Валин 2 Аланин 3 Глицин

(CH₃)₂CH-CH(NH₂)-СO-NH-CH(CH₃)-CO-NH-CH₂-COOH валинилаланилглицин (Вал-Ала-Гли)

Бұ л реакцияны қ орғ аушы топ арқ ылы жазуғ а да болады.

Ксантопротеин реакциясы. Белок ерітіндісіне концентрациялы азот қ ышқ ылымен ә сер еткен кезде ерітінді сары тү ске боялады. Осығ ан аммиак қ осса, қ ызғ ылт қ оң ыр тү ске айналады. Бұ л реакция ерітіндіде циклды амин қ ышқ ылдары— фенилаланин, тирозин, триптофан бар екенін кө рсетеді. Осы қ ышқ ылдардың бензол сақ инасы нитрленеді.

Реакция екі кезең де жү реді. Бірінші кезең де аминқ ышқ ылының бензол сақ инасы азот қ ышқ ылымен ә рекеттесіп амин қ ышқ ылының сары тү сті нитротуындысын береді. Осы реакцияны тирозин мысалында қ арайық

27. Оксиқ ышқ ылдар, номенклатурасы, алу жолдары химиялық қ асиеттері.

Оксиқ ышқ ылдар деп, қ ұ рамында карбоксил топтарынан басқ а бір немесе бірнеше гидроксил топтары бар орг.карбон қ ышқ ылдарын айтады. Қ арапайым оксиқ ышқ ылдар ә детте ө здері алынатын табиғ ат заттарының аттарымен аталады. Оксиқ ышқ ылдар аттарын кө бінесе, ө здеріне сә йкес карбон қ ышқ ылдарының окситуындылары ретінде алынады. Сонда гидроксил жә не карбоксил топтарының орналасу орындары грек алфавитінің ә ріптерімен кө рсетіледі, мысалы α оксипропион CH3-CHOH-COOH, β -оксипропион HOCH2-CH2-COOH.

Систематикалық номенклатура бойынша оксиқ ышқ ылдардың аттары карбон қ ышқ ылдарының аттарынан шығ арылыды, сө йтіп сол аттың басына спирттерге тә н окси деген сө з қ осылады. Нө мірлеу карбоксил тобынан басталады.

CH₃-CH₂-COOH α -оксимай қ ышқ ылы, 2 оксибутан қ ышқ ылы

CH₃-CHOH-CH₂-COOH β оксимай қ ышқ ылы, 3 оксибутан қ ышқ ылы

CH₂OH-CH₂-CH₂-COOH γ оксимай қ ышқ ылы, 4 оксибутан қ ышқ ылы

CH₃-COH-COOH α -оксиизомай қ ышқ ылы, 2 метил 2 оксипропан қ ышқ ылы

׀

CH₃

CH₂OH-CH-COOH β -оксиизомай қ ышқ ылы, 2 метил 3 оксипропан қ ышқ ылы

׀

CH₃

Алу ә дістері:

Циангидрин тә сілі бойынша альдегид пен кө герткіш қ ышқ ылының реакциясы арқ ылы оксиқ ышқ ыл алуғ а болады.

/OH

CH₃-CH₂-COH+HCN→ CH₃-CH₂-CH → CH₃-CH₂-CH-COOH+NH₃

\CN ׀

OH

Гликольдерді тотық тыру арқ ылы синтездеу

[o]

CH₂-CH₂ → CH₂-COOH

׀ ׀ ׀

OH OH OH

Галогентуындыларын гидролиздеу арқ ылы алуғ а болады

CH₂-C-COOH→ HO-CH₂-COOH+HCl

׀

Cl

Кетонқ ышқ ылдарды тотық сыздандыру арқ ылы:

CH₃-C-COOH→ CH₃-CH-COOH

‖ ׀

O OH

Қ анық пағ ан қ ышқ ылдарды гидратациялау арқ ылы:

CH₂=CH-COH→ CH₂-CH₂-COH

׀

OH

Оксиқ ышқ ылдар, химиялық қ асиеттері

Оксиқ ышқ ылдар деп, қ ұ рамында карбоксил топтарынан басқ а бір немесе бірнеше гидроксил топтары бар орг.карбон қ ышқ ылдарын айтады. Олардың хим.қ асиеттері олардың молекулаларындағ ы карбоксил жә не гидроксил топтарымен анық талады. Реакциялар карбоксил жә не гидроксил топтары арқ ылы жү реді. Қ ышқ ыл ретінде олар тұ здар, кү рделі эфирлер, амидтер, нитрилдер тү зеді:

NaOH

CH₃-CH-COOH → CH3-CH-COONa

׀ ׀

OH OH

C₂H₅OH

CH₃-CH-COOH → CH₃-CH-COOC₂H₅

׀ ׀

OH OH

NH₃

CH₃-CH-COOH → CH₃-CH-COONH₂

׀ ׀

OH OH

Ал спирт ретінде хим.реакцияларда оксиқ ышқ ылдар алкоголяттар, жай эфирлер жә не галогентуындыларын тү зеді:

NаOH

CH₃-CH-COOH → CH₃-CH-COOH

׀ ׀

OH ONa

C₂H₅OH

CH₃-CH-COOH → CH₃-CH-COOH

׀ ׀

OH OC₂H₅

HCl

CH₃-CH-COOH → CH₃-CH-COOH

׀ ׀

OH Cl

Сү т қ ышқ ылы PCl₅- пен реакцияғ а тү скенде галоген екі гидроксил тобының орнын басады:

CH₃-CH-COOH + 2PCl₅ → CH₃-CH-COCl+2POCl₃+2HCl

׀ ׀

OH Cl

Оксиқ ышқ ылдар оң ай тотығ ады. Карбоксил жә не гидроксил топтарының ө зара ә серінен оксиқ ышқ ылдар тек ө здеріне тә н ерекше қ асиеттер кө рсетеді. Мысалы α оксиқ ышқ ылдар иодты сутектің ә серінен оң ай тотық сызданады:

CH₂OH-COOH + 2HI → CH₃COOH+H₂O+I₂

Сұ йытылғ ан минералды қ ышқ ылдармен қ айнатқ анда оксиқ ышқ ылдар қ ұ мырсқ а қ ышқ ылын бө ліп ыдырайды:

H⁺

CH₂OH-COOH → HCOOH+H-COH

Барлық оксиқ ышқ ылдар қ ыздырғ анда оң ай су бө ліп шығ арады. Пайда болғ ан ө німдер арқ ылы оксиқ ышқ ылдардың қ ұ рылымын анық тауғ а болады.

28.Кө мірсулар классификациясы маң ызы. Моносахаридтер-гексозалар, табиғ аты, химиялық қ асиеттері туралы қ орытынды жасаң ыз.

Кө мірсулар немесе қ анттар ө сімдік организмінде синтезделеді. Кө мірсулар— барлық тірі организмде негізгі энергия беретін зат жә не кө міртегінің кө зі. Ал кө міртегі дегеніміз — бү кіл тіршіліктің негізгі элементі.

Кө мірсулардың ма4ызы

Кө мірсулардың қ ызметі алуан тү рлі жә не оларды басқ а заттармен ауыстыруғ а болмайды.

1. Ең алдымен кө мірсулар— ө сімдіктер мен жануарлар клеткасы ү шін энергия аккумуляторы, қ уат кө зі (глюкоза, крахмал, гликоген).

2. Бірқ атар кө мірсулар ө сімдіктер мен бактерия клеткаларының қ аң қ асы (скелеті) қ ызметін атқ арады. Мысалы, ө сімдік клеткаларының қ абығ ы целлюлозаның мық ты талшық тарынан тұ рады. Оны гемицеллюлоза, пектин жә не лигнин сияқ ты полисахаридтер бекемдейді. Бактерия клеткаларының қ абырғ асы қ ұ рамында азотты полисахаридтер бар, қ атты да саң лаулы қ абық тан кұ ралады.

3. Жануарлар белоктары мен липидтердің ө здеріне тә н ерекшелігі де кө мірсуларғ а байланысты. Моносахаридтер жә не бір қ атар дисахаридтер белоктармен ковалентті байланысып гликопротеиндер, ал олар ө з кезегінде липидтермен ө зара ә рекеттесіп, гликолипидтер қ ұ райды. Гликопротеиндер мен гликолипидтер клетка мембранасының қ ұ рамына кіреді жә не оның ауыстырылмайтын бө лігі болып табылады. Кейбір гликопротеидтер буын аралық тарын майлау қ ызметін атқ арады жә не клетка аралық сұ йық тық тар қ ұ рамында болады.

4. Кө мірсулардың адам қ анының қ андай топқ а жататынын анық таудағ ы жә не клеткаларды ажыратып білудегі клетка сыртының рецепторлы қ ызметі ө те маң ызды. Нуклеин кышқ ылдарының жә не нуклеотидтердің қ ұ рамына кіретін рибоза мен дезоксирибозаның маң ызын ерекше атап ету қ ажет.

Кө мірсулардың классификациясы

Ө з молекулаларының кү рделілігіне қ арай кө мірсулар 3 класқ а бө лінеді. Олар: моносахаридтер, дисахаридтер мен олигосахаридтер жә не полисахаридтер.

1. Моносахаридтер немесе жай қ анттар. Моносахаридтер гидролизденбейді, оларғ а: глюкоза, фруктоза, галактоза, манноза, рибоза, дезоксирибоза жә не басқ алар жатады.

2.Дисахаридтер мен олигосахаридтер. Дисахаридтер гидролиз кезінде моносахаридтердің екі молекуласына ыдырайды. Олар: сахароза, лактоза, мальтоза, целлобиоза. Олигосахаридтер дегеніміз — ә р молекуласы ү ш жә не одан кө п (онғ а дейін) моносахаридтерден тұ ратын кө мірсулар. Мысалы, рафиноза молекуласы глюкозаның, галактозаның жә не фруктозаның қ алдық тарынан тұ рады.

3.Полисахаридтер — молекулалық массасы жоғ ары кү рделі заттар. Олар толық гидролизденген кезде n моносахаридтер молекуласына ыдырайды. Полисахаридтерге жататындар: крахмал, целлюлоза, гликоген, инулин жә не басқ алар.