тістің қ атты тіндерінің терең дік зақ ымдануын;

4) дентиннің ү рдіске қ атысу дә режесін;

5) кіреуке тісжегісінің дентин тісжегісіне ауысуын.

8. Дентин тісжегісі кезінде қ уыстың орналасуы:

1) тіс ұ лпасында;

2) дентинде;

3) кіреуке жә не дентинде;

4) кіреукеде;

5) периодонтта.

9. Дентин тісжегісі кезінде қ уысты сү ң гілегенде:

1) барлық белбеуде ауырады;

2) қ уыс табаны аймағ ында ауырады;

3) барлық белбеуде ауырмайды;

4) бір нү ктеде ауырады;

5) кіреуке –дентин байланысында ауырады.

10. Тісжегі қ арқ ындылығ ын анық тау ү шін қ олданады:

1) Федоров–Володкин бойынша тіс қ ағ ы сынамасын;

2) тісжегінің таралуын бағ алау сынамасын;

3) РМА сынамасын;

4) ТПЖ сынамасын;

5) CPITN сынамасын.

Дұ рыс жауаптар:

1 — 4; 2 — 3; 3 — 4; 4 — 1; 5 — 3; 6 — 3; 7 — 2; 8 — 3;

9 — 5; 10 — 4.

ТАРАУ