Меншік және зияткерлік меншік құқығы. Міндеттемелік құқық.

Меншік қ ұ қ ығ ы дегеніміз – субъектінің заң ды актілермен белгіленген жә не қ орғ алатын мү лікті иелену, пайдалану жә не билік ету қ ұ қ ығ ы. Иелену қ ұ қ ығ ы дегеніміз – мү лікті ң с жү зінде заң жү зінде қ амтамасыз етудің мү мкіндігі. Пайдалану қ ұ қ ығ ы дегеніміз – мү ліктен оның пайдалы табиғ и қ асиеттерін алудың, одан пайда табудың заң жү зінде қ амтамасыз етілген мү мкіндігі. Билік ету қ ұ қ ығ ы – мү ліктің заң жү зіндегі тағ дырын белгілеудің заң мен қ амтамасыз етілген мү мкіндігі. Заң ғ а сә йкес меншіктің келесі нысандары бар: жеке жә не мемелекеттік. Жеке меншік азаматтардың жә не мемлекеттік емес заң ды тұ лғ алардың меншігі ретінде қ арастырылады. Мемлекеттік меншік республикалық жә не коммуналды болып екіге бө лінеді. Республикалық меншік республикалық қ азынадан жә не республикалық заң ды тұ лғ аларғ а бекітілп берілген мү ліктен тұ рады. Республикалық қ азынағ а: республикалық бюджет қ аражаттары, алтын-валюта қ оры, алмас қ оры, жер, оның қ ойнауы, су, ө сімдіктер жә не жануарлар дү ниесі, басқ а да табиғ и ресурстар жатады. Коммуналды меншік жергілікті қ азынадан жә не коммуналды заң ды тұ лғ аларғ а бекітіліп берілген мү ліктен тұ рады. Екі немесе бірнеше тұ лғ аның бір мү лікке меншік қ ұ қ ығ ы ортақ меншік болып табылады. Заң ортақ меншіктің екі тү рін анық тайды: ү лестік жә не бірлескен ортақ меншік. Егер мү лікке меншік иелерінің ә рқ айсысының нақ ты ү лестері белгілі болса жә не кө рсетілсе, онда ортақ меншік ү лестік болып табылалы. Ортақ бірлескен меншікте нақ ты ү лестер белгіленбейді жә не қ атысушылардың ү лестері тең деп есептеледі. Меншік қ ұ қ ығ ының пайда болу негіздерінің бастапқ ы жә не туынды тә сілдері бар. Бастапқ ы тә сіл негізінде меншік қ ұ қ ығ ы бірінші рет пайда болады, яғ ни бұ рын мү лік ешкімнің де иелену, пайдалану жә не билік ету қ ұ қ ығ ында болмағ ан. Бастапқ ы тә сілге жаң адан жасалғ ан затқ а меншік қ ұ қ ығ ын жатқ ызуғ а болады. Туынды тә сіл – мү ліктің бір тұ лғ адан екінші тұ лғ ағ а ө ту нә тижесінде пайда болатын меншік қ ұ қ ығ ын алу тә сілі (сатып алу-сату). Меншік қ ұ қ ығ ын қ орғ аудың негізгі тә сілдері: виндикациялық жә не негаторлық тараптар. Виндикациялық талап – меншік иесінің мү лікті ө згенің заң сыз иеленуінен талап ету. Негаторлық талап – меншік иесінің қ ұ қ ық тарын иеліктен айырумен ұ штаспағ ан бұ зушылық тан қ орғ ау талабы. Бұ л талап меншік иесінің ө з мү лкін пайдалану жә не билік ету қ ұ қ ығ ына нұ қ сан келтірген кезде қ ойылады.

Зияткерлік меншік дегеніміз азаматтың немесе заң ды тұ лғ аның шығ армашылық интеллектуалдық қ ызметінің нә тижелеріне, заң ды тұ лғ алардың дараландыру қ ұ ралдарына, жеке немесе заң ды тұ лғ аның ө з ө німдеріне (фирмалық атау, тауар белгісі, қ ызмет кө рсету белгісі т.б.)ерекше қ ұ қ ығ ы. Зияткерлік қ ұ қ ық тың объектілеріне:

1)шығ аршашылық қ ызметтің нә тижелері;

2)азаматтық айналымғ а қ атысушылардың тауарларды, қ ызметтерді, дараландыру қ ұ ралдары жатады

Зияткерлік шығ армашылық қ ызметтің нә тижелеріне:

1)ғ ылым, ә дебиет жә не ө нерр туындылары;

2)орындау, фонаграмма, хабар таратуды ұ йымдастыру;

3) ө нертабыс, пайдалы ү лгілер, ө ндірістік ү лгілер;

4) селекциялық жетістіктер;

5) интегралдық микросызба топологиялары;

6) ашылмағ ан ақ парат, оның ішінде ө ндіріс қ ұ пиялары;

7)интеллектуалдық шығ армашылық қ ызметтің басқ а да нә тижелері; Азаматтық айналымғ а қ атысушылардың тауарларды, қ ызметтерді, дараландыру қ ұ ралдарына: 1)фирмалық атаулар; 2)тауарлық белгілер; 3)тауар шығ арылғ ан жерлерді атау (шығ арғ ан жерін кө рсету); 4)заң да кө рсетілген басқ а да даралану қ ұ ралдары

Авторлық қ ұ қ ық дегеніміз - автордың мү ліктік жә не мү ліктік емес жеке қ ұ қ ық тары.автор шығ армашылық ең бегімен туынды жазғ ан тұ лғ а.Авторлық қ ұ қ ық ты иеліктен айыруғ а немесе басқ а адамғ а беруге болмайды. Егер екі немесе бірнеше адамның авторлығ ымен жасалса, олар тең авторлар болып табылады. Авторлық қ ұ қ ық автордың ө мірі бойына жә не қ айтыс болғ аннан кейін жетпіс жыл бойы кү шін сақ тайды.Сабақ тас қ ұ қ ық тар қ ойылымдарғ а, орындаушылық тарғ а, фонаграммаларғ а, эфирлік жә не кабельдік хабар таратушы ұ йымдардың хабарларына қ олданылады.Сабақ тас қ ұ қ ық тардың пайда болуы мен жү зеге асырылуы ү шін қ андай да болсын формальділікті сақ тау талап етілмейді.

Азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастардың арасында кө п кездесетін негіздердің бірі – міндеттемелер. Міндеттемеге сә йкес бір тұ лғ а (борышкер) басқ а тұ лғ аның (несие берушінің) пайдасына мү лік беру, жұ мыс орындау, ақ ша тө леу жә не т.б. ә рекеттер жасауғ а немесе белгілі бір ә рекетті жасаудан бас тартуғ а міндетті, ал несие беруші борышқ ордан ө з міндеттерін орындауды талап етуге қ ұ қ ылы. Міндеттеменің орындалуын қ амтамасыз ету тә сілдері: айып тө леу, кепіл, кепіл болушылық, кепілдік, кепілпұ л жә не т.б. Айып тө леу (айыппұ л, ө сім) – борышқ ор міндеттемесін орындамағ ан кезде немесе тиісінше орындамағ ан кезде несие берушіге тө леуге міндітті заң мен немесе шартпен берілген ақ ша сомасы. Кепіл – міндеттемені орындауды қ амтамасыз ету тә сілі ретінде борышқ ордың белгілі бір мү лігі несие берушінің уақ ытша иелігіне ө туі. Кепілдің екі тү рі бар: ипотека жә не кепілзат. Ипотека – кепілге салынғ ан борышқ ордың (кепіл берушінің) иелігінде жә не пайдалнуында қ ала беретін кепіл тү рі. Кепілзат – кепілге салынғ ан мү лік несие берушінің (кепіл ұ стаушы) иелігіне ө тетін кепіл тү рі. Кепілдік – кепілдік болуының басқ а жақ тың (борышқ ордың) несие берушісінің алдында міндеттемесін толық немесе борышқ ормен ортақ тасып ішінара орындауы ү шін жауап беруі. Кепіл болушылық бойынша кепіл болушы басқ а жақ тың (борышқ ордың) несие берушісі алдында міндеттемесін толық немесе ішінара субсидиялық орындалуына жауап беруге міндетті. Кепілпұ л – келісуші шарттардың беруінің екінші жақ қ а шарт жасау мен орындалуын қ амтамасыз етуге берілетін ақ ша сомасы.

Мұ рагерлік қ ұ қ ық – қ айтыс болғ ан адамның мү лігін мұ рағ а қ алдыру жә не мұ раны қ абылдау міселелерін реттейтін қ ұ қ ық институты. Мұ рағ а қ алдыру екі жолмен ө теді: заң бойынша жә не ө сиет бойынша. Ө сиет міндетті тү рде нотариалды бекітілген жазбаша нысанда жасалуы тиіс. Егер қ айтыс болғ ан адам ө сиет қ алдырмаса онда мү лік заң мен белгіленген ретте туыстарының арасында бө лінеді.