Тақырып. Этносаралық кикілжің психологиясы

Мақ саты: Магистранттарды этникалық қ арым қ атынас мә дениеті психологиясымен таныстыру.

Кілтті сө здер: этнокомуникативтік, қ ұ зіреттілік, вербальді жә не вербальді емес қ арым қ атынас қ ұ ралдары т.б.

Ұ лтаралық қ арым қ атынасты ә леуметтік психологиялық белгілеу шынайы этностық ө зара ә рекеттесуінің кө рінісі ретінде зерттеуде тілдің ө зін емес, ауызша сө йлеу қ алай жү ретіндігін зерттеу ә лдеқ айда маң ызды.

Тұ лғ аның ұ лттық комуникативті қ ұ зіреттілігі ең алдымен оның басқ а этникалық қ ауым ө кілдерімен қ арым қ атынасқ а тү суге даярлығ ына байланысты. Осығ ан орай, бү гінгі таң да этномә дени қ арым қ атынасқ а талдау жасаудың жаң а жолдарын қ арастыру аса қ ажеттілік тудыруда.

Тіл, бір жағ ынан этноинтерпретациялық фактор ретінде бір ұ лттық этникалық топ ө кілдеріне ортақ сезімдері мен сапасын қ алыптастыруғ а ық пал етсе, екінші жағ ынан басқ а топ ө кілдері мен этнодифференциялық фактор ретінде қ арастыруғ а болады.

Ойлау процесі олардың ә лемдегі ассоцациялық интерпретациялық қ аблеті ә рі тү сінігі бірдей немесе ә ртү рлі болуы мү мкін, себебі олар басқ а тілде сө йлейді, бұ л тіл оллардың ойлау қ ұ рылымын қ алыптастырады.

Мұ ндай жағ дайда психологиялық тілді тү сіну, тек қ ана сө йлемшенің тә сілін елестетіп қ оймай, пішінімен кө рсетіледі, адамның ойының бейнесін айқ ындаушы яғ ни, тұ лғ аның жетекшілік ойлау іс ә рекеті жә не бағ дарлама граматика ойды ө зі қ алыптастырады.

Тіл арқ ылы моральды этникалық, қ ұ ндылық, жү йесі қ ұ рылады, қ оғ амдағ ы идеялдық бағ ыт жә не сол сияқ ты біздің лингвистикалық ойлау ә лемін белгілеу. Біздің мә дени оймен бағ ытқ а ғ ана қ атысты емес сондай ақ біздің ө з саналы іс ә рекетімізді қ амтиды.

Сондай ақ қ азақ мә дениетінде қ арым -қ атынас ү лгісі ұ лттық комуникативтік қ асиет қ алыптасқ ан.

Ұ лтаралық бейімделу мә селелерінің ә леуметтік психологиялық зерттеуі маң ызды сипатқ а ие соның ішінде қ азіргі психологиялық жаң а (мә дениетке бейімделу ретінде тү сіндіріледі). Процесс нә тижесінде адамның салыстырмалы тү рде психологиялық тең дігін жә не басқ а инокультты ортадағ ы алатын орнын онда кездесетін этникалық таптаурын ө згерістермен жаң а қ оғ амда ө зінің яғ ни сә йкестенуі қ арастырылады.

Бү гінгі таң да ұ лтаралық бейімделудің тұ тастай ү рдісі аккультурация нә тижесінің соң ғ ы нә тижесі ретінде, этностың мә дениетіндегі ө згерістерінің қ ұ ндылық тарының, нормаларын, ә дет ғ ұ рыптарын қ амтамасыз етеді.

ХХ ғ асырдың 50 жылынан бастап ұ лтаралық қ арым- қ атнастары мен ө зара ә рекеттерінің байланысында аккультурация мә селесі қ азіргі заманғ ы батыстың ә леуметтік психологияның маң ызды бағ ыттарының бірі болып табылады.

Қ азіргі ә леуметтік жә не этникалық психологияда аккультурация ә леуметік психологиялық феномен ретінде қ арастырылады, бұ л жағ дайда ә ртү рлі ұ лттың ө кілдері ә леуметтік этникалық топтарда тікелей жә не жалғ астырушы қ арым қ атынас рө лін атқ ара отырып оның нә тижесінде 2 топта немесе 1 топ мә дениетінің ө згеріс туындайды.

Бір жағ ынан мә дени ө згерістердің басқ а басты қ ызығ ушылық тарының бірі топтың контекстінде орын алады ең алдымен қ андайда бір ұ лттың этникалық тобының ө кілдерінің ә рбір жеке тұ лғ асының психологиялық дең гейінде жү зеге асады.

Дж. Берри пікірінше тұ лғ аның аккультурация ү рдісі басқ а мә дениеттің мә селесімен себептелініп келгендер ө зінің мә дениетін сақ тай отырып (ө зінің ұ лттық мә дениеті мен сә йкестігін сақ тау) жә не ұ лтаралық ө зара ә рекетін (қ андай дең гейде тұ лғ а «басқ а» мә дениетке енеді немесе ө зінің ортасында қ алады).

Соң ғ ы кездері кө птеген этноста ө зінің этникалық болмысын сақ тау қ ажеттілігі жә не ө зіне тә н этностық ерекшеліктерін соның ішінде аккультурациялық табысты стратегиясы аккультурация интеграцияғ а ауыстырыла отырылуы сә йкестенедіде пайда болуы ө зінің ұ лттық этникалық тобы басқ алар мен де бірдей қ ажетттіліктерге ие.

Ұ зақ жылдар бойы аккультурация нә тижесінде адаптация процесін зерттеу кезінде оның бірнеше тү рлерін бө ліп кө рсету мү мкінділігі туындады. Соның ішінде тү рлері тө мендегідей болады, ә леуметтік мә дени, экономикалық жә не психологиялық.

Ә леуметтік мә дени бейімделу тұ лғ аның бейімделу процесі ретінде жаң а басқ а этнкалық ортаның ә леуметтік жә не мә дени жағ дайларына бейімделінуі қ арастырылады.

Психологиялық бейімделу тұ лғ аның психологиялық тұ рғ ыда қ анағ аттануы жә не пиғ ылы ө зі ү шін жаң а ә леуметтік этникалық мә дени ортада бейімделуімен сипатталады.

Осығ ан байланысты ә леуметтік этникалық мә селелер ұ лтаралық бейімделуді зерттей отырып текқ ана полиэтикалық жә не мультимә дениетінде ө зекті мә селелерінің бірі Қ азақ стан Республикасы алдың ғ ы қ атарлы мемлекеттің бірі болуы керек.

Қ орыта келе ұ лтаралық ө зара ә рекетпен мульти мә дениеттің дамуының негізгі идеясы ә ртү рлі этникалық ұ лт топтардың бірдей ұ лттық мемлекеттік контексте жү зеге асуы.

Бұ л принцип, мультимә дениеттің саясатын анық тай отырып оның негізінде мемлекет аралық қ арым- қ атнасы қ ұ ру жасалады сонымен қ атар, ә ртү рлі топтың этникалық жә не мә дени ө зара ә рекеттің негізінде кө п ұ лттық қ оғ амның ішкі бірлігі мен сипатталады.

Біздің кө зқ арасымыз бойынша аккультурация стратегиясы дегеніміз мультимә дениеттік болып табылады, оның негізінде бір жағ ынан саясатта қ оғ амдағ ы ұ лттық этникалық топтарды жағ ымды қ арым қ атынас қ алыптастырды. Екінші жағ ынан олардың қ ажеттілігіне барлық ә леуметтік институттардың бейімделуін жү зеге асыру болып табылады.

Бү гінгі таң да Қ азақ стан Республикасында тұ рғ ылық ты ә р тү рлі ұ лттық этникалық топтары бір-бірінің мә дениетін игере отырып бір-біріне кө мектеседі жә не ө зін мә дени қ ұ ндылық тарын сақ тауды қ амтамасыз ететініне кү мә німіз жоқ.