Ыманы зерттеудің әдістері мен мақсаттары

Қ азіргі таң да игеру объектілерін, мұ най, су жә не газ ұ ң ғ ымаларын игеру кезіндегі қ абаттағ ы процестердің ө згеру кө рсеткіштерін анық тауда ұ ң ғ ыманы зерттеудің бірнеше ә дістері қ олданылады [14].

Ұ ң ғ ыманы зерттеудің негізгі тү рлері гидродинамикалық жә не термодинамикалық болып табылады. Сонымен бірге арнайы зерттеулер де бар - оларғ а гидрохимиялық жә не геофизикалық ә дістерді жатқ ызуғ а болады.

Гидродинамикалық зерттеу ә дісі жұ мыс жасап тұ рғ ан немесе тоқ тап тұ рғ ан ұ ң ғ ыманы зерттеуде қ абаттың анық талғ ан параметрлерін (қ ысым, температура, шығ ым, уақ ыт жә не т.б.) зерттеу ү шін жә не олардың мә ндерін тіркеп алу мақ сатында жү ргізіледі, одан ә рі жү йелі тү рде барлық кен орынды пайдалану ұ зақ тылығ ына байланысты жү ргізіліп отырады. Алынғ ан мә ліметтер арнайы зерттеу зертханаларына жіберіліп, онда толығ ымен талдау жасалады. Зерттеу жұ мыстары арнайы қ ұ рылғ ан бригадада арнайы техникалар мен ө лшегіш қ ұ рылғ ылары кө мегімен жү ргізіледі.

Геофизикалық зерттеу ә дісі – физикалық ә сер етуге негізделген. Геофизикалық ә діспен ұ ң ғ ыманы зерттеу жә не геологиялық қ има тау – жыныстарының жағ дайы жө нінде, олардың параметрлерін, игеру кезіндегі ө згерістері жө нінде ақ парат беріп отырады. Сонымен бірге бұ л зерттеу геологиядан басқ а, яғ ни технологиялық шараларда да қ атысып отырады. Геофизикалық зерттеулер каротаж кө мегімен іске асады. Оның арнайы қ ұ рылғ ылары электрокабель арқ ылы ұ ң ғ ымағ а тү сіріліп, таң далып алынғ ан ұ ң ғ ыма аралығ ы зерттеледі.

Каротаждың тү рлері:

1. Электр каротаж. Бұ л каротаж ұ ң ғ ымадағ ы сұ йық пен жыныстың ә серлесуінен пайда болғ ан электр ө рісінің ө згеруін зерттеуге негізделген. Сонымен бірге тау жынысының электрлік кедергісі, патенциалдары, потенциалдар ө згерістері, т.б. зерттеледі. Ұ ң ғ ыма қ апталдарындағ ы каротаж зондтарымен ө лшейді. Электрокаротаж жә не оның тү рлері тау жыныстарындағ ы қ ималарды дифференциалдап, ө ткізгішті жә не кеуекті жыныстардың табаны мен жабынын тауып, мұ найлы қ абатшаларды анық тайды.

2. Радиоактивті каротаж. Ол табиғ и гамма–сә уле жыныс тарату ө згерісі, сонымен бірге олармен бірге нейтрондар немесе гамма-сә улелермен ә серлесуі арқ ылы зерттеуге негізделген. Мұ найлы, сулы, газды жыныстарды анық тау ү шін радиоактивті каротаждың бірнеше тү рлері бар, олар кеуектілікті мұ найғ а қ анығ ушылық ты, тау-жынысының тығ ыздығ ын т.б. анық тайды. Сонымен бірге ұ ң ғ ыманың техникалық жағ дайын анық тау ү шін де қ олданылады.

3. Нейтронды каротаж. Нейтрон ағ ымы мен тау жынысының элементтер ядросы ә серлесуіне негізделген. Ұ ң ғ ымағ а тү сірілген қ ұ рылғ ы жылдам нейтралдар кө зіне ие жә не осы кезден алысырақ белгілі бір шамада орналастырылғ ан, изоляцияланғ ан экранды индикатормен жабдық талғ ан.

Нейтронды каротаждың бірнеше тү рі бар, олар коллектор жә не қ абат сұ йығ ы жайлы қ осымша ақ парат береді.

4. Акустикалық каротаж тау жыныстарының серпімді қ асиетін анық тауғ а негізделген. Бұ л ү шін ұ ң ғ ымада серпімді тең селу, тербелулер болады, олар қ оршағ ан ортағ а таралып, Тұ рақ талғ ан бір немесе бірнеше қ абылдағ ыш арқ ылы қ абылданып отырады. Осы қ абылдағ ыштардың ара-қ ашық тығ ындағ ы тең селулер тарауының жылдамдығ ы, амплитудасы анық талады. Акустикалық каротаждың ү ш модификациясы бар: олар серпімді толық тырудың басылуы жә не цементті сақ ина жә не ұ ң ғ ыманың техникалық жағ дайына ө ткізілетін акустикалық каротаж.

5. Термокаротаж - температураның таралуын зерттеуге арналғ ан. Термокаротаж жынысты температуралық градиент бойынша дифференциалдауғ а кө мектеседі.

6. Кавернометрия - отырғ ызылмағ ан ұ ң ғ ыманың нақ ты диаметрін ө лшеу жә не оны бағ анасы бойынша ө згерту.

Гидравликалық зерттеу – олар тұ рақ талғ ан немесе орнатылмағ ан режимдер кезіндегі сұ йық немесе газ ұ ң ғ ымасының ағ у параметрін зерттеу ү шін негізделген. Ағ у параметрі шығ ым болып табылады. Тұ рақ талғ ан режимдегі ұ ң ғ ыманы зерттеу ұ ң ғ ыма жұ мысы ү шін маң ызды мінездемелер алуғ а мү мкіндік береді. Ал онсыз ұ ң ғ ыманың шығ ымын жә не сұ йық ты кө теру ү шін техникалық талаптарды білу мү мкін емес. Бұ л ә діс қ абаттың гидроө ткізгіштігін анық тауғ а мү мкіндік береді.

Ұ ң ғ ыманы дебитометрмен зерттеу. Олар ұ ң ғ ымадағ ы сұ йық ағ ымын (ө ндіру ұ ң ғ ымамаларында) жә не айдау ұ ң ғ ымамаларының жұ ту санын, арнайы қ ұ рылғ ылар қ олдану арқ ылы іске асады. Қ ұ ралдарғ а: дебитометрлер жә не шығ ын ө лшегіштер жатады. Олар ұ ң ғ ымағ а тү сіріліп, перфорацияланғ ан аралық та орнатылады.

Дебитометрлік зерттеулер ұ ң ғ ымада маң ызды ақ параттар алуғ а мү мкіндік береді. Олар: жұ мыс жасаушы қ абат қ алың дығ ы, бө лек қ абатшалар ө німі т.б.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ұ ң ғ ыманы зерттеудің негізгі тү рлерін атаң ыз?

2. Ұ ң ғ ыманы зерттеу қ андай мақ сатпен орындалады?

3. Гидродинамикалық зерттеу ә дісі қ андай мақ сатқ а негізделген?

4. Геофизикалық зерттеу ә дісі қ андай мақ сатқ а негізделген?

5. Дебитометрлік зерттеулер ұ ң ғ ымада қ андай ақ параттар береді?