Телерадио бағдарлама дайындаудағы автор мен редактор қызметі

Теледидарда редактор сценарийдің авторымен жұ мыс жасайды. Онымен жұ мыс істеудің ө зіндік ерекшеліктері бар. Ол екеуінің жұ мысын телебағ дарлама авторы деген бір ұ ғ ымғ а біріктіруге болады. Редактор мен автордың жұ мысы ө тініш берілгеннен бастап, бағ дарлама эфирге шық қ анғ а дейін жалғ асады. Теледидар бағ дарламасын дайындау процесіне авторды араластыру редактор жұ мысының маң ызды ерекшелігі. Авторды шақ ыра отырып, редактор ө з шешімінің дұ рыстығ ын анық тау қ ажет. Ол автордың кә сіби жә не ә деби мү мкіндіктерін камера алдында ө зін еркін ұ стауын есепке алады.

Теледидар немесе радиодағ ы автор қ ызметі баспа қ ызметінен ә лдеқ айда қ иынырақ. Мысалы, баспа материалының ә деби қ ұ ндылығ ы ғ ана ескерілсе, теледидарда оның бейнелік қ атары да ү лкен рө л атқ арады. Ө те мық ты газет очеркшісі теледидарғ а очеркті тез дайындай алмайды. Ө йткені теледидар бағ дарламасының ө зіндік ерекшелігі бар. Ал ә деби шығ армашылық тағ ы негізгі кө ркемдік қ ұ рал – сө з ғ ана. Авторды эфирге шығ аруғ а шақ ыру этика нормаларымен сә йкес келеді. Сондық тан авторды шақ ырып алып, эфирге шығ ар кезде одан бас тартуғ а болмайды.

Сценарий дайын болып, эфирге шығ ар кезде ғ ана автормен байланыс орнату қ ажет. Себебі, автордың сценариймен жұ мыс істеуі кө птеген шығ ынды қ ажет етеді. Автормен алдын-ала жақ сы қ атынас орнату жоспарланғ ан ойды асыру ү шін керек.

Ө тініштер бағ дарлама циклін дайындауғ а аса қ ажет. Ол қ ысқ а не кең ейтілген болуы мү мкін. Мысалы, ОРТ продюсері Д. Тицков дайындағ ан «Мамина школа» бағ дарламасына кө ң іл аударайық.

Сценарийлік ө тініш

Хронометраж: 15 минут

Қ айталануы: аптасына екі рет

Аудиториясы: декреттік демалыстағ ы аналар, келешек ұ рпақ тә рбиесіне мә н беретін басқ а да ү й шаруасындағ ы ә йелдер.

Ә рбір ана (егер ол бірінші рет босанғ ан болса) баласын тә рбиелеу мен ө сіруде кө птеген сұ рақ тарғ а жауап іздейді. Олар ә р тү рлі: техникалық тү рдегі сұ рақ тардан қ омақ ты сұ рақ тарғ а дейінгі мә селелерді қ амтиды. Кө птеген аналар бала тә рбиесіне арналғ ан ә дебиеттерді сағ аттап оқ иды. Сонда да ақ парат ө те аз жә не жас аналар барлық кең еске қ ұ лақ асады.

Бағ дарламаның негізгі мақ саты.

· Бала тә рбиесіне байланысты дұ рыс кең ес беру;

· Аналарғ а ө сіп келе жатқ ан баласының мінез-қ ұ лқ ын анық тауғ а мү мкіндік беру;

· Тә рбиеге қ атысты ә дістемелік материалдармен жұ мыс жасау;

· Қ ай жағ дайда ана ө зі шешім қ абылдай алады, ал қ ай кезде маманның кө мегі қ ажет екенін айқ ындауғ а кө мек беру;

· Жас аналарғ а кө мек кө рсету.

Кең ес уақ ытында «Мамина школа» бағ дарламасы ү лкен сұ ранысқ а ие болды. Қ азіргі кезде де жас аналар мамандар кең есін қ ажет етеді, теледидар бағ дарламаларын да зор ынтамен тың дайды.

Мысалғ а Қ азақ стан телеарналарындағ ы балаларғ а арналғ ан айдарлар:

1. «Еркетай» (Қ азақ стан) – мектеп жасына дейінгі балаларғ а арналғ ан айдар. Бұ л жастағ ы балалар сұ рақ ты ө те кө п қ ойып, сол сұ рақ тарғ а жауап іздейді. Ә ртү рлі жағ дайда ө здерін қ алай ұ стау керектігіне де бұ л хабардан жауап ала алады;

2. «Алақ ай» (КТК) – балаларғ а арналғ ан кө ң іл сергітетін бағ дарлама;

3. «Дочки-сыночки» – тә рбиелік ә дістемелер таң дауғ а мү мкіндік беретін, психолог кең естерін қ амтитын бағ дарлама;

4. «Топ - малыш» – ә ке-шешелерге, балаларғ а арналғ ан бағ дарлама.

Ресей телеарналарындағ ы балалар мен жасө спірімдерге арналғ ан бағ дарламалар ағ ыны тө мендегідей:

1. «Домашняя кухня» – тү рлі жас аралығ ындағ ы балалардың тамақ тануы;

2. «Советы из сундука» - ә желердің кең есі;

3. «Разные дети» – ақ ыл-есі жетілмеген балалар жайындағ ы айдар.

Бұ л ө тініштерді кә сіби журналистер дайындайтындығ ын байқ ап отырмыз.

Егер автор теледидарғ а жаң а келген болса, оны міндетті тү рде теледидар бағ дарламасын дайындау технологиясымен, ә деби сценарийдің тү рлі формаларымен таныстыру қ ажет. Автормен танысу ү шін онымен келіссө з жү ргізу керек. Бағ дарлама дайындауда режиссер мен оператордың қ ызметі ерекше. Автор ұ сынғ ан ө тініш, сценарий мен материал редактор тұ рғ ысынан жақ сы қ абылдануы тиіс. Редактор оператор қ арым-қ атынасы сценариймен жұ мыс жасау кезінде ү зілмеуі тиіс. Редактор кең естерімен авторғ а кө мек береді. Сценарий экранғ а шығ уғ а арналады, сондық тан редактор тә жірибесінің жалпы қ абылданғ ан ә дістерімен шектелу жеткіліксіз. Редактор авторды бейнематериалмен таныстырады, тү рлі ұ йымдарғ а, мұ ражайлар мен мұ рағ аттарғ а еркін кіре алуына жағ дай жасау керек. Сценарийдің редакторлық сараптамасы оның автормен ары қ арайғ ы қ арым-қ атынасының характерін айқ ындайды.

Теледидар тә жірибесінде редактор автор-маманның пікіріне қ ұ лақ салатын кездер аз болмағ ан. Бірақ осығ ан қ арамастан, редактор жұ мысының жауапкершілігі мол. Ә деби ө ң деу аяқ талғ анымен, автор мен редактордың жұ мысы аяқ талмайды. Автор бейнелік материалдар таң дауғ а қ атысады, синхрондық сьемкалар ө ткізеді, сценарийдің дұ рыс орындалуын қ адағ алайды, жетіспеген жерлеріне тү зетулер мен ө згертулер енгізеді. Жедел тү рдегі бағ дарламаларғ а тұ рақ ты, ә рі тә жірибелі авторды алғ ан жө н. Ол жұ мысты ә лдеқ айда жең ілдетеді.

Редактордың міндеті мен қ ызметі ә рдайым ө згеріп отырады. Аудиторияның ә р тү рлілігі мен кө птігі эфирге шығ ып отырғ ан адамнан кө п нә рсені талап етеді. Ең алдымен, ол ө з пә нін жақ сы мең геруі керек. Даралық, шынайылық аудитория ойын жетілдіреді. Мысалы, кей кезде эфирдегі адам дұ рыс сө йлеп тұ рса да, оның кө здері мү лде басқ а нә рсені айтып тұ рғ андай болады. Тақ ырыпқ а деген мұ ндай ү стірт кө зқ арас кө рерменге де беріледі. Мұ ндай қ ателікті болдырмау ү шін редактор бағ дарлама мазмұ нына аса кө ң іл бө луі қ ажет. Дайындалғ ан бағ дарламаның экранғ а шығ уының маң ызы ү лкен рө л атқ арады.

Газеттің жарияланымын оқ ырман ойының кү ші мен терең дігіне байланысты бағ алайды. Ал теледидарда оғ ан тағ ы бір аспект қ осылады: ол эфирдегі адамның бет-ә лпеті, ө зін-ө зі камера алдында ұ стауы. Редактор бұ л жерде хабар кейіпкерін режиссермен бірігіп таң дауы қ ажет. Автор – жү ргізуші таң далғ ан кезде, редактор онымен экранда кө терілетін мә селе тө ң ірегінде ой қ озғ айды, бағ дарлама уақ ытын жә не т. б. белгілейді.

Репортажғ а негізделген бағ дарламалардың негізгі міндеті – деректі материал берудің драматургиялық формасын іздеу. Тек қ ана тү сіру объектілерін таң дап қ оймай, мә селе зерттелуінің негізгі бағ ытын анық тау қ ажет. Соң ғ ы жылдары теледидар тә жірибесінде жү ргізушінің жаң а типі – модератор пайда болды. Ол – теледебаттар мен тү рлі дискуссиялар, телемост, ток-шоу жү ргізушісі. Алайда, оның қ ызметі ә лі толық белгіленбеген. Егер сө здің этимологиясына ү ң ілер болсақ, латын тілінің музыкалық терминіне сә йкес келеді. Модератор – бағ дарлама компоненттерін бір жерге жинақ тайтын тележү ргізуші деп те айтуғ а болады. Модератордың басты ережесі – дискуссия жү ргізушісі оның қ атысушысы бола алмайды. Қ атысушыларғ а кедергі жасамай, ол уақ ыттың адал бө лінуін қ адағ алайды. Ол сұ рақ қ оя алады, тү сінбеген жерін нақ тылап сұ рай алады. Дискуссиялық бағ дарламаларда журналист репортер сияқ ты іздеу жү ргізеді, бірақ ол дерек емес, ақ иқ ат іздейді.

Бұ л мамандық бізге батыстан келді. Ол жақ та журналист-модератор жү ргізетін бағ дарламаның беделі ө те жоғ ары, ол ең танымал бағ дарламалар болып есептеледі. Біздің журналистерге ө з білімдерін шың дай тү скен қ ажет. Қ азіргі кезде модератор ролін кә сіби тележурналистер ғ ана атқ ара алады. Телебағ дарлама жү ргізушілері туралы айта келе, қ азіргі кездегі ең танымал шоумен мамандығ ына тоқ талып ө тейік. Шоу дегеніміз – қ ойылым. Ал «ток-шоу» ұ ғ ымы «сө здік қ ойылым» дегенді білдіреді. Шоуменнің актерлік қ абілеті жоғ ары болуы тиіс. Қ арым-қ атынас орнату, жылдам реакция ол ү шін аса қ ажет қ асиеттер. Мұ ндай бағ дарламалар ә р тү рлі бола алады. Бірақ оларды қ абылдау ә лдеқ айда оң айырақ. Ток-шоуғ а қ ажетті нә рсе – оның қ атысушылары болуы шарт. Жү ргізуші мен кейіпкерлерден басқ а, оны бағ алайтын эксперттер міндетті тү рде керек. Мысалы, АҚ Ш-та кө п жылдар бойы «Шоу Оперы», «Донахью шоу» бағ дарламалары ө ткізіліп келеді.

1960-шы жылдардың аяғ ы мен 1970-ші жылдың басында Валентина Леонтьеваның «От всей души» бағ дарламасы аса танымал, ә рі беделді болды. Ол ө з жанрлық талаптарғ а сай еді. Бірақ ол кезде біз «ток-шоу» сө зін білмедік. Қ азіргі кезде ОРТ арнасында «Ищу тебя» бағ дарламасын