Тақырып 6. Кросс-мәдени аспектідегі тұлға

Мақ саты: магистранттарды кросс-мә дени аспектісінің тұ лғ а тү сінігімен таныстыру.

Кілттік сө здер: мә дени микрокосм, универсальды жә не мә дени-спецификалық тұ лғ алық сызық жә не т.б.

ХХ ғ асырдың басында тұ лғ аны зерттеуге бағ ытталғ ын пә наралық байланыс, ол психологиялық антропология атауынан алынғ ан. Бұ л ғ ылыми пә н шең берiнде тұ лғ аның мә дени алдын ала келiсiп алуын талдауғ а (З.Фрейд, Э.Эриксон, Э.Фромм), структуралық (Ф.Боас, К.Леви-Строс), конгвистикалық (Ж, Пиаже, М.Коуол) тә сiлдер психоаналитиякада қ атар ө мiр сү редi. Бұ л пә н «Мә дениет жә не тұ лғ а» мектебіне байланысты жан жақ ты таң ылды, сол уақ ытта мына ой ұ сынылғ ан: тұ лғ а тек мынадай жағ дайларда ғ ана зерттеуге болады, егерде олардың мә дени ортасы зерттеліп тү сіндірілсе, тұ лғ аның қ айлай жетілу контекстісі; мен бір бірімен бекітілген ә р тү рлі символдар арқ ылы кө п қ атарлы жү йенің мә дени моделін кө рсетеді; сонымен қ атар дамуды зерттеуге, ө згерудің, мә дениеттің ық палын, мына кө з қ арасқ а сү йене отырып, тұ лғ а - ол ең кү рделі жү йе болып саналады, мағ ыналарды тудыруғ а қ абілетті; тұ лғ а- бұ л ерекше микрокосм, одан мә дени даму тікелей бағ ынышты болып есептеледі.

30-шы жылдардың ортасынан америка психологиясында жаң а кезең басталады, мынадай аттармен баланысты А.Кардинера, Р.Линтона, К.Дю Буа жә не т.б., олардың тұ жырымдамаларынан мынадай ұ ғ ымдар дамуларды алады, психонализден пайдалануғ а алынғ ан, мысалы «санасыздық», «тө менгi сана», «психиканы қ орғ айтын тетiктер» жә не басқ алары.

Бұ л бағ ыт теориялық ұ ғ ынуды негiз кросс - мә дени зерттеулер тұ жырымдаманы жаса А.Кардинера «негiзгi жеке қ ұ рылым».

Тұ жырымдаманың негiзiнде «модалдi тұ лғ а», американдық психологияда ұ лттық мiнездi қ арқ ынды зерттеу XX - ғ асырдың 40 жылдардың соң нан басталды.

Мә дениеттi - антропологиялық зерттеулер шең берiнде ұ лттық мiнездi зерттеуге тә сiлдерi бiрнеше теориялық -ә дiстемелiк дерлiк бiр мезгiлде ұ сынылды. Бұ л тә сiлдер соң ырақ екi негiзгi бағ ытта топтастырылды - жеке - бағ дарлалғ ан жә не мә дениеттi - ортағ а келтiрiлген.

Ө зін-ө зі бақ ылауғ а арналғ ан сұ рақ тар:

1. Этнопсихологияда тұ лғ а неге бірегей мә дени микрокосм ретінде қ аралады.

2. Тұ лғ аның дамуының психологиялық процесстері жә не мә дени зерттеудің ерекшеліктері немен аяқ талады.

3. Тұ лғ аны зерттеуге бағ ытталғ ан жекелік-ұ йымдастырылғ ан жә не мә дени-орталық тандырылғ анның ерекшелігін атаң ыз.

4. Тұ лғ аның концентрлiк ү лгiсiнің ерекшелiгі (И.Сау).

5. Тұ лғ аның эмперикалық жә не кросс-мә дени эксперименттік зерттеу

Пайдалануғ а арналғ ан ә дебиеттер:

1.Аймаганбетова О.Х. Социально-этнические проблемы современной психологии. - Алматы: КазНУ, 2008. – 176 с.

2.Лебедева Н.М. Введение в этническую и кросс-культурную психологию. - М.: Изд. Дом " Ключ", 1999. – 224 с.

3.М.Коуол. Культурно-историческая психология. – М.: Когито-Центр, 1997. – 432 с.

4.Мацумото Д. Психология и культура. – СПб.: Прайм-ЕВРОЗНАК, 2003.

5.Стефаненко Т.Г. Этнопсихология. - М.: Аспект Пресс, 2006. - 386 с