Олжазбаларды әдеби редакциялау

Баспасө з жанрларының алуан тү рлі болуына, газеттер мен журналдарда жарияланатын кө птеген материалдардың идеялық мазмұ ны мен кө ркемдік сапасына қ ойылатын жоғ ары талаптар осы материалдардың ә рқ айсысын мұ қ ият редакциялап отыруды қ ажет етеді. Редакциялар ө зінің мазмұ ны, тілі жә не стилі жағ ынан ә бден аяқ талып біткен бірқ атар қ олжазбалар алып отырады. Бірақ олардың ішінде кө пшілігі азды-кө пті тү зетуді керек етеді.

Қ олжазбаны редакциялаудың негізгі мақ саты. Газет материалдарының терең идеялық мазмұ нды болуымен бірге оны ә деби жағ ынан жетік мамандық пен редакциялау, тілі мен стилінің жоғ ары сапалылығ ы біздің баспасө зіміздің тә жірибесіндегі аса маң ызды мә селелер болып табылады.

Редакция жұ мысының тә жірибесінде қ олжазбаны тү зетудің тө рт тү рі болады, олар: ө ң деп тү зету, қ айта жазып тү зету, қ ысқ артып тү зету, оқ и отырып тзету.

Ө Ң ДЕП ТҮ ЗЕТУ – тү зетудің ең кө п тарағ ан тү рі. Ә детте авторлардың кө пшілігі ө здерінің материалдарын белгілі бір жоспар бойынша жазады, компазициясын ойластырып қ ұ рады, ә рбір сө зді, сө з тіркесін сауатты, мә нерлі жазуғ а тырысып, бұ л іске бар ө нерін салады. Алайда мұ ндай шеберлікке авторлар ү немі жете бермейді. Кейбір жазушылардың компазициясында, тілінде, стилінде жә не грамматикасында шалалық тар кездеседі. Дә л қ ұ рылмағ ан тұ жырымдар, мә тіннің абзацқ а дұ рыс бө лінбеуі, негізгі қ ағ идаларды нашар дә лелдеу жә не т.б. жатады. Кейде қ олжазбада келтірілген фактілердің негізгі тақ ырыпқ а тікелей қ атынасы болмайды, ой тиісті дә йектілікпен баяндалмайды, қ олжазбаның жеке бө ліктері тең емес, жә не т.б.

Редактордың немесе ә деби тү зету енгізушінің міндеті – мұ ндай кемшіліктерді жібермеуде. Мұ ндай мә тінге мә нді тү зетулерді тек автордың келісімімен ғ ана енгізуге болады.

Қ АЙТА ЖАЗЫП ТҮ ЗЕТУ. Тақ ырыпшаның ө зінен кө рініп тұ рғ андай, бұ л материалды тү бірінен қ айта қ ұ ру деген сө з. Редакцияның айтқ ан ақ ыл-кең есі бойынша мұ ны автордың ө зі іске асыруғ а тиіс. Газет редакциясының жұ мысты қ олма-қ ол істейтін жағ дайда бұ ғ ан ә р уақ ытта мү мкіндігі бола бермейді. Оның ү стіне кейбір авторлар тә жірибесі жеткіліксіз болғ андық тан ө зіне қ ойылғ ан талаптарды орындауғ а шамасы да келмейді. Мұ ндайжағ дайда редактор немесе ә деби тү зетуші қ олжазбада бар фактілер мен қ орытындыларды пайдалана отырып, материалды қ айта жазады.

Қ ЫСҚ АРТЫП ТҮ ЗЕТУ газеттің, журналдың немесе кітаптың форматы мен кө лемі шаң ғ ын болғ андық тан, алдын ала белгіленген материалдарды ғ ана сыйғ ыза алатын кезде қ олданылады. Бұ л материалдардың кейбіреулерін редакциялау ү стінде қ ысқ артуғ а тура келеді. Кейде қ ысқ арту басқ а оймен де (қ айталана беретін немесе маң ызы шамалы сө здерді, артық цифрларды, т.б. алып тастау қ ажет болғ анда) жасалады. Қ ысқ артып тү зетуді редакция бө лімдерінің сол материалды ә зірлеген қ ызметкерлері ә дебиө ң деу ү стінде жасайды. Ал беттеу кезінде қ ысқ артумен редакцияның жауапты хатшысы, редакция алқ асының кезекші мү шесі не газет редакторы шұ ғ ылданады.

ОҚ И ОТЫРЫП ТҮ ЗЕТУДІҢ мә ні – барлық жеке-жеке, ұ сақ емле қ ателерін, стилистік жә не техникалық қ ателерді жою ү шін баспағ а ә зірленген материалды біржолата оқ ып шығ уда. Оқ и отырып тү зету, сонымен қ атар терілген мә тінді тү п нұ сқ амен салыстырғ анда да жү ргізіледі.Оқ и отырып тү зеткенде хабарланғ ан фактілерге ө те сақ тық пен қ арау, сә л кү дік туғ ызатынның бә рін анық тамалық тар, энциклопедиялар жә не басқ а қ ұ ралдар бойынша міндетті тү рде тексеру керек. Ә сіресе цифрмен берілген деректерге сақ болу керек, ө йткені сө збен жазылғ анғ а қ арағ анда мұ ндай деректерде кеткен қ атені табу ө те қ иын болады.

Сонымен, ә деби редакциялаудың барлық тү рі ә рбір материалдың идеялық, тақ ырыптық мазмұ нына сай келуіне, сө зсіз сауатты, тілі мен стилі жағ ынан кө кейге қ онымды, дә л жә не шыншыл болуынабағ ытталғ ан. Ә деби редакциялаудың сапасы кө птеген элементтерден қ ұ ралады, журналистің даярлығ ына, тә жірибелігіне жә не қ абілетіне, оның іске ұ қ алай қ арайтынына байланысты болады.редакциялау ү стінде қ олжазбаларғ а қ ойылатын негізгі талаптардың сақ талуына кө ң іл бө ліп отыру керек.