Кімшілік құқық бұзушылық және әкімшілік жауаптылық.

«Мемлекеттік немесе қ оғ амдық тә ртіпке, азаматтардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарына, басқ арудың белгіленген тә ртібіне қ иянат жасайтын, сол ү шін заң дармен ә кімшілік жаза кө зделегн заң ғ а қ арсы, кінә лі (қ асақ ана немесе абайсыз) ә рекет немесе ә рекетсіздік ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық деп танылады (Ә Қ тБК 9- бабы), Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық Қ Р 2001жылы 30 қ аң тарда қ абылданғ ан «Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодексімен» реттеледі.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың белгілері: қ ұ қ ық қ а қ арсылығ ы, кінә лілігі, ә кімшілік жазалануы. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың субъектісі болып заң да ә кімшілік теріс қ ылық ретінде кө рсетілген ә рекетті жасағ ан адам танылады. Ә кімшілік жауаптылық қ а Қ Р Ә Қ БтК бойынша 16 жасқ а толғ ан жеке тұ лғ а жә не заң ды тұ лғ алар: мемлекеттік жә не мемлекеттік емес, коммерциялық жә не коммерциялық емес ұ йымдар тартылады. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ ұ рамына (элементтеріне): объект, объективті жағ ы, субъект, субъективті жағ ы жатады. Кө рсетілген тө рт элементтің ең болмаса біреуінің болмауы қ ұ қ ық бұ зушыны ә кімшілік жауапкешілікке тартуғ а мү мкіндік ермейді. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ә кімшілік жауаптылық ты туындатады.

Ә кімшілік жауаптылық - ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ аны ү шін жеке жә не заң ды тұ ғ аларғ а мемлекеттік органдар мен лауазымды тұ лғ алар тарапынан қ олданылатын ә кімшілік-қ ұ қ ық тық санкцияларды қ олдануы. Заң бойынша ә кімшілік жауапкершіліктің мынандай тү рлері белгіленген: ә кімшілік, тә ртіптік жә не материалды. Ә кімшілік жауапкершіліктің белгілері:

1) Мемлекеттің ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық қ а қ арсы жауап шарасы болып табылады.

2) Қ ұ қ ық бұ зушыны тә рбиелеу шарасы болып табылады.

3)Қ ұ қ ық бұ зушының ар-намысын таптау жә не тә н азабын тартқ ызу мақ сатын кө здемейді

Ә кімшілік жаза- заң мен уә кілеттілік берілген органдар ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ аны ү шін қ олданатын мемлекеттік мә жбү рлеу шарасы. Ә кімшілік жазаның тү рлері Ә Қ БтК айқ ындалғ ан.

Ә кімшілік істерді мынандай органдар қ арайды:

-соттар;

-кә мелетке толмағ андар ісі жө ніндегі комиссиялар;

-мемлекеттік инспекциялар жә не т.б. қ ұ зырлы органдар (ө рт сө діру қ ызметі, салық, қ аржы полициялары т.б.)

Ә кімшілік процесс немесе ә кімшілік іс жү ргізу- ә кімшілік істерді қ араудың белгіленген процессуалдық ә рекеттерін, сатыларын, кезең дерін жү йелі тү рде жү зеге асыру болып табылады.Ә кімшілік процесстің негізгі ұ ағ идаттары (принциптері):

1)Заң дылық қ ағ идаты, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ү шін қ олданылатын шаралар тек ә кімшілік кодекспен белгіленеді;

2)Сот қ ұ зіретінің ерекшелігі. Ә кімшілік істерді қ араудағ ы соттың қ ұ зіреті, оның юрисдикциялық шегі, сот тө релігін жү зеге асыру тә ртібі ә кімшілік кодексте белгіленген, оны ө з бетінше ө згертуге болмайды. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы қ ағ идаттарды ө згеше бұ зғ ан жағ дайда сот шешімдері заң сыз деп танылып ө з кү шін жояды;

3)Азаматтардың тең дігі. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ ан адамдар тегіне, ұ лтына, ә леуметтік лауазымдық жә не мү ліктік жағ дайына қ арамастан ә кімшілік жауаптылық қ а тартылуғ а тиісті;

4)Кінә сіздік презумпциясы. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс қ озғ алғ ан адам кінә сі дә лелденбейінше жә не судьяның, органның (лауазымды адамның) заң ды кү шіне енген қ аулысымен белгіленбейінше кінә сіз деп есептеледі;

5)Кінә қ ағ идаты.Тек кінә сі анық талғ ан қ ұ қ ық бұ зушылық тары ү шін ә кімшілік жауаптылық та болуғ а тиіс;

6)Қ айта ә кімшілік жауаптылық қ а тартуғ а жол бермеушілік. Бір қ ұ қ ық бұ зушылық ү шін ешкімді де екі рет ә кімшілік жазағ а тартуғ а болмайды;

7)Ізгілік (гуманизм) қ ағ идаты. Қ ұ қ ық бұ зушылық жасағ анғ а ә кімшілік жаза қ олданғ анда адамның қ адір касиетін қ орлауды жазаның мақ саты етіп қ оюғ а болмайды;

8)Жеке басқ а қ ол сұ қ паушылық.Тек ә кімшілік кодексте белгіленген негіздерде жә не кө зделген тә ртіппен ғ ана азаматтарды ұ стауғ а, жеке заттарын тексеруге, қ амауғ а алуғ а т.б. шараларды қ олдануғ а болады.Ә Қ Б туралы іске қ атысушыларды қ атыгездік немесе адамның қ адір қ асиетін қ орлайтын ә рекеттерге ұ шыратуғ а ешкімнің хақ ысы жоқ;

9)Жеке бастың ар-ожданы мен қ адір-қ асиетін қ ұ рметтеу. Адамның жеке ө мірі туралы жә не қ ұ пия сақ талуы қ ажет деп есептейтін мә ліметтерді ә кімшілік кодексте кө зделмеген мақ саттарда жинап пайдалануғ а жол берілмейді. Мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың заң сыз ә рекеттері, адамғ а келтірген моральдық залал заң да белгіленген тә ртіппен ө телуі тиіс;

10)Жеке ө мірге қ ол сұ қ паушылық. Хат жазысу, телефонмен сө лесу, поштамен телеграф арқ ылы жә не ө зге де хабарлар алысу қ ұ пиясы. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізуде осы қ ұ қ ық тарды шектеуге тек заң мен тікелей белгіленген жағ дайларда, жә не заң да кө рсетілген тә ртіппен жол беріледі;

11)Меншікке қ ол сұ қ паушылық. Меншікке конституциямен жә не заң дармен кепілдік берілген. Ешкімді сот шешімінсіз ө з мү лкінен айыруғ а болмайды. Ол ә кімшілік кодексте кө зделгн жағ дайларда ғ ана жү ргізіліуі мү мкін;

12)Судьялардың тә уелсіздігі. Соттардың сот тө релігін іске асыру жө ніндегі қ ызметіне қ андай да болмасын араласушылық қ а жол берілмейді;

13)Іс жү ргізу тілі. Қ Р Ә Қ Б туралы істер мемлекеттік тілде жү ргізіледі. Қ ажет болғ ан жағ дайда орыс тілі немесе басқ а тілдер мемлекеттік тілмен тең қ олданылады;

14)Куә айғ ақ тарын беруден босату. Ешкім ө зі ө зіне жұ байына жә не заң да кө рсетілген шектегі туыстарына қ арсы айғ ақ тар беруге міндетті емес;

15)Білікті заң кө мегін алуғ а қ ұ қ ық тарды қ амтамасыз ету;

16)Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы іс жү ргізудің жариялылығ ы. Соттар мемлекеттік органдар, лауазымды адамдар Ә Қ Б туралы істерді ашық тү рде жү ргізеді. Заң ғ а сә йкес мемлекеттік қ ұ пия мә ліметтерге қ атысты істер жә не коммерциялық, отбасылық, азаматтардың жеке ө мірінің қ ұ пияларын сақ тауды сұ рап ө тініш білдіргенде ғ ана жабық тү рде ө теді

17)Іс жү ргізуде қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету. Істі жү ргізуде қ ауіпсіздікті сақ тау мақ сатында оғ ан катысушыларды тексеру жү ргізіледі;

18)Іс жү ргізу іс ә рекеттері мен шешімдеріне шағ ымдану бостандығ ы. Іс жү ргізу іс ә рекеттері мен шешімдеріне шағ ымдану кодексте белгіленген.Заң бойынша істі қ айта қ аратуғ а қ ұ қ ы бар.

19)Адамның қ ұ қ ық тарын, бостандық тарын жә не заң ды мү дделерін сот арқ ылы қ орғ ау. Ә ркімнің ө з қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын сот арқ ылы қ орғ ауғ а қ ұ қ ығ ы бар;

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы істерді қ араудың тө рт сатысы бар:

1)Ә кімшілік тергеу жү ргізу. Бұ л сатыда ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық фактілері анық талады.

2)Істі қ арау. Уә кілдігі бар орган (немесе лауазымды адам) істі қ арап қ аулы қ абылдайды

3)Қ аулыны қ айта қ арау. (факультативті саты) Қ абылданғ ан шешім бойынша азаматтың шағ ымы немесе прокурордың наразылығ ы болғ ан жағ дайда қ аулыны кү шінде қ алдырумен, оны ө згертумен немесе бұ зумен аяқ талады

4)Қ аулыны орындау. Қ аулыны қ абылдағ аннан немесе шағ ым мен наразылық ты қ арағ аннан кейін- ақ бірден басталады.