Тұздың шөгуі

Жер асты қ ондырғ ысының СКҚ бетінде тұ здың шө гуі жә не тү пмаң ы аймақ та тұ здың шө гуі, кейбір мұ най кен орындарында, Қ Қ Ұ ү шін қ абатқ а таза суды айдау кезінде байқ алады.

Шө гетін тұ здың негізгі толтырышы гипс. Тұ здың шө гу себебі қ абат суы жә не қ абатқ а айдалатын таза судың тұ здық қ ұ рамының термодинамикалық тепе-тең дігінің бұ зылуы. Айдалғ ан су қ абат бойымен қ озғ алғ ан кезде, байланғ ан қ абат сумен араласып, қ абаттың қ атты қ аң қ асынан тұ зды жуып шығ ады, жә не игеру ұ ң ғ ымасының тү біне келген кезде, айдалғ ан сумен ә лі суланбағ ан, басқ а қ абатшалардың суымен араласады. Химиялық сыйыспаушылық шарты пайда болады, нә тижесінде тұ з ерітіндісі шө геді. Бірақ, таза суды айдағ аннан кейін пайда болатын гипстү зілісті толық зерттелмеген. Шө гудің қ ұ рылысы, қ ұ рамы жә не тү зілу шарты ә р кен орында ә ртү рлі. Сондық тан, кү ресу шаралары да ә ртү рлі. Тү зілген тұ з қ абаттарымен кү ресудің негізгі ә дістеріне химиялық ә дістер жатады, яғ ни, кейіннен, реакция ө німін жою ү шін ә ртү рлі еріткіштер қ олданылады. Тұ зды қ абаттар тек фонтанды қ ұ бырда ғ ана емес, сонымен қ атар, жер бетінде мұ най мен газды жинау дайындау жү йесінде де қ олданылады.Қ абат суының тұ з қ ұ рамына жә не тұ здың шө гу қ арқ ындылығ ына байланысты тү рлі ингибиторлар, яғ ни фосфорорганикалық қ осылыс негізігде алынатын химиялық қ оспалар пайдаланады. Ингибиторды ағ ынғ а, 1м³ қ абат сұ йығ ына бірнеше грамм қ ұ райтын мө лшерде қ осады. Ингибиторлар ерітіндіде кальций шонын ұ стайды, жә не оның шө гуін алдын алады. Тығ ыз шө гулерді гидроқ ышқ ыл (мысалы, каустикалық сода) ерітіндісімен жояды. Бұ л кезде кальций гидроқ ышқ ылы борпылдақ масса тү рінде болады, ол тұ з қ ышқ ылы ерітіндісі ә серінен оң ай жойылады. Қ абатта тұ здың шө гуін болдырмау ү шін, айдалатын суды қ абат суымен химиялық сә йкестігіне тексереді, жә не оны қ абатқ а айдаудың алдында сә йкес ингибитормен ө ң дейді.

Қ азіргі уақ ытта кен орнына су айдау нә тижесінде ө німнің сулануы ө седі, ол ө з кезегінде тұ з шө гуін кө бейтеді.

Кен орнында кездесетін суларды (қ абаттың бор жә не юра горизонттарының жә не альбсеноман суларын) қ олдану ө ндірістік қ ұ рал-жабдық тарына тұ з шө гуіне алып келеді.

Қ ұ мкө л кен орнының ө німді горизонттарының қ абат флюидтерімен бірге тұ здың кристалдану ортасы болып табылатын майда дисперсті қ ұ мның едә уір мө лшері шығ ады. Мұ най жинағ ындағ ы тұ рақ сыз сулардың қ ұ ралуы юра жә не бор горизонттарындағ ы қ абат суларының араласуынан басталады.

Бұ л ә сіресе ағ ын суларының бө лінуі кезінде кө рінеді, яғ ни ағ ын суының қ ұ быр желілерінде жү руі есебінен органикалық емес тұ здардың қ арқ ынды шө гуі байқ алады.

Тү зілген қ ұ рамы бойынша кү рделі шө гінділерге барий, кальций сульфаттары, кальций жә не магний карбонаттары, кремнийдің қ ос тотығ ы жә не коррозия ө німдерінің қ оспалары кіреді.

Тұ з шө гуінің проблемасы кен орнының қ абат жә не альбсеноман суларының физика-химиялық қ ұ рамының ерекшелігімен, термобара шарттарының ө лшемдерімен жә не химиялық қ ұ рамы сә йкес келмейтін сулардың араласуымен байланысты.

Скважинаның жер асты жабдық тары мен қ абаттың тү пкі аймағ ын ингибиторлық қ орғ ауды минералды тұ здардың шө гінділерімен кү ресудің ең тиімді ә дісі ретінде қ арастыру керек. Скважиналардағ ы тұ здың жиналуымен кү ресудің химиялық ә дісі негізінен карбонатты жә не сілтілі суларда қ олданылады (себебі олар суда ерімейді). Реагент есебінде негізінен гексаметафосфат натрий (NaPO₃)₆ жә не триполифосфатнатрий таза кү йінде ә ртү рлі шө гінділерге қ арсы қ олданылады. Бұ л ә дістің қ орытындысы натрий гексаметофосфаттың судағ ы ерітіндісі (0, 1%) коллойдты ерітінді тү зеді, ол тұ здың шө гуін болдырмайды.

Тұ з қ ышқ ылының ерітіндісі кө мегімен тұ з шө гумен кү ресуге болады екен:

CaCO₃ +2 HCI = CaCI₂ +H₂O+CO₂

тұ з суда тұ з суда

ерімейді ериді

Бірақ та, тұ з қ ышқ ылын қ олдану қ ондырғ ыларды тозуғ а алып келіп соғ ады.

Тұ з шө гуін жою ү шін қ олданылатын ингибитор ретінде бұ рын Қ ұ мкө л кен орнында алдын-ала тә жірибелі-ө ндірістік сынақ тан ө ткен Бэйкер фирмасының 40 г/м³ дозалы Калнокс-2936 ұ сынылады.

Ингибиторларды дозалау ү шін БР-2, 5; БР-10; БР-25 блоктық қ ондырғ ылар (суда еритін тұ з шө гуінің ингибиторларын 1-10%-тік судағ ы ерітіндісі тү рінде беру керек) ұ сынылады.

Қ ысқ ы уақ ытта қ ондырғ ылардың ү зіліссіз жұ мыс істеуін қ амтамасыз ету ү шін ингибиторларды беру желілерін жылыту керек. Ингибиторларды сақ тайтын ыдыстарды жылыту қ ондырғ ыларымен жабдық тау керек.