Дәріс. Биосфера синэнергетикасы.

Ауырлық кү шіне қ арсы, горизонтальды бағ ытта заттардың тасымалдануы жү зеге асырылады. Тірі заттардың кері – тө меннен жоғ ары, мұ хиттан континенттерге тасымалдануын қ амтамасыз ететін бірден-бір фактор. Осының нә тижесінде олар биохимиялық циклдың «жоғ ары» бұ тағ ын жү зеге асырады.

Биосфераның шекаралары. 1926 жылы В.И.Вернадский биосфераның шекаралары туралы мә селені қ ойды. Қ андай физико-химиялық жағ дайлар тіршілікке анағ ұ рлым қ олайлы табылады.

Қ азіргі кезде тіршілік жер қ ыртысының жоғ арғ ы бө лігінде (литосфера) жә не жердің сулы қ абатында (гидросфера) таралғ ан. Литосферада тіршілікті ең алдымен тау жыныстары мен жерасты суларының температурасы шектейді. Ол трең дікке байланысты артады да, 1, 5-15 км терең дікке +100 С-тан асады. Жер қ ыртысында бактерияларды табуғ а болатын терең дік – 4 км. Мұ ндай кен орнында 2-2, 5 км терең дікте бактериялардың саны біршама кө п болады.

Биосферадағ ы тіршіліктің таралуы біртекті емес. Тірі заттың шоғ ырлануы, негізгі орталардың бө ліну шекарасында – топырақ та, яғ ни литосфера мен атмосфераның арасында, мұ хиттың жоғ арғ ы қ абаттары су қ оймаларының тү бінде, ә сіресе литоральды толысу кезінде су астында қ алатын жә не қ айту кезінде қ ұ рғ айтын тең із тү бінің белдеуінде жә не эстурацияларда – ө зен жағ алауларында ө те кө п жоғ ары болады. Тірі ағ залар ортаның химиялық жағ дайлары кең диапазонында тіршілік ете алады. Жердегі алғ ашқ ы тіршілік иелері оттексіз ө мір сү рген.

Анағ ұ рлым зат алмасу қ азіргі ағ заларғ а, соның ішінде кө пжасушалы ағ заларғ а тә н. Бірқ атар микроорганизмдер тұ здардың концентрленген ерітінділеріне де тіршілік ете алады. Кейбір тұ рақ ты тү рлер иондаушы радияцияның ә сері жағ дайында да мысалы, бірқ атар инфузориялар жер бетіндегі радияциялық фонның табиғ и дең гейінен 3000000 есе жоғ ары сә улеленуді кө тере алады. Кейбір бактериялар ядролық реакторлардың қ азандық тарынан да табылғ ан.

Биосферадағ ы химиялық элементтер табиғ и ортадан организмдерге, олардан қ айта ортағ а айналып (қ оректік) жү ріп отырады, Ө мірге қ ажетті элементтер мен органикалық емес қ осындылардың ортадан организмге, органимнен ортағ а айналуын қ оректік элементтер айналымы деп атайды.

Биосферада кейбір активті химиялық элементтер атомдар кү йінде бір ағ задан екіншісіне немесе ө лі табиғ атқ а жә не қ айтадан ү здіксіз ө тіп отыру нә тижесінде тұ рақ ты болады.

Соң ғ ы 600 млн. Жылда кембрийден бастап, Жер бетіндегі негізі айналымдар ө згерген жоқ. Биосфераның тұ рақ тылық жағ дайы ең алдымен олардағ ы тірі табиғ ат жағ дайына, кү н энергиясының фиксациясына жә не атомдардың биогендік миграциясына тікелей байланысты.

Бірақ бұ л тұ рақ тылық тың да шегі болады, оның бұ зылуы ү лкен келең сіз жағ дайларғ а ә келіп соғ ады.

Жер бетінде биосфераның тұ рақ тылығ ын бұ затын биосфералық емес энергия кө здері пайда болды (атомдық, сутектік).