Көлденең шапалақтаңыз.

Егер сол қ олың ыз ү стіде болса - «1», егер оң қ олың ыз болса, онда «2».

Қ орытындысын сандардың орналасу тә ртібі бойынша анық таң ыз:

«2222» - (жү з пайыз оң ақ ай) – мінезі тұ рақ ты, консерватизм, біреулермен шиеленісуден, ұ рсысудан қ ашады.

«2221» - ең ү лкен кемшілігі – батылсыздық, тартыншақ тық.

«2212» - ө те ашық, кез келген адаммен тіл табысып кетеді.

«2111» - тұ рақ сыздық, жалтақ тағ ыш, біреудің қ олдауы мен пікіріне тә уелді, ө зіне сеніп ү йрену керек.

«2211» - мұ ндай ү йлесім кө п кездесе бермейді. Ашық адамдар, жақ сы қ арым-қ атынас жасайды, ә рі мінездері жұ мсақ.

«2122» - бұ ндай адамдарда аналитикалық ақ ыл-ой жү йесі қ алыптасқ ан, мінезі жұ мсақ. Бә ріне сақ тық пен қ арайды, адамдармен ө зін салқ ынқ анды ұ стайды.

«2121» - бұ л тіркес те сирек кездеседі, қ орғ ансыздық, адамдардың ық палына ұ шырап тұ рады.

«1112» - ө те ә сершіл, қ айратты ә рі батыл адамдар.

«1222» - жиі кездесетін мінез. Ә сершіл, алайда ө мірлік сұ рақ тарды шешуде жігерлік пен батылдық жетпей жатады, басқ алардың ық палына кө ніп кетеді. Ө те ашық, адамдар ө здері тартылады.

«1221» - ә сершіл, батылдық жетіспейді, мінезі жұ мсақ, аң ғ ал.

«1122» - досжанды адамдар, бірақ сонымен қ атар аң ғ ал жә не қ арапайым. Істерін саралап, ө з-ө зін қ азбалауғ а қ ұ мар. Қ ызығ ушылығ ы кө п, бірақ уақ ыты жете бермейді.

«1121» - адамдарғ а қ атты сенеді жә не мінезі ө те жұ мсақ. Кө біне шығ армашылық қ а бейім адамдар.

«1111» - (жү зпайыз солақ ай) – кертартпа адамдар. Шығ армашылық қ а ө те бейім. Кө птеген заттарғ а ерекше кө зқ араспен қ арайды. Ө те ә сершіл, дарашылдық, эгоизм басым. Қ ың ыр ә рі ө зімшіл, бірақ бұ л оларғ а ө мір сү руге кедергі емес.

«1212» - рухы мық ты адамдар. Бірбеткей десе де болады, қ ойғ ан мақ саттарына жетеді.

«1211» - ө з-ө зін қ азбалауғ а қ ұ мар, тұ йық адамдар, кө пке ашылмайды, бірақ рухы мық ты, алдына мақ сат қ ойса ештең еден тайсалмайды.

«2112» - жайдары, еркін мінезді, достарды тез табады, танысуы да оң ай жә не қ ызығ ушылық тарын да жиі ауыстырады.

17- Билет

49. Жеке жә не топтық психокоррекциялық жұ мыстар.

Психокоррекция дегеніміз адамның мінез-қ ұ лқ ы мен психологиялық қ асиеттерін ө згерту мақ сатымен оғ ан арнайы ә сер етіп, оның шытырман жағ дайдағ ы ө зін-ө зі ұ стау стилінің ың ғ айсыздығ ын кө рсетіп, бұ л жағ дайдан шығ у жолын бірге іздеп табу.

Психологиялық коррекцияны ұ йымдастыруғ а жә не психотерапия жү різуге пайдаланылатын ә діс-тә сілдер ө те кө п. Қ азіргі кезде жеке тұ лғ алық қ асиеттерді коррекцияау тренинг топтарында жү ргізіледі. Тренингке қ атысушылардың алдында тұ рғ ан, шешуін талап етіп отырғ ан психологиялық проблемаларына байланысты психокоррекциялық топтар ә р тү рде болады. Оларды іріктеп алу жә не пайдалану клиенттің алдында тұ рғ ан проблемаларғ а жә не психологтың қ ай ғ ылыми ағ ымды қ олдайтынына байланысты.

Дені сау клиенттермен коррекциялық жұ мыс жү ргізгенде оны тренинг тобы деп атайды. Осы топты ұ йымдастыру тү рлері оғ ан қ атысушылардың негізгі проблемаларына байланысты анық талады. Олар кейде коррекция жү ргізу тә сілдері деп аталады. Бұ л тә сілдердің негізгі 4 тү рі бар. Тренинг тү рлері шешуге алынғ ан проблемағ а байланысты анық талады.

Психокоррекциялық жұ мыстың негізгі принциптері мен жұ мыстың мақ сат, міндеттері.

1. Диагностика мен коррекцияның бірлік принципі – психологтың практикалық іс-ә рекетінің негізгі тү рі ретінде, психологиялық кө мек кө рсету процесінің тұ тастығ ын сипаттайды.

2. Дамудың нормативті принципі - онтогеникалық дамудың жас аралық сатысы ретінде, бір-бірін ауыстырып отыратын жү йелілік.

3. Коррекция принципі «жоғ арыдан тө мен» (Л.С.Выготский). Коррекция озып ө ту сипатында жә не психологиялық қ ұ рылымның уақ ытында қ алыптасуғ а кө зделген психологиялық іс-ә рекет ретінде қ ұ рылады.

4. Коррекция принципі «тө менен жоғ ары». Психологиялық қ абілеттіліктерін жаттық тыру.

5. Психологиялық іс-ә рекеттің даму жү йесі принципі. Коррекциялық жұ мыста профилактикалық жә не дамытушылық міндеттердің есепке алу қ ажеттілігі.

6. Коррекцияның іс-ә рекет принципі. Мақ сатқ а жету тә сілдері мен қ ұ ралдарын таң дау, коррекциялық жұ мыстың жү ргізілу тактикасын жә не қ ойылғ ан мақ саттың жү зеге асыру тә сілдерін анық тайды.

Топтық психокоррекцияны адам ө мірінде ү лкен роль атқ аратын іс-ә рекеттер тү рінде ұ йымдастырылады. Балалық шақ тан бастап барлық уақ ытта маң ыздылығ ын сақ тайтын, ә серлілігі ө те жоғ ары болатын ойын ә рекетінің ролі ө те ү лкен. Балалар ү шін ойын ө мір сү рудің, ә ллеуметтік тә жірибені мең герудің негізгі тү рі, ал ү лкендер ү шін ө здерінің балалаық „Менін“ шақ ырып, басқ а адамдардың, ә сіресе балалардың қ ылық тарын терең ірек тү сінуге мү мкіндік береді. Сондық тан ойын коррекциясы психологиялық қ ызмет кө рсету тә жірибесінде кең інен пайдаланылады.

50. Психологиялық тү зету жұ мыстарының мақ саты, міндеттері.

Ә р кезең дегі жас ерекшеліктерін жә не осығ ан байланысты баланың бойында кездесетін психофизиологиялық ө згерістерді ескермей оқ ыту процессін жү ргізу мү мкін емес.
Бала мектепке келген кезде осы уақ ытқ а дейін ұ йымдастырылғ ан жә не жү ргізілген жұ мыстар заң ды тү рде шың дала тү седі. Кейбір балалар жалпы психикалық дамуының кешігуіне байланысты ә ртү рлі сә тсіздікке ушырауы мү мкін. 15-20% бірінші сынып оқ ушылары алғ ашқ ы оқ у процесс барысында жағ ымсыз ә сер мен қ иындық тарғ а тап болады.
Кіші жастағ ы оқ ушылармен ө ткізетін тү зету жұ мысы ү лкендердің (ата-ана, мұ ғ алім) ө тінішінен басталады. Ө тініш тү скен жағ дайда психолог балағ а жеке терең детілген диагностикалық жұ мыстар жү ргізіп тү зету жолдарын анық тайды. Психолог тү зету сабақ тарының бағ дарламасын жасап ә р баламен сабақ тың ұ йымдастыру формасын (жеке, топпен, шағ ын топпен т.б.)анық тайды. Жеке баламен, шағ ын топпен, топпен ө тілетін тү зету сабақ тары аптасына 1рет 10-12 сабақ тан аспағ аны дұ рыс. Ә р сабақ тан кейін психолог балаларғ а ү йге тапсырма беріп оны ата-анамен бірігіп орындауын талап етеді. Тапсырмалар: сурет салу, ертегілер оқ ып оны талдау, ойындар т.б.
Тү зету жұ мыстарының бағ ыттары:
-танымдық процестер барысын дағ ы тү зету
-қ ызығ ушылық саласын тү зету
-жү ріс-тұ рыс барысын тү зету
-эмоционалдық жағ дайын тү зету
-тұ лғ алық саладағ ы тү зету
-қ рым-қ атынас саладағ ы тү зету
Тү зету жұ мысының ең бастысы психологтың баламен тіл табыса білуі.
Осының ішінде эмоционалдық жағ дайын тү зету барысына тоқ тала кетейік. Эмоция –баланың жеке ө міріне қ атысты ө зінің бастан кешетін жайлары жайындағ ы толғ аныстары, организмнің белгілі бір жағ дайғ а жауап беруі. Егер адамның эмоциясын алып тастасақ, ешнә рсемен ісі жоқ жә не бә ріне бейтарап қ арайтын жансыз робот тұ рады.
Егер бала эмоционалдық жағ ынан психологиялық қ ауіпті зонада (ү рей, қ орқ ыныш, агрессия т.б.) турса тү зету жұ мыстары жеке баламен, топпен жә не тә рбиелеу мен оқ ыту мү мкіндіктерін тұ ғ ызып отырғ ан ортамен де жү ргізіледі. Бұ л жағ дайды диагностикалау барысында анық тауғ а болады.
Кіші жастағ ы оқ ушылармен жү ргізілетін тү зету жұ мыстарының негізгі формасы ойын болып табылады. Ойын барысында ә ртү рлі шығ армашылық іс-ә рекет арқ ылы, баланың жетістіктерін ескере отырып тү зету жұ мыстары озық міндеттерді кө здегені дұ рыс.

Психокорреция – бұ л психиканың дамуы мен қ ызмет етуіндегі қ алыптыдан қ айсібір жағ ымсыз ауытқ уларды мінез –қ ұ лық тық, эмоциялы, танымдық не болмаса адамғ а психологиялық проблемаларды тудыратын басқ а да кө ріністерді бә сең детуді немесе жоюды мақ сат еткен, адамның психикасына белсенді ық пал ету.

Психологиялық тү зету бұ л психологтың психикалық денсаулығ ы сау адамның кемшіліктерін тү зетуде қ олданылатын психологиялық ә дістің жиынтығ ы (Р.С. Немов). Жеке тұ лғ аның дамуында ауытқ уыбар балалармен жеткіншектерге психотерапияны қ олдануғ а болмайды. Мұ ндай психологиялық кө мек кө рсету тү рі арнайы психологияның, психопатологияның жә не педагогикалық коррекцияның дамуымен кү шейді. Сірә, қ алыпты даму жә не ауытқ ушылығ ы бар тү зетулерді бө ліп қ арастыру қ ажет. Біріншісін психолог, ал екіншісін паотпсихолог, дефектолог, психоневролог, психиатр жү зеге асырады.

51. Голланд ә дістемесі.

Д.Голландтың тұ лғ аның типтерін анық тау тестісі

Кә сіби – тұ лғ алық типті бағ алау мен тұ лғ аның ә леуметтік бағ ытын анық тау ү шін Джон Голландтың ә дістемесі қ олданылады. Ол тұ лғ аның 6 типін бө ліп кө рсетеді.

1. Реалистік тип – «Ер – азамат типі». Нақ тылық қ а бағ ытталғ ан, жоғ ары эмоционалдық тұ рақ тылық қ а ие. Нақ ты нысандармен жә не оны қ олданумен айналысқ анды жө н кө реді. Буындық дағ дыларды, ептілікті талап ететін (ү немі қ озғ алыста болатын) тапсырмаларды таң дайды. Кө бінесе механик, жү ргізуші, инженер, агроном жә не т.б. нақ ты тапсырмаларғ а бағ ытталғ ан мамандық тарды қ алайды. Вербальды есем қ абілеттер, буындық дағ дылардың дамуы, кең істіктік ойғ а берілу (сызбаларды оқ у) сынды сипаттар тә н. Физика, экономика, кибернетика, химия, спорт сияқ ты салаларда жетістікке жету мү мкіндігі бар.

2. Зияткерлік тип – сараптамалық ақ ыл-ой, ерекше тә уелсіз ой-тұ жырым жасау тә н. Теориялық жә не эстетикалық қ ұ ндылық тары басымдылық қ а ие. Зияткерлік, шығ армашылық мә селелерді шешуге икемді. Ә детте, ғ ылыми мамандық тарды таң дайды. Ой – ө ріс қ абілеті ү йлесімді; вербальды жә не вербальды емес қ абілеттері дамығ ан. Жоғ ары белсенділігімен ерекшеленгенімен, қ ызметте қ арым – қ атынас жасауғ а бейім емес. Ә ң гімелесу кезінде кө бінесе, ақ паратты жеткізуші рө лін атқ арады, негізінен томағ а – тұ йық. Негізінен математика, география, геология, теориялық мамандық тар, физика сияқ ты қ ызмет саласын таң дайды.

3. Ә леуметтік тип – ә леуметтік біліктілігінің айқ ындылығ ымен ерекшеленеді (қ арым – қ атынас жасай білу, топ басшысы болуғ а ұ мтылу) Айналасындағ ылардан тә уелсіз, орын алғ ан жағ дайларғ а тез икемделеді. Кү йзеліске берілгіш, сезімтал. Ой- ө ріс қ ұ рылымында вербальды қ абілеттері айқ ын. Ә леуметтік біліктілікті мең герген, қ арым – қ атынасқ а мұ қ таж.

Мінезіндегі сипаттар: оқ ытуғ а, тә рбиелеуге деген ұ мтылыс, адамғ а психологиялық жағ ынан қ олдау кө рсету, адамгершілік, нә зіктік тә н. Осы типтің ө кілдері зияткерлік мә селелерден бойын аулақ ұ стайды; белсенді, бірақ ә детте ө згелердің пікіріне тә уелді. Туындағ ан мә селелерді эмоцияғ а, сезімге берілуі, адамдармен тіл табысуының арқ асында шешеді. Жақ сы вербальды қ абілеттерді мең герген.

Ұ сынылатын қ ызмет тү рі: оқ ыту мен емдеу (мұ ғ алім, дә рігер, психолог).

4. Конвенциалды тип – қ ұ рылымы айқ ын қ ызмет тү рлерін қ алайды. Мінезі стереотипті, нақ ты ә рі іскер. Сыншылдық, ө зіндік ерекшелік кө рсетпейді, консервативті, тә уелді, ү йлестіруге, шығ армашылық қ а икемі жоқ, қ ызмет тү рін ауыстырғ анды ұ натпайды. Ұ йымдастырушылық қ абілеттері ә лсіз дамығ ан, математикалық қ абілеттері басым.

Кең се, есеп айырысуғ а байланысты мамандық тарды қ алайды.

5. Іскер тип – кү ш-жігерді, ұ шқ ыр ойлылық ты, импульсті кө рсетуге мү мкіндік беретін мақ саттарды таң дап, шытырман оқ иғ аларды ұ натады. Осы типтің ө кілдері басымдылық ты, ө зін айналысының мойындағ анын, жетекшілік жасағ анды жақ сы кө реді. Оғ ан тә жірибелік жұ мыстар ұ намайды, сондай-ақ интеллектуалды кү ш-қ уатты, шыдамдылық ты қ ажет ететін жұ мыстарды да жаны қ аламайды. Басшылық, билік, мә ртебемен байланысты мә селелерді жақ сы шешеді, қ атал ә рі іскер, жақ сы вербальды қ абілеттерді мең герген.

Кө бінесе келесі қ ызмет тү рлерін қ алайды: ә ртіс, журналист, телеоператор, мең геруші, директор, дипломат жә не т.б.

6. Ә ртістік тип – эмоцияғ а, қ иялғ а, ішкі сезімге арқ а сү йейді; ө мір сү руге деген кү рделі кө зқ арасқ а ие. Шешім қ абылдауғ а тә уелсіз, ерекше. Моторлық, вербальды қ абілеттері жоғ ары дамығ ан. Осы типтің ө кілдеріне ө зіндік «менін» дә лелдеуге деген ө мірлік ой – ниет тә н. Қ оғ амның шарттарын қ абылдамайтындық тан, ә леуметшіл емес.

Ә ртістік тип ө кілдері ә детте шығ армашылық қ ызмет тү рлерін қ алайды: музыка, сурет, ә деби шығ армашылық жә не т.б.

18- Билет

52. Кең ес беру мақ саттары, оның қ ұ рылымы.