Экзистенциализм философиясы

Экзистенциализм немесе ғ ұ мыр кешу философиясы деп аталғ ан ағ ым Χ Χ ғ асырдың 20жылдарында пайда болып қ алыптаса бастады. Кө рнекті ө кілдері Германияда М.Хайдеггер мен К.Ясперс, Францияда Сартр, А.Камью мен Г.Марсель жатады.Олар бар зейінін ғ ұ мыр кешудің мағ ынасына, яғ ни жеке адамның кү нә сі мен жауапкершілігіне, шешім қ абылдау қ абілетіне, адамның ғ ұ мылық мақ саттары мен ө мірге деген қ атынастарын анық тауғ а аударды.

Адамның ғ ұ мыр кешуі(экзистенция) тұ тас болмыс ретінде қ арастырылады, оны ешқ андай да ғ ылыми не философиялық жолмен танып білуге болмайтындығ ы туралы тұ жырым жасалады.

Экзистенциализмнің идеялық бастау алатын ілімдері дат мистигі Кьеркегордан басталады.

Экзистенц.нің негізгі ұ ғ ымдарының бірі—қ орқ ыныш.

Тіршілік иесі ө лімнен де ертең інен де, келешегінен де қ орқ ады.Шындығ ында ө лімнен қ орқ уғ а болмайды, ө йткені ол да ө мір сияқ ты табиғ и нә рсе, демек оны заң ды қ ұ былыс ретінде қ абылдау керек.

Маң ызды категорияларына болмыс пен еркіндік жатады.

59.Буддизм іліміндегі 4 ақ иқ ат жә не қ иналыстан шығ у жолдары

Буддизмнің ө зегін тө рт ақ иқ ат туралы ілім қ ұ райды. Олар:

1.Пенденің ғ ұ мыры қ асірет шегумен тікелй байланысты: туылу, ө лу, кесел, кө кейің дегінің жү зеге аспауы–барлығ ы да қ асіретке жетелейді.

2.Қ асірет шегудің себебі–мұ қ таждық. Ол қ уаныш–қ айғ ы, қ асірет шегу арқ ылы қ айта туылуғ а, қ айта тү леуге алып келеді.

3.Қ асірет шегуді шектеу мұ қ таждық ты аластауғ а байланысты жә не де бұ л іс сегіз жол арқ ылы жү зеге асырылады: а)дұ рыс пайымдау, ә)дұ рыс шешім қ абылдау, б)дұ рыс сө йлеу, в)дұ рыс ғ ұ мыр кешу, г)ұ мтылыс, д)дұ рыс зейін, ж)дұ рыс сенім, е)дұ рыс шү йілу

4.Нә псілікке қ ұ штарлық та, ө зін–ө зі азаптау да дұ рыс жолдан ауытқ ушылық

Қ иналыстан шығ удың бес уағ ызы(панчашила):

1.Тіршілік иелеріне зиян келтірмеу

2.Бө тен меншікке сұ қ танбау, қ ол сұ қ пау

3.Тиым салынғ ан жыныстық қ атынастардан бойды аулақ салу.

4.Қ аң қ у, ө тірік сө здерден тиылу

5.Мас қ ылатын ішімдіктерден бас тарту

60.Абай философиясындағ ы ә леуметтік мә селелердің кө терілуі

Ұ лы ақ ын, ойшыл–демократ, сазгер Абай Қ ұ нанбайұ лының қ оғ ам ө мірін тү сінудегі кө зқ арасы, идеалистік тұ рғ ыда болды.Ол кезде қ азақ халқ ының ә леуметтік даму дең гейі тө мен болуының себебінен қ оғ амның объективтік заң дылық тарын дә л анық тау ө те қ иын еді.Қ азақ елінде бай, кедей болып бө лінген таптардың арасындағ ы тартысты Абай айқ ын кө рді. Кедейлердің жоқ шылық тұ рмысын “Қ араша, желтоқ сан мен сол бір-екі ай”, тағ ы басқ а ө лең дерінде реалистік тұ рғ ыдан суреттейді.Ү стем тап ө кілдерін: байларды, билерді болыстарды аяусыз шенеді.

Халқ ына байларғ а сө здерің ө тсін десең із ең бек етіп, оқ у оқ ы дейді.

Бақ пен асқ ан патшадан

Мимен асқ ан қ ара артық

Сақ алын сатқ ан кә ріден

Ең бегін сатқ ан бала артық

61.Қ азақ фил.ның қ алыптасу ж\е даму ерекшелік

Қ азақ философиясының негізгі мә селелерінің бірі–философияның пайда болу мә селесі. Негізінен бұ л мә селе ә лемдік философияда талай пікірталас тудырып жү р.Біріншіден, философияның дә л шық қ ан мерзімін белгілеу ө те қ иын.Екіншіден, философия деген ұ ғ ымның ө зіне осы кү нге дейінгі дә л де толық анық тама берілген жоқ.Ү шіншіден, қ азақ философиясы мә селелерінің жазбаша тү рде берілген классикалық тұ жырымдар мә тіндері жоқ тың қ асы.Қ азақ тарихында философиялық қ ұ былыстарды 3 кезең ге бө ліп қ арастыруғ а болады: 1.Алғ ы философия–объективтілік пен субъективтілікті ө те нашар ажырататын сана. 2.Философиялық кезең – объективтілік пен субъективтілікті жоғ ары дең гейде ажырататын сана.3. Теориялық ә дістемелік қ асиеттермен байытылып, классикалық жү йеге ие болғ ан жә не ә лемдік рухани байлық пен ұ штастырылғ ан кезең. Қ азақ философиясының басты ерекшелігі: парасаттан бө лінбей дамығ ан. Парасат философиясы 3 сипат арқ ылы ө з мә нін ашады: 1.Сұ ң ғ ылалық (интеллектуальный) 2.Кең пейілділігі 3.Сабырлылығ ы (толерантность). Парасат философиясын келесідей қ арастыруғ а болады: 1.Поэзия(салт-дә стү р, ә дет-ғ ұ рып) 2.аң ыз-ертегі, мақ ал -мә тел 3Кү й.

62" Индустриалды", " информациялық ", " ашық қ оғ ам"

Индустриалдық қ оғ ам ең алдымен корпорациялар мен фирмалар жетекшілігіндегі ө неркә сіпке негізделеді.И.қ -ның негізгі белгілеріне ө неркә сіптің қ арышты дамуы, ө неркә сіптің мү лдем жаң а салаларының пайда болуы, ғ ылым мен техника жетістіктерін кең інен енгізуі, капитал салымы дең гейі ұ лттық кірістің 20%-ына тең дейін жоғ арылауы, қ ала тұ рғ ындарының 60-90%-ғ а дейін ө суі, квалификациялық ең бек ү лесінің артуы жатады.Ақ паратық қ оғ амда ұ лттық байлық тың ө суі ең алдымен білім мен технология прогресіне тә уелді болады.

63. Табиғ ат жә не қ оғ ам. Т. жә не Қ -ның арасындағ ы қ арым-қ атынастың мә н-мағ ынасы, сипаты қ андай, адамдар ө зін қ оршағ ан табиғ и ортамен қ алай байланыс жасайды, олардың бұ л ортадағ ы орны қ андай, қ оғ амның ө мір сү руінің жә не дамуының басты шарты қ айсы деген сияқ ты сұ рақ тардың философиялық ой толғ амдар жү йесінде ерекше дү ние танымдық маң ызы бар.Қ, Т —дамудың жалғ асы, ол екеуі тығ ыз бірлікте болады. Т пен Қ -ды байланыстырып та, жалғ астырып та тұ ратын - материалдық ө діріс процесі, ең бек процесі деп кә міл сеніммен айтуғ а болады.Қ -дық ө мірдің, адамзат тіршілігінің ең ә уелгі ә рі басты шарты–ең бек.Ең бектің арқ асында ғ ана адамдар жануарлар дү ниесінен ажырап шық қ анын, адамдық бейнеге ауысып, табиғ аттың керемет қ ұ діреті —ақ ыл-ойғ а, санағ а, тілге ие болғ анын жақ сы білеміз.Ф.Энгельс: " адамды адам еткен ең бек" деп тұ жырымдағ ан.Ал ең бек дегеніміздің ө зі–адамның табиғ атқ а деген белсенді қ арым-қ атынасы.Т.пен Қ. арасындағ ы қ арым қ атынасты нақ ты ә рі терең тү сіну ү шін географиялық орта деп аталатын тү сінік қ олданылады. Бұ л ұ ғ ымды ғ ылымғ а XIX ғ ортасында француз географы ә рі социологы Элизе Реклю кіргізген болатын, одан ә рі бұ л ұ ғ ым Г.В. Плеханов ең бектері арқ ылы ғ ылыми ә дебиеттен орын тепті.Географиялық орта–қ оғ амдық ө мірмен тікелей байланысқ а тү сіп, қ арым қ атынас жасайтын табиғ ат дү ниесінің бір бө лігі.Т. пен Қ. ө зара тұ тастығ ы, ө зара қ арым қ атынасы туралы айтқ анда, тек Г.О туралы тү сінікпен ғ ана шектелу қ ате болар еді.Адамның, бү кіл қ оғ амның ө мір сү ретін табиғ и ортасы, ә рине кө п.Ол биосфера деп аталады.Биосфера–жер шарының тіршілік тарағ ан аймағ ы.Басқ аша айтқ анда, биосфера–адамдардың тыныс тіршілігін, ө мір сү руін қ амтамасыз ететін орта.

64. Жыраулар фило/ң ерекшелігі.

Қ азақ ақ ын- жырауларының дү ниетанымы, философия/қ даналық ойлары тө л философиямыздың қ алыптасуына рухани негіз бола алады. Олардың шығ армаларына дә стурлі фило/қ тарихи сабақ тастық принциптері анық байқ алады. Ә сіресе, қ азақ поэзиясындағ ы филос/қ бағ ыттың негізін салушылардың бірі Шалкиіз жырау Тіленшіұ лының (1465-1560) шығ армашылығ ы, фило/қ ой кешу, жыр толғ ау ә дістері ерекше. Ел аузынан жазылып алынғ ан тарихи ә нгімелерге қ арағ анда, Шалкиіз Батыс Қ азақ станда, Ноғ айлының ұ лы биі Мұ саның қ ызынан туыпты. Тіленші- қ азақ арасындағ ы кө п шонжарлардың бірі болса керек. Шалкиіз шығ армаларының ө зіндік ерекшелігі- ондағ ы ф/қ толғ аныстардың молдығ ы. Кө ркем шығ арма қ ашан да сол заманның, сол кездің ой- ө рісімен салыстырыла бағ аланбақ. Шалкиіздің ф/қ ойлары ұ зақ толғ анып, ө з заманын нә зік тү сіне білуінің жемісі.Бұ л ерекшеліктер жыраудың шалқ ар даналық тың, терең ақ ылдың иесі болғ андығ ын кө рсетеді. «Тауарих хамсаның» айтуынша Ақ тамберді ойраттармен кү рес дә уірінде қ азақ қ олының басында жү рген аруақ ты ерлердің бірі. Ақ тамберді шығ армалары дерлік нақ ыл сө здерге, афоризімдік толғ ауларғ а ерекше айқ ын кө рінеді. Ақ тамберді шығ армалары делік нақ ыл сө здерге, афаризмдік толғ ауларғ а толы келеді. Қ азақ халқ ының болмысы, тіршілік тынысы, ерекшеліктері сол кездегі тарихи оқ иғ алар оның толғ ауларынан ерекше айқ ын кө рінеді. Ақ тамберді бү кіл ел мү ддесін, ру ата намысы емес, исі қ азақ тың намысын қ уады, елді ерлікке, бірлікке шақ ырады. Дұ шпаннан кө рген, қ орлығ ым. Сары су болды жү рекке, Он жетіде қ ұ рсанып, Қ ылыш ілдім білекке, Жауғ а қ арай аттандым, Жеткіз деп, қ ұ дай тілекке!

65.Болмыс жә не материя ұ ғ ымдары

Болмыс категориясы шындық ты бейнелейтін негізгі философиялық ұ ғ ымдарғ а жатады.Болмыс ұ ғ ымының мағ ынасы 3даму кезең інен ө тті: 1.Мифологиялық тұ рғ ыдан қ аралды; 2.Натуралистік онтология; 3.Болмысты адамның іс ә рекетімен таным арқ ылы байланыстырады.Ең бірінші кезең де, болмыс қ ұ пия, кү штерге толы шындық деп танылып, образдық бейнелеу арқ ылы тү сіндірілді.Натуралистік онтология болмысты заттар мен қ ұ былыстар ә леміне тең естірді.Ең алғ ашқ ы болмысты енгізген кө не грек ойшылы Парменид: " Болмыс–бар болу, ө мір сү ру, одан басқ а ештең е жоқ, ал жоқ болу–болмыссыздық." Ол ә лемнің болмыс есебінде тұ тастығ ына, тұ рақ тылығ ына, мә ң гілігіне, ең бастысы бар болуына, ө мір сү ретіндігіне кө ң іл бө леді.Гераклит: " Болмыс–ү зіліссіз қ алыптасу.Ү зіліссіз қ алыптасу–космос шең бң ерінде тө рт стихияның бір бірімен ө зара араласуы".Платон: " Болмыс–мә ң гілік ө мір сү ретін, ө згермейтін сана тектес рухани идеялар дү ниесі.Ол 3 онтологиялық субстанциядан тұ рады: 1.Тұ тастық, ешқ андай белгісі жоқ жә не бө лінбейді, басы да, аяғ ы жоқ, қ озғ алмайды жә не кең істіктен тысқ ары.2.ақ ыл.3.жан".Ортағ асырлық философия бір ақ бомысты мойындайды: " Шынайы болмыс–жаратушы.Ол жоқ ты бар етіп жасады".Жаң а заман философиясы болмыс мә селесін 2 тұ рғ ыдан тү сіндірді: 1Субстанционалдық тұ рғ ыдан.2.Кант бастағ ан субьективтік тұ рғ ыдан.Кант болмысты 2 бө лді: апериорлы, апостериорлы.Болмыстың формалары: ә лемдік, табиғ и, қ оғ амдық, адам, заттар, т.б.Материя ұ ғ ымы–дү ниені адамның санасынан тыс, ә рі тә уелсіз объективті шындық деп қ арайтын материалистік дү ниетанымның тү п қ азығ ы, мә н мағ ынасы болып табылатын негізгі ұ ғ ым.Бұ л ұ ғ ым материалистік ағ ыммен бірге пайда болып, бірге жасасып, тарихи тү рде қ алыптасқ ан.Объективті идеалистердің (Платон, Гегель) тұ жырымы бойнша, материалдық дү ние дегеніміз–бү кіл ә лемді ұ стап тұ рғ ан қ ұ дайғ а тә н сипаты бар ақ ыл ойдың, абсолюттік идеяның нақ ты кө рініс табуы, іс жү зіне асуы.Аристотель: " материя–барлық заттар қ ұ ралып, жасалып шығ атын материал, ол тү р арқ ылы ғ ана мә нге ие болады" деген.

66. А.Эйнштейн теориясының ф/қ маң ызы.

1905 ж/е 19016 ж Энштейн тұ жырымдағ ан кең істік пен уақ ыт/ң физ. Теориясы. Ол Галилей – Ньютонның классикалық салыстырмалы деп аталатын принціпінен келіп шығ ады. Бұ л принціп б/ша мех. Процестер бірі екіншісіне қ арағ анда тү зу сызық ты ж/е бірқ алыпты қ озғ алатын инерциалды жү йелерде біртектес жү реді. Оптика мен электродинамиканың дамуы осы принципті жарық тың, яғ ни электромагниттік толқ ындардың таралуында қ олдануғ а болатын ж/е абс. Уақ ыт абс. Бірмезгілділік, сондай- ақ абс. Кең істік ұ ғ ымдарынан бас тарту қ ортындысына ә келді. Материя қ озғ алысының ерекшеліктеріне байланысты кең істік- уақ ыттық қ асиеттерді анық тау абс.кең істік пен уақ ыт туралы классикалық физика тү сінігі шең берінің тарлығ ын ж/е оларды қ озғ алатын материядан бө ліп қ арауғ а болмайтынын кө рсетеді. С.т-классикалық механиканы рационалды қ орытушы ж/е механика принциптерінің қ олдану ө рісін денелердің жарық жылдамдығ ына жақ ын жылдамдық пен қ озғ алысына дейін кең ітуші теория ретінде қ алыптасты. Ф/ң идеалистік ж/е позитивистік бағ ыттары С.т – н ғ ылымынын субъективті сипаты ж/е физ.процестер/ң бақ ылаушығ а байланыстылығ ын дә лелі ретінде пайдаланғ ысы келеді. Бірақ с.т н реалдық шындық ты бейнелейтін, класикалық механикадан гө рі элекватты.

67. Орыс философиясының тарихы.

Мистикалық бағ ытта ең алдымен В.С. Соловьевті бө ліп атуғ а б/ды. Соловьев (1853-1900) діни орыс философиясының, білімнің біртұ тастығ ы мен бү тіндігі туралы идияның негізін қ алаушы, орыстың кө рнекті христиандық ф/сы. Соловьев ф/сы діни ф/қ дә стү рдің бү кіл рухы мен кейнін білдіреді. Соловьев адамның діни ж/е ә леуметтік ө мірі сұ раныстарын біртұ тастық қ а байланыстыратын бү тіндей дү ниетанымдық жү йені қ арауғ а тырысты. С/ң ойы б/ша мұ ндай дү ниетаным негізгі христиандық болып т/ды.С/в тә сілінің ерекшелігі, ол барлық христиандық концессиялары біріктіруді жақ тады. Сондық тан оның ілімі тар бағ ытта емес, концессияларлық сипат алды. С/в ф/ң негізгі идеясы- жалпы тұ тастық идеясы. Бұ л идеяны дайындауда славянофильдердің соборшылдық идеясына сү йенгенмен, оғ ан жалпы қ амтушы, ғ арыштық мағ ына береді. С/те жалпы тұ тастық, «қ ұ дайдың қ асиеті Ү штігі барлық қ ұ діретті жаратылыстармен, оның ішінде ең бастысы адам мен байланысты» деген тұ жырымнан кө ріненді. Жалпы тұ тастық тың негізгі принципі: «Қ ұ дайда барлығ ы біртұ тас». Жалпы тұ тастық – бұ л ең алдымен жаратушы мен жаратылыс тұ тастығ ы. С/в болмыстың диалектикалық тә сілін қ олдады. Оның пікірінше шындық ты қ атып қ алғ ан формасында қ арастыруғ а болмайды. С/в жү йесіндегі бұ л мә ң гілік идеясы София- даналық алды. София- С/в жү йесіндегі негізгі ұ ғ ым. Сон/н оның ілімі софология деп а/ды. С\те адамгершілік ф/сы сү йіспеншілік ф/на кө шеді. Жоғ арғ ы сү йіспеншілікпен салыстырғ анда барлығ ы тө менгі дең гейде, сондық тан тек сү йіспеншілік қ ана мә ң гілікті қ ажет етеді. Қ ұ діретті сү йіспеншілік арқ ылы жеке индив/қ бекітілді. Ресей есімі ә лемге танымал болғ ан, орыстың діни ф/сы дамуына ө лшеусіз ү лес қ осқ ан Н.А. Бердяев (1874-1948) сияқ ты ұ лы ойшылды дү ниеге ә келді. Б/в ф/ң мә ні – болмыс мә нін субъект, яғ ни адам арқ ылы тану. Оның ф/ң бастапқ ы нү ктесі еркіндіктің болмыстан басымдылығ ы болып т/ды. Онымен бір қ атарда шығ армашылық, тұ лғ а, рух, Қ ұ дай ұ ғ ымдары тұ рады. Адамдағ ы болмыс адам арқ ылы ашылады. Ол Қ ұ дай бинесіне ұ қ сас жаратылғ ан микрокосмос болғ андық тан шексіз ж/е шығ армашыл жан болып т/ды. Б/ң ойы б/ша қ оғ амды ә леуметтік қ айта қ ұ ру ү шін тех/қ қ айта қ ұ ру емес, рухани жаң ғ ыру қ ажет. Ресей ү шін бұ л «орыс идеясын» бекітумен байланысты, оның бұ л кө зқ арасы кө бінесе С/в кө зқ арастармен сә йкес келеді. Орыс идеясының басты қ асиеті, Б/в б/ша, бү кіл қ оғ амның ө н бойын қ амтитын діни мессиандық болып т/ды. «Орыс идеясының» мә ні – қ ұ дай патшалығ ын жерде орнату.

Орыс ғ ылымдарының айтуынша, философ/қ ой кшу ү рдістері Ресейде нә сірани діні жайыла бастағ ан кезенде, яғ ни ХІ ғ асырда қ алыптасады. Осы кезенде Киев митрополиті Илларион «Заң ж/е сенім туралы сө з» деген атышулы ең бегін жазып, орыс жерінің ұ лылығ ын, адамдарының қ ұ дай нұ рымен шапағ атқ а бө ленгендігін дә ріптеген. Одан кейінгі аралық та православиелік шіркеудің ық палындағ ы Ресейдің ә лемдік ө ркениетке қ осар ү лесі тарапынан толғ аулар ХVII-XVII ғ асырларда жалғ асты. Олардың мазмұ ны орыс елінің қ айталанбас рухани болмысын, орыс елінің қ айыспас батырлығ ын дә ріптеуге саяды. Аталмыш ойлау дә стү рінің екінші телуді жақ тайды. Теориялық ж/е қ оғ амдық саяси тұ рғ ыдан қ алыптасқ ан елеулі бағ ыттардың бірі- славяншылдық ХІХ ғ /ң 40-60 жылдарында жедел ө рістей бастады. Оның ө зекті мә селесі орыс халқ ының ұ йысу бірлігі сынды қ ағ идаларғ а негізделген болатын. Бұ л бағ ыт «Славяншылдық» деген атқ а ие б/ды. Мұ ндай ойсаналық -ф/қ ағ ымның негізін қ алаушылар А.С. Хомяков(1804-1860) пен Ю.Ф. Самарин (1819-1876) дегендер еді.

68.Қ озғ алыс формалары, «даму» ұ ғ ымы.

Қ озғ алыс- материяның аса маң ызды атрибуты, ө мір сү руінің тә сілі. Қ. Табиғ ат пен қ оғ амда болып жататын барлық процесстерді қ амтиды. Қ д/з жалпы ө згеріс, материалдық объектілердің ә рқ алай ө зара ә серлесу ж/е олардың қ алпының ауысуы. Дү ниеде қ озғ алыссыз материя жоқ, сол секілді Қ оз/ң озі материасыз болмайды. Қ /ң матер/ң сапалық жағ ынан жаң а ж/е неғ ұ рлым кү рделі формалары кө рініс береді. Қ /ң ә р тү рлі форма/ң басын қ осады. Ол матери/ң ө зі сияқ ты шексіз. Материя Қ -ы ә р тү рлі ө згерістердің ішкі мазмұ нын, нақ ты сапалық жай-кү йлердің себеп салдарын қ ұ райтын ә рқ илы қ айшылық тардың ө зара процесі ретінде бой кө рсетеді. Қ.сондай-ақ материя дамуының барлық формаларын қ амтиды. Даму д/з белгілі бір бағ ыты бар жү йелердің заң ды, біртұ тас, тұ рақ ты ө згеріске ұ шырауы. Бұ л бағ ыт жү йе қ озғ алысының заң дарынан нақ ты ж/е сыртқ ы жағ дайлардан туындайтын ө згерістердің ә р тү рлі ішкі тенденциялар/ң қ осындысы б/ша біркелкі қ олданылатын болып т/ды. Материяның даму фор/ры жү йенің кү рделілік дең гейіне, оғ ан тә н қ озғ алыс форм/на, ө згерістердің жылдамдығ ы мен қ арқ ынына, олардың сипатына бағ ытына ж/е т.б байланысты алуан тү рлі болып келуі мү мкін.

69. Ф.Энгельс адамның жаратылысы туралы.

Э. Фридрих (1820-1895)- Маркспен бірігіп Марксизімнің негізін жасағ ан ғ ыл.коммунизм теориясының, диалект, ж/е тарихи материализм философи/ң іргетасын қ алаушы. Гегель/р деп аталатын филос.ағ ымының сол қ анатына кіретін Шелингтің діни мистикалық кө зқ арысына, Гегельдің диалект.қ айшылық тарына тү пкілікті ә сер еткен жағ дай Англияда сол кездегі жұ мысшы табының ө мірі мен тұ рмысы болды.1845 ж Э «Англиядағ ы жұ мысшы табының жағ дайы» деген ең бек жарық қ а шық ты. Бұ л ең бектерінде ол пролетариаттың «тарихи миссиясын» ғ ыл.тү рде дә лелдей отырып, пролетариатты тек қ ана қ орлық жатқ ан тап ретінде кө рсетеді.Ф/ң қ алыптасуымен дамуындағ ы Э-тің ең бегі ө те зор. Оның «Людвиг Фейрбах ж/е классикалық неміс ф/ң ақ ыры», «Анти-Дюринг» т.б шығ армалары маркістік ф/ғ а қ осылғ ан қ ұ нды ең бектер болып табылады. Э. ф/ң негізгі мә селесін оның таптық сипатын белгілейді. Таным теориясын дамытудағ ы ж/е агностцизмді сынауда Э-тің ең бегі ө те зор. Ол диалект.логиканың да біраз мә селелерін терең зерттелген. Тарихи материализмнің негізгі мә селелерін дамыта отырып, Э. Тарихты материалистік тұ рғ ыда тү сінудегі дө рекілік кө зқ арасқ а қ атты соқ ы берді. Э.дә лелдеріндегі адам ө міріндегі экон.ахуал шешуші роль атқ арады. Деген тү сінік жеке адамның тарихтағ ы іссін жоқ қ а шығ армайды.

70. Шығ ыс философиясына тә н ерекшеліктер.

71 Диалектика заң дылық тар мә ні.

Диалектика даму процесі туралы жан жақ ты ә рі терең мазмұ нды ғ ылым ретінде негізгі заң дармен бірге категориялар жү йесін де қ амтиды. Категориялар заттардың, қ ұ былыстар мен процестердің жалпы ә рі маң ызды жақ тарын, байланыстары мен қ атынастарын кө рсететін ғ ылымның негізгі тү сініктері болып табылады. Барлық ғ ылымдар ө зіндік категориялар жү йесі арқ ылы ө здері зерттейтін обьектілердің мә ндік сипатын, ішкі заң дылық тарын ашып кө рсетеді. Басқ а ғ ылымдар секілді философияның да ө зіндік ғ ылыми тү сініктері, категориялары бар. Алайда философиялық категориялар қ амту ауқ ымының кездігімен, ең жалпылама байланыстар мен қ асиеттерді бейнелеуі арқ ылы дараланады. Олардың ішінде, ә сіресе, диалектиканың ө зара қ атынастағ ы жұ пталғ ан категорияларының маң ызы ерекше. Мұ ндай категориялар жү йесін диалектиканың негізгі емес заң дары деп те атайды. Себебі, олардың даму процесін қ арастыра отырып, диалектиканың негізгі заң дарын толық тыра тү седі. Енді категориялар қ алай қ алыптасады деген сұ рақ қ а тоқ тала кетейік. Олардың қ алыптасуы адамның ө зінің пайда болуымен, ө сіп ө ркендеуімен, оның санасының, ойлау жү йесінің жетіліуімен тікелей байланысты. Бұ л процестің тү біріне ең бек белгілі. Басқ аша айтқ анда, категориялардың пайда болып, қ алыптасуы ең бектің қ оғ амдық практиканың нә тижесі. Адамдар практикалық іс ә рекет барысында тү рлі заттар мен қ ұ былыстарды кө збен кө ріп, қ олмен ұ стап дегендей, қ ыр сырына ү ң іледі, қ асиеттерін, байланыстарын ерекшеліктерін аң ғ арып, кө кейге ұ ялатады, сө йтіп барып орынды болады. Алайда категориялардың мазмұ ны адамдардың санасынан, ақ ылына тә уелді емес. Категориялар объекті тү рде ө мір сү ретін қ ұ былыстардың ө зіне тә н байланыстар мен қ атынастарды бейнелейді.

72.Марксизм фил адамның мә ні туралы

Ғ асыр философиясындағ ы аса кү рделі кезең қ азіргі марксизм деп аталатын ленинизмнің дү ниеге келуі. Оның себебі бар. Ең алдымен оғ ан объективті жағ дай ә сер етті. Егер Маркс пен Энгелс капителизмнің монополияғ а дейінгі кезең дерінде ө мір сү ріп, сл кездің проблемаларына жауап іздеген болса, В.И. Ленин капитализмнің империалистік дә уірінде ө мір сү рді. Осығ ан сә йкес Лениннің алдында жаң а проблемалар тұ рды. Империализм кезінде капитализм қ айшылық тары терең дей тү сті. Бұ л қ айшылық тар ең бек пен капитал арасында ғ ана емес, капиталистік елдер арасында да пайда болды. Олай болса, капитализмнің біркелкі дамуы да бұ зылды. Ақ ырында, капитализм шығ ыс елдеріне, оның ішінде Ресейге де таралды. Оғ ан дейін Реседе тү рлі қ айшылық тар шиеленісіп жатқ ан болса, оның ү стіне капиталистік қ айшылық тар қ осылды. Ресей экономикасы алдынғ ы қ атарлы дамығ ан ел болмаса да, онда революция жасауы ә бден мү мкін еді. Ресейдегі буржуазиялық демократиялық револбцияның жетекші кү ші пролетарият болтыны айқ ын байқ алды. Сондай ақ, ғ асырдың аяғ ы ғ асырдың басында жаратылыстану ғ ылымдарында, ә сіресе физикада ірі жаң алық тар ашылды. Оның мә ні физика ғ ылымдары атом сырына, оның қ асиетті ішкі дү ниесіне ү ң ілді. Осығ ан сә йкес материя оның жө ніндегі бұ рынғ ы ұ ғ ым ө згеріске ұ шырады. Ол туралы бұ рынғ ы ұ ғ ымның таяздығ ы, кемістігі байқ алды. Атомнан электронның бө лініп шығ уы атомның ең кішкентай қ арапайым бө лшек еместігін, электрон атомнан мың есе кіші жә не қ асиетті одан мү лдем басқ а, жарық сә уледей жылдамдық пен қ озғ алатын аумағ ы массасы ұ дайы ө згеріп отыратынын кө рсетті. Бұ л материяның бұ рын соң ғ ы белгісіз болып келген жаң а қ асиеттері еді.

73.Кө не ү нді фил.ның даму ерекшеліктері

Біздің жыл санауымыздан ү ш мың дай жыл бұ рын ежелгі ү нді жерінде қ ауымдық қ оғ ам ыдырап, оның орнына қ ұ лдық қ оғ ам қ алыптаса бастады. Осығ ан орай ежелгі ү нді қ оғ амы тө рт варнағ а немесе кастағ а бө лінді. Олар брахмандар абыздар, ә скербасылар, ауқ атты шаруалар жә не қ ұ лдар. Ә р варна тұ йық талғ ан ә леуметтік топ боладыда, ә рқ айсысы қ оғ амда ө зіне тиесілі орын алады жә не ө здеріне ғ ана тә н дә стү рлі мамандық тары болады. Мысалы брахмандардың ү лесіне ой ең бегі, кшадриларғ а ә скери қ ызмет, вайшилерге ауылшаруашылық, қ олө нер кә сібі, саудагерлік тисе, шудраларғ а қ ара жұ мыс қ ана тиді. Ежелгі ү нді қ оғ амының осы даму кезең іне сай мифологиялық, философиялық кө зқ арастары да қ алыптасты. Олар негізінен ү нді мә дениетінің ескерткіші ведаларда жиынтық талғ ан. Ведалар тө рт бө лімнен тұ рады: Самхит қ ұ дайларғ а арналғ ан гимндер жинағ ы; Брахман Самхитті тү сіндіретін ә р тү рлі мифологиялық ә ң гімелер, ритуалдар, т.б; Араньянкта Орман кітабы Брахманғ а тә н ритуалдардың орнына қ ұ дайлардың іштей сыйлау қ ұ рметтеу, олар туралы ойланып толғ ану туралы кө зқ арас; Ведалардың ең соң ғ ы сатысы упанишадта дә стү рлі варналарды бір басты тезисі брахман туралы, ғ арыштың негізінле мә ң гі мә ң гілік брахман жатыр. Ал одан барлық заттар дамып ө скен. Олай болса брахман бар ә лемнің генетикалық, тү пнегіздік бастамасы жә не олардың соң ы. Брахман екі тү рлі болады. Біріншісі қ озғ алмайды, нақ ты ө мір сү реді бірақ жойылып кетуі мү мкін, ал екіншісі жойылмайды, ө лмейді, қ озғ алыста болады жә не ақ иқ ат. Бірінші брахман кө п тү рлі болса, екіншісі жалқ ы. Кейбір жағ дайларда брахманмен қ атар синоним ретінде атман ұ ғ ымы да қ арастырылады. Атманның табиғ аты бір жағ ынан дене сияқ ты болса, екінші жағ ынан рух сияқ ты. Рухты атман тіршіліктің негізі; ал екеуі қ осылып, барлық денелердің, ішкі бастамасы, негізі жә не соң ы болады. Атман тек бастама ғ ана емес, ол саналы тіршілік иесі, ә лемді жаратушы деп есептеледі.

74.Қ Р. дамуындағ ы стратегиялық бағ ыттар

Бұ л тақ ырыпқ а біздің елбасшымыздың жолдауын қ арастыруғ а болады. Осыдан он жыл бұ рын жылы Қ азақ стан халқ ына жасалғ ан алғ ашқ ы Жолдауында Еліміздің жылғ а дейінгі Дамуының стратегиясы біздің қ оғ амымыздың келешектегі келбеті мен мемлекетіміздің болашақ тағ ы бітімі баян етіледі. Қ азақ стан бү гінгі таң да ә леуметтік экономикалық жаң ару мен саяси демократияландырудың жаң а кезең іне қ адам басқ алы тұ р. Мен ө зіміздің ә лемдік рейтинг кестесінің жоғ арғ ы бө лігіне іліккен елдер тобының ішінен орын алуымызғ а мү мкіндік беретін басты жеті жарғ ы мыналар дейді елбасшы:

1, ө ркенді де ө ршіл дамып келе жатқ ан қ оғ амның іргетасы тек қ ана осы заманғ ы, басекеге қ абілетті жә не бір ғ ана шикізат секторының шең берімен шектеліп қ алмайтын ашық нарық экономикасы бола алады. Бұ л жекеменшік институты мен келісім шарттық қ атынастарды қ ұ рметтеу мен қ орғ ауғ а, қ оғ амның барлық мү шелерінің бастамашылығ ы мен іскерлігіне негізделген экономика.

2, біз ағ а ұ рпақ ты, ана мен баланы, жастарды қ амқ орлық пен ілтипатқ а бө лейтін ә леуметтік бағ дарланғ ан қ оғ ам, ел халқ ының барлық топтары тұ рмысының жоғ ары сапасы мен алдың ғ ы қ атарлы ә леуметтік стандарттарын қ амтамасыз ететін қ оғ ам қ ұ рудамыз

3 біз еркін, ашық ә рі демократиялық қ оғ ам орнатудамыз

4, біз дә йекті тү рде саяси тежемелік пен тепе тең діктің ү йлестірілген жү йесіне негізделген қ ұ қ ық тық мемлекет қ ұ рып, оны нығ айта береміз

5, біз барлық діндердің тең қ ұ қ ылығ ына кепілдік береміз жә не Қ азақ станда конфессияаралық келісімді қ амтамасыз етеміз.Біз исламның, басқ а да ә лемдік жә не дә стү рлі діндердің озық ү рдістерін қ ұ рметтеп ә рі дамыта отырып, осы заманғ ы зайырлы мемлекет орнатамыз

6, біз қ азақ халқ ының саң ғ асырлық дә стү рін, тілі мен мә дениетін сақ тап, тү лете береміз. Сонымен қ атар ұ лтаралық жә не мә дениетаралық келісімді, біртұ тас Қ азақ стан халқ ының ілгері дамуын қ амтамасыз етеміз.

7, біз ө з елімізді халқ аралық қ оғ амдастық тың толық қ ұ қ ылы жә не жауапты мү шесі ретінде қ арастырамыз, ал мұ ның ө зі біздің аса маң ызды басымдық тарымыздың бірі. Қ азақ стан мұ нда геосаяси тұ рақ тылық ты жә не ө ң ірдегі қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету жө нінде маң ызды міндеттер атқ арып отыр.

75.Фил-ның негізгі функциялары.

Фил-ның негізгі 4 функ-сы бар. 1.Экспликация -белгілі бір мә дениет н/е адамдардың тарихи-қ оғ амдық ө мірі тұ тастай негізге алатын тә жірибе формасы.Кө зқ арас(ұ ғ ымдар арқ ылы дү ниенің қ ателігін тү сіндіреді) ең басты идеяларды анық тайды; оларды мә дениет универсалийлері д.а. 2.Рационалдық фун/сы-теориялық формасы, фил.ойды, пікірді ұ ғ ымдық ж/е логикалық формағ а келтіру.Келесі функ.- жү йелеу, фил.ә р тү рлі формадағ ы адамзат тә жірибесінің нә тижелерін теориялық тұ рғ ыдан тұ жырымдайды. 4.Сынау- мә дениет дамуындағ ы қ айшылық тар мен адамзат іс-ә рекетіндегі пендешіліктерді сынғ а алу, ө мірдің мә нін анық тау, пайымдау барысында қ алыптасқ ан ө зімшілдік пиғ ылдарды ә шкерелеу, адам мен табиғ ат, адам мен адам арасындағ ы қ атынастардағ ы ақ ылғ а сыймайтын ой мен істің табиғ атын мазмұ нын ашып кө рсетеді.