Тақырып 7. Басқарушылық шешімдегі тәуекелділік

1. Басқ арушылық шешімде тә уекел ету тү рлері. Кешенді тә уекелділікті бағ алау. Тә уекелділікті бө лу. Тә уекелділікті бө луді математикалық ү лгімен есептеу. Тә уекелділікті сақ тандыру: несиелеу кезінде тә уекелділікті ішкі банктік сақ тандыру. Кә сіпорынды несиелік талдау. Жеке тұ лғ аны несиелік талдау. Тә уекелділікті тө мендетудің тә ртібі

Басқ ару қ ызметі процесінде шешім қ абылдау ең тү йіді мә селе. Шешім қ абылдау басқ ару процесінің міндетті, қ ажетті бө лігі. Басшының кез келген ә ректі іс жү зінде белгілі бір шешім қ абылдаудан басталады.

Кә сіпорынның жә не ондағ ы бө лімшелер қ ызметінің нә тижесі басшының дер кезінде шешімді дұ рыс қ абылдау қ абілетіне, ә рі оны жү зеге асыра білуіне, ал оның жеделдігі мен дұ рыстығ ы басшының тә жірибесі мен біліміне байланысты. Егер ол ө ндірісті, технологияны жә не адамдарды жақ сы білетін болса, жұ мыс тә жірибесі мол болса, онда оғ ан шешім қ абылдау қ иынғ а тү спейді.

Басшы сонымен қ оса жете ойластыруы, жоқ деректерді болжалдай білуі, дұ рыс қ орытынды жасай білуі жә не соның негізінде жағ дайғ а сә йкес келетін шешім қ абылдауы тиіс. Басшы кез келген жағ дайда шешім қ абылдаудан бас тартпауы тиіс.

Қ абылданғ ан шешім бү кіл ұ жымның экономикалық жә не ә леуметтік нә тижелеріне, ә рбір жұ мыскерге қ олайлы немесе қ олайсыз ә сер етуі мү мкін. Сондық танда шешім қ абылдағ ан адам ө зіне ү лкен жауапкершілік жү ктейді.

«Басқ ару шешімі» термині екі негізгі мә нде қ олданылады. Бірінші жағ дайда ол белгіленген басқ ару актісін, қ абылдағ ан іс-ә рекет жоспарын, қ аулы-қ арарларды т.б., екінші жағ дайда – проблемалар мен міндеттер шешімін қ абылдаудың жә не жү зеге асырудың ең қ олайлы вариантын білдіреді.

Басқ ару шешімнің ең маң ызды белгісі объекті: ө ндіріс немесе басқ ару жү йесінің ө зі болып саналады.

Шешім туындағ ан проблема болғ ан жағ дайда қ абылданады. Проблема дегеніміз, жү йенің қ ажетті (ү міт еткен) жә не қ олданылып жү рген қ алпының арасындағ ы сипатталатын жағ дай. Жалпы ә рекеттесетін жү йелерде (басқ арушы жә не басқ арылатын) шешім қ абылдамаса да болады. Алайда іс жү зінде бұ лай болуы мү мкін емес, ө йткені ө ндірісте кө птеген ауытқ у, теріс ық пал ету жағ дайлары (ауа райы жағ дайы, техникалық ақ аулар, ең бек тә ртібінің нашарлығ ы т.б.) кездесетіндіктен, оны тү зету ү шін шешім қ абылдауғ а тура келеді.

Басқ ару шешімін қ абылдауғ а жү йелік тұ рғ ыдан қ араудың, пайда болғ ан проблемаларды шешудің жү йелілігін сақ таудың зор маң ызы бар. Ә рбір жаң а шешім алдың ғ ы шешімдерді ө рістету ү шін қ абылдануы, сө йтіп бірың ғ ай ө ндірістік міндеттерді кезең -кезең імен орындауды қ амтамасыз етуі тиіс.

Басқ ару шешімінің маң ызды талабы оның сонылылығ ы. Кү рделі ө ндірістік жағ дайда, ә сіресе жұ мыстың қ ауырт кезінде, егер барлық факторларды ескеруге кө п уақ ыт кететін болса, онда шешім қ абылдауды кешіктіріп, жұ мыстың орындалуына кедергі жасағ аннан гө рі, ең дұ рысы тә уекел еткен жө н. Мұ ның тек жедел шешімге ғ ана емес, басқ а да шешімдерге қ атысы бар. Керженцев былай деп атап кө рсетеді: «Тектен тек қ ол қ усырып отырғ анша, онша негізделмеген болса да, шешім қ абылдағ ан жө н, ө йткені шешімнің шала тұ старын кейіннен жетілдіруге болады».

Басқ ару шешімінің маң ызды талаптарының бірі – мақ саткерлік. Шешім ұ жымның мақ сатын, басты міндеттерін білдіреді, кез келген жұ мысты тікелей орындаушыларғ а берілетін тапсырмаларды айқ ындайды. Ірі шаруашылық шешімдері бірнеше мақ сатты айқ ындайды.

Кез келген шаруашылық шешімі ә діл болуы, яғ ни шешімді қ абылдағ ан кезде істің нақ ты жағ дайы ескерілуі тиіс. Сонымен қ оса кез келген шаруашылық шешімі дә йекті болғ аны жө н. Практикалық тә жірибе ғ ылым жетістіктеріне сү йенсін, яғ ни кез келген шаруашылық шешімі ғ ылыми негізделсін. Басқ ару шешімі жан-жақ ты болуы, яғ ни шаруашылық мә селелерімен қ оса ә леуметтік ә леуметтік сипаттағ ы мә селелер де шешілсін.

Кез келген шешім, ол ауызша, мейлі жазбаша тү рде қ абылданса да, дә л нақ ты, айқ ын, дә лелді болуы толық қ амтылуы, ә рі кімге арналғ аны дә л кө рсетілуі тиіс. Шешімде тапсырманың мә ні, оның кө лемі, мерзімі, жү зеге асыру ә дісі, сондай-ақ орындауғ а жауаптылар кө рсетілсін.