Тәжірибелік сабақ.

Тақ ырыбы: Негізгі биохимиялық циклдар.

Мақ саты: Биосферада ө тетін кіші биологиялық жә не геологиялық ү лкен айналыммен студенттерді таныстыру.

Сұ рақ тар:

1. Биологиялық кіші айналым.

2. Геологиялық ү лкен айналым.

Экожү йедегі органикалық заттектредің синтезімен ыдырауына сү йенген биогенді элементтердің айналымын заттектердің биоталық айналымы деп аталады. Биогенді элементтерден басқ а биоталық айналымғ а биотағ а ө те қ ажетті минералды жә не ә ртү рдлік ө ртеген қ осылыстарда тартылады. Сондық тан, тіршілікпентығ ызбайланысты, негізіненкө міртек, су, азот, фосфор, кү кірт жә не биогенді катлондар сияқ ты химиялық заттектердің алмасуы циклдерден тұ ратын биологиялық айналымның бө лігін биогеохимиялық айналым деп аталады.

Кө міртегінің айналымы. Фотосинтез ү шін кө міртегінің кө зі атмосферадағ ы жә не суда еріген кө мірқ ыщқ ыл газы болып табылады. Ө сімдіктер тү зген органикалық заттың қ ұ рамында кө міртегі қ оректену тізбегі бойынша тірі не ө лі ө сімдік ұ лпалары арқ ылы ө тіп, тыныс алу немесе ортаның жану нә тижесінде кө мірқ ышұ ыл газы тү рінде атмосферағ а қ айтады. Кө міртегі циклының ұ зақ тығ ы ү ш-тө рт ғ асырғ а тең.

Экожү йедегі кө мітек айналымына толы жетісандық талдауды 1990 жэколог-ғ алымВ.Г.Горлеков жасағ ан. Оның геологиялық мә ліметтерге сү йенген тұ жырымы бойынша биогенді элементтердің мө лшері 100000 жылда 100% ө згеріп отыруы мү мкін екен.

Соң ғ ы жылдары адамның шаруашылық ә рекеті, ә сіресе қ ұ рамында кө міртек болатын отын мен ағ ашты ө те кө п мө лшердежағ у арқ ылы кө міртектің айналымына елеулі ә сер етті.

Азот айналымы. Ө сімдіктеразоттыыдырағ анө ліорганикалық заттаналады, бактерияларақ уыздардың азотынө сімдіктерсің іреалатынтү ргеө ткізеді. Атмосферадағ ы бос азотты ө сімдіктер тікелей сің іре алмайды. Бактериялар мен жасыл балдырлар атмосфералық азотты байланыстырып, топырақ қ а ө ткізеді. Кө птеген ө сімдіктер олардың тамырларында тү йнектер тү зетін азот фиксациялаушы бактериялар мен симбиоз тү зеді. Ө лген ө сімдіктерден немесе жануарлардың ө лекселерін бактериялардың басқ а топтарының іс-ә рекеті нә тижесінде бос тү рге ө теді де қ айтадан атмосферағ а қ айтады.

Оттекайналымы. Отекайналымыфотосинтезпроцесіненбасталады. Оның биологиялық айналымы 230 т. жылына, ал биосферадағ ыоның жалпымассасы т. Жербетіндеең кө птаралғ анэелемент: оның мө лшері атмосферада-23, 1(288 мг/л); литосферада – 47, 2; гидросферада – 86, 9. Гидросферадағ ы бос оттектің мө лшері орта шамамен 4, 5мг/л, осы оттекті су организмдері ө здерінің тіршілігне жұ мсайды. Ауадғ ы оттектің мө лшері келмейтіндерге планетаның қ айнауындағ ы пайдалы қ азбалар-материал «қ ара, тү сті, асыл ә рі сирек кездесетін, радиаактивті материалдар) рудалары, беймметалды қ осылыстар (ө неркә сіптің металлургиялық, химиялық жә не басқ адасалаларына арналғ ан шикізаттар), жер асты сулары, қ ұ рылыс материалдары (мрамор, қ ұ м, гранит) энергия сақ тағ ыш кө здері (мұ най, газ, кө мір) жатады.