Туристік кәсіпорынның өндірістік үрдістері

Туристік кә сіпорынды атқ арылатын қ ызметтердің интеллектуальды кө рсетуіне бағ ытталғ ан шаруашылық субъектілері деп қ арастыруғ а болады.

Ө ндіріс қ ызметі сериялық, параллельді, талдау элементтерімен сипатталады.

Туристік кә сіпорындардағ ы негізгі ө ндірістік ү рдістер туристік ө німдерді дайындау, ұ йымдастыру жә не жылжытумен байланысты.

Туристік кә сіпорындардағ ы негізгі ө ндірістік ү рдістерді туристермен жұ мыс, турларды ұ йымдастыру жә не ө ткізу бойынша партнерлермен жұ мыс істеу деп қ арауғ а болады.

Туристік кә сіпорындардағ ы қ осымша ө ндірістік ү рдістер қ атарына мынадай қ ызмет тү рлері жатқ ызылады: шетелдік тө лқ ұ жаттар мен визаларды дайындау жә не т.б.

Виза ашу ү рдісі – бұ л ә р мемлекетте, ә р ұ лтқ а ә р тү рлі қ ұ жаттар мен ә р тү рлі қ ұ рылымдар болады. Қ азақ стан Республикасында туристер бір ай болатын болса, онда виза ашу міндетті емес, ал одан кө п уақ ытқ а болатын болса онда міндетті тү рде виза ашу керек. Виза ү ш айғ а, алты айғ а, тоғ ыз айғ а одан да ұ зағ ырақ берілуі мү мкін. Ол туристің қ алауы бойынша. Визаны ашу ү шін біз туристің қ ұ ратын жә не ө тінішін шетелдік істер министірлігіне (МИД) тапсырамыз, ол жерде сол турист жайлы, не мақ сатпен келетіні туралы, қ анша уақ ытқ а келетіні туралы, Қ азақ стан Республикасына заң ына сә йкес барлығ ы қ арастырылып, соң ында шешім қ абылданады.

Қ ызмет кө рсету ү рдістеріне мыналарды жатқ ызуғ а болады: компьютерлік техника, оргтехника, байланыс қ ызметтерін кө рсету, ө ндірістік ү рдісттерді программалық жү ргізу, қ ызметтің экономикалық қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету, транспорттық қ ызмет кө рсету, ө ндірістік орындар мен аймақ тарда қ ызмет кө рсету.

Кә сіпорынның ө ндірістік қ ұ рылымы мыналарды іске асыру керек:

- ө німді алудағ ы жә не ө ндірістегі шығ ынды азайту;

- шаруашылық тар мен учесткелерді тиімді мамандандыру, ең бек ө німділігін арттыру;

- ұ йымдастырушылық тың салыстырмалы тү рде қ арапайымдылығ ы, сә йкесінше объектілерді жоғ ары дең гейде басқ ару;

- ө ндірістің тікелігі;

- кә сіпорынды кең ейту мү мкіндігі.

Ө ндірістік қ ұ рылымды жасау кезінде туристік кә сіпорындар сә йкесінше қ ұ рылымдық бө лімшелерге бө лінуі керек.

Туристік кә сіпорынның ұ йымдастырушылық қ ұ рылымын қ ызметтің келесі бағ ыттарына маманданғ ан топтар (бө лімдер) қ ұ райды:

- турларды дайындау жә не ұ йымдастыру;

- турларды басқ ару;

- турлар мен клиенттермен жұ мысты іске асыру;

- жарнама жә не маркетинг;

- ақ параттар мен талдау[4].

Ә рбір топ сә йкес бағ ыттағ ы қ ызметтерді орындайтын арнаулы бө лімшелердің жиынтығ ынан тұ рады.

2.2 Туристік кә сіпорындардағ ы негізгі ө ндірістік ү рдістерге сипаттама (туристік ө німдер, туристік фирмалар, туристік маркетинг)

Туристік ө нім бұ л туристік экскурсиялық кә сіпорындардың туристерге ұ сынатын кешенді қ ызметі. Негізгі туристік қ ызметтерге мыналар жатады: орналастыру, тамақ тандыру, транспорттық қ ызметтер, транспортпен бірге (туристерді аэропорттан қ онақ ү йге жеткізу жә не қ онақ ү йден аэропортқ а жеткізу жатады), экскурсиялық қ ызметтер, оғ ан аудармашы гидтің қ ызметі кіреді).

Туристік ө німнің қ ұ рылымы мен қ ұ рамы, қ ызмет кө рсету пішініне (топтық немесе дербес), туризм тү ріне (рекреациялық, ғ ылыми – танымдық, істік, ғ ылыми, діни, этникалық), қ ызмет кө рсету сыныбына (люкс, бірінші, туристік, экономикалық), қ ызмет кө рсету жиынтығ ына (негізгі жә не қ осымша) тә уелді туристер қ ажетсінуіне сә йкестігі тұ рғ ысында қ алыптастырылады.

Туристік кә сіпорынның ө зінің тауарына деген рыноктық мү ддені ө ткізуі рынокқ а ұ сынылатын ө німдер қ ұ рылысын талдаумен, олардың тіршіліктік циклының сатыларын зерттеумен, бә секелестік қ абілетінің жайғ асымы мен бағ алануымен байланысты маркетингілік зерттеулер жү ргізу қ ажеттігін айқ ындайды. Туристік кә сіпорынмен ұ сынылатын ө німдер қ ұ рылымы, оларды оптималдау (ү йлестіру) мақ сатында, тұ рақ ты тү рде талданып отыруы керек. Бұ л кә сіпорынғ а негізгі бә секелестері мен сату кө лемінің жоғ арылау қ арқ ынына салыстырмалы, рыноктағ ы ү лесіне сә йкес ө зінің ә рбір ө німдерін сыныптауғ а мү мкіндік береді. Туристік ө німнің рыноктағ ы орынын дә л білу оларды ө ткізу келешегін бағ алауғ а мү мкіндік береді.

Ө німнің тіршілікті циклінің тұ жырымдамасы, кез – келген ө нім, қ андай бір керемет тұ тынушылық қ асиетке ие болмағ анымен, ерте ме кеш пе рыноктан басқ а, барынша жетілдірілген ө німмен ығ ыстырылып шығ арылатынынан алынады. Тұ рақ ты болып қ алатын шама - тек қ ана қ ажетсінудің болуы, ал оларды қ анағ аттандыру қ ұ ралдары ө згеріп отырады. Рынокқ а ұ сынылатын ә рбір ө нім ө зінің анық талғ ан тіршілік циклінде болады, осы кезең нің ішінде ол ө зінің сатып алушысын табады.

Туристік ө нім ө зінің дамуында бірқ атар бірізді дең гейлерден ө теді (ө су мен жетілдірілу арқ ылы нарық қ а енгізуден тү суіне дейін), динамикада талдауды қ ажет ететін, сату мен пайданың кө лемінің ауытқ уымен сипатталады.

Туристік ө німнің маркетингілік зерттелінуінің маң ызды бағ ыты болып оның бә секелесу қ абілеттілігін анық тау табылады. Осы кезде алынғ ан нә тижелер келесі мә селелерді шешуде қ олданыла алады:

- ө німдерді жетілдіру жә не жаң арту қ ажеттігін негіздеуде;

- бә секелестік қ абілеттің анық бір дең гейіндегі ө німдерді ө ткізудің мү мкіндікті кө лемін бағ алау;

- туристік ө німді ө ткізу ү рдістерін басқ ару;

- нақ ты рынокта бағ а стратегиясын таң дау;

- кә сіпорындарда жә не т.б. ө німдердің бә секелестік қ абілеттіліктерін басқ ару жү йесін қ алыптастыру жә не жетілдіру.

Туристік ө німді таң дау кезінде тұ тынушы оның ө зі ү шін маң ызы бар ерекшеліктеріне ғ ана бағ дарланады:

– бұ л ө німнің сапасы мен пайдалылығ ын кө рсететін параметрлер, ө йткені оны таң даудың маң ызды шарты болып тұ тынушы кө ң іл аударатын қ асиеттері мен сипаттамаларының тура келуі табылады.

– бә секелестік қ абілетті анық тау ү шін ө німдерді нақ ты қ ажетсінуге сә йкестік дә режесі бойынша салыстыру ғ ана емес, сонымен қ атар солармен байланысты тұ тынушының шығ ынының да ескерілуі маң ызды болып табылады. Бұ л кезде ескеретін нә рсе: сатып алынғ ан зат тек міндетті шартты белгілейді, қ ажетсінуді қ анағ аттандырудың бастапқ ы пункті. Қ осынды жұ мсалғ ан шығ ындар екі бө лімнен тұ рады: бір жолғ ы (туристік ө німнің сатылу бағ асы) жә не ағ ымдағ ы (жеткен орынындағ ы жұ мсалатын шығ ындар – экскурсиялар, қ осымша тамақ тану, кө лік, кө ң іл кө теру жә не т.б.), жалпы бұ л жұ мсалғ ан шығ ындардың жалпы сомасы тқ тынушы ү шін қ ажетсінуін қ анағ аттандыру бағ асы ретінде алынады (тұ тыну бағ асы)

Турө німді жылжытудың негізгі қ ұ ралының бірі болып, халық аралъқ кө рмелер мен кездесулерге қ атысу болып табылады. Олар турө німге ғ ана емес жә не турфирмағ а назар аударуғ а мү мкіндік береді. Маркетингтік бө лімнің мұ ндағ ы қ ызметі болып жатқ ан, болашақ та болатын кә сіби кө рмелер туралы ақ парат жинау болып табылады. Кө рмеге турфирманың ө німін кө рсететін жарнамалық материал дайындалады. Кө рмеге дайындалу кезінде шетел тілдерінде визиттық карточкаларды қ ажетті кө лемде дайындайы қ ажет. Ең негізгісі жарнамалық стендті жасауы қ ажет. Туристік кө рмелерге қ атысудың екі мақ саты бар: 1) партнерлік байланыстарды жә не агенттік тораты кең ейту; 2) ө зінің ө німдеріне тү пкілікті тұ тынушыларды тарту.

Туристік фирманың жұ мысы.

Қ андайда бір турда сұ раныс болса, сол клиентке оның бағ асы, тұ ру шарттары, сол елдің ерекшеліктері, қ онақ ү йлер жайлы ақ паратпен қ амтамсыз етеді жә не пайдалы кең естер береді, буклеттер мен жарнамалық проспектілерді ұ сынады.

Бұ л жұ мысты бағ ытына қ арай сату жө ніндегі менеджер немесе директор атқ арады, сонымен қ атар туристерге қ ызметті ұ сыну ережелерімен таныстырады.

Содан кейін клиенттің кө зің ше орынның бар-жоғ ы жайлы ақ парат алу ү шін тур операторғ а тапсырыс жасалады. Егер орын бар болғ ан жағ дайда клиент таң дағ ан сапарының (саяхатының) қ ұ нының 50% немесе толығ ымен тө леуі тиіс.

Директор немесе менеджер, ө здерінің бағ ыттары бойынша операторғ а брондау тапсырысын жібереді жә не 3 кү ндік мерзімде турды бекітеді.

Тур қ ұ нын операторғ а турды бекіткеннен кейін жібереді, тур қ ұ ны комиссия %-ын қ оса, прайст – бетте кө рсетілген бағ а бойынша тө лейді.

Содан кейін тұ ру, авиабилеттер (таң далғ ан турғ а байланысты темір жол билеттері), медициналық сақ тандыру ваучері бар конверт жіберіледі. Конвертті сондай – ақ тура кетер кезде ғ ана ашуғ а болады. Бұ л жағ дайда тур оператордың ө кілі белгіленген уақ ытымен бір жерге келеді (мысалы, Алматы халық аралық ә уежайынан ұ шу алдында, тур оператор фирмасының ө кілдерінің бә рі туристерді табло арқ ылы қ арсы алады.

Сонымен қ атар, жолдама беріледі, ол туристік фирма мен клиент арасында келісім шарт жасалады.

Ереже бойынша тапсырысты алдын-ала жасайды, бірақ саяхаттың алдың да клиентке қ ажет болса, иструктаж жасалады (кедендік рә сімдеулер, визалық рә сімдеулер), арнайы ә дебиетті алуды ұ сынады (жергілікті карта, жол бағ дары, сө здік жә не тағ ы басқ а).

Туристік фирманың ұ йымдастыру жә не басқ ару қ ұ рылымы компанияның міндеттері мен стратегиялары арқ ылы анық талады, бірақ ә детте жалпы жетекшілік жасайтын жә не фирманың жалпы стратегиясын жасайтын басшы, сонымен қ атар маркетинг жә не жарнама, бухгалтерия, делдалдық операциялар бө лімдері болады.

Бірінші бө лім туроператорлармен келісім-шарт негізінде турларды жоспарлау жә не жү зеге асыру бойынша жұ мыстарды атқ арады. Ә рбір маусымның басында маркетинг бө лімі беретін сұ раныс пен нарық тың жағ дайына қ арай ә р тү рлі бағ ыттар бойынша топтарды жинау жоспары жасалады, ол сұ раныс белгілі уақ ытқ а жеке турларды беруі ү шін туроператорғ а жіберіледі. Келісім-шарттарды қ амтамасыз ету бойынша жұ мыстардың барлығ ы–топтарды қ алыптастыру, жетекшілер мен гид-аудармашыларды іріктеу, визалық рә сімдеу жә не сақ тандыру кезінде қ ажетті ақ паратпен қ амтамасыз ету де осы бө лімнің міндеті.

Фирманың жұ мысын бақ ылауды бухгалтерлік бө лім жү ргізеді, себебі ол бө лімге қ ұ ралдардың есебі жә не қ озғ алысы жә не ә р тү рлі шаруашылық операциялардың жү зеге асырылуы жайлы ақ параттар тү седі.

Туристік бизнестегі бухгалтерлік есептің жү ргізу тә ртібі Қ Р Конститутциясында, Қ Р Азаматтық кодексінде, 2001 ж. 13 маусымындағ ы № 211 – II (22.02.02 ж. № 296 — II ө згертулермен) «Қ азақ стан Республикасында туристік қ ызметтер туралы» Қ азақ стан Республикасы Заң ында реттелген.

Туроператорлар турагенттер лицензияны алу ү шін азаматтық қ ұ қ ық сақ тандыру келісім шартын бекітіп, он мың бір айлық есептік кө рсеткішінен кем емес сақ тандыру сомасын ә келуі керек.

Туристік индустрия субъектілердің қ алыптасқ ан шаруашылық жү ргізу жағ дайында бухгалтерлік есеп жү йесін нақ ты ұ йымдастыру керек, қ аржылық есеп берулерді пайдаланушығ а уақ ытылы жә не шынайы жасап ұ сынуы қ ажет, активтер мен тапсырмалардың жағ дайы туралы мә ліметтерді уақ ытылы алуы керек.

Отандық туристік қ ызметтер нарығ ына жү ргізілген талдау кө рсеткендей, туристік қ ызметтер нарығ ының ә рі қ арайғ ы дамуы мен бә секеге қ абілетті туристік ө нім ө ндіруі ү шін ә ртү рлі бағ ыттарды қ олдану қ ажет. Осындай бағ ыттардың бірі – туристік агенттіктер мен турфирмалар қ ызметінде маркетингті қ олдану болып табылады.

Туристік маркетинг – бұ л фирманың маркетингтік қ ызметінің маң ызды аспектісі туристік қ ызметке бағ а қ алыптастыру болып табылады.

Туристік маркетингтің мынандай ерекшеліктері бар:

- туристік маркетингте сұ ранысты ынталандыру міндеті тұ тыну тауарлары нарығ ымен салыстырғ анда ә лдеқ айда аз дең гейде;

- туристік ө нім туралы ақ параттың шынайылылығ ын қ амтамасыз ету қ ажеттілігі;

- туристік маркетинг консюмеризм қ ағ идаларын (тұ тынушы қ ұ қ ық тарын қ орғ ау) толық тү рде қ олдануғ а бағ ытталғ ан болуы керек;

- маркетингтің маң ызды рө лі маусым аралық кезең де байқ алады, сондық тан диверсификация шараларын жү зеге асыру қ ажет.

Туризм саласында маркетингті қ олдану туристік қ ызметтерді ө ндірушілер мен тұ тынушылардың мү дделерінің келісілгендігіне мү мкіндік береді. Туристік фирма қ ызметінің масштабы, турфирма дамуының жалпы стратегиясы мен қ ызметкерлердің кә сіби мамандану дең гейіне байланысты маркетингті қ олдану бағ ыттары да ә ртү рлі болуы мү мкін.

Маркетингтің мақ саты – фирма ұ сынатын қ ызметтерге нақ ты жә не жасырын сұ ранысты анық тап, фирманың бар ынтасын осы қ ызметтерді ө ндіру, қ айта бө лу, ө ткізу жә не жылжытуғ а бағ ыттау. Яғ ни, туристік маркетинг турфирманың туристік ө німдері мен қ ызметін ө ткізу нарығ ын кең ейту мақ сатында турфирма ә кімшілігімен жү зеге асырылатын функциялардың жиынтығ ы болып табылады.

Туризмдегі маркетинг коммерциялық мақ саттағ ы тұ тынушылардың туристік қ ызметтерге сұ ранысын, қ ажеттіліктерін анық тау бойынша стратегиясын қ алыптастырады. Сонымен қ оса, туристік маркетинг турфирмалар қ ызметін, туризм саласындағ ы аймақ тық, ұ лттық жә не халық аралық дең гейдегі мемлекет саясатын ұ йымдастырады.

Маркетинг ү рдісі – бұ л нарық ты зерттеу арқ ылы сұ раныс пен потенциалды тұ тынушыларды анық тау, қ ажетті қ ызметтерді қ алыптастыру, ө ндіру, қ айта бө лу жә не тұ тынушыларғ а ө ткізу сияқ ты бір-бірімен байланысқ ан іс-ә рекеттер жү йесі. Маркетинг ү рдісін жү зеге асыру ү шін маркетингтік технологиялар қ олданылады сұ ранысты анық тау, қ ызметтерді ө ндіруді жоспарлау, бағ а белгілеу, тауарлар мен қ ызметтерді жылжыту жә не ө ткізуде қ олданылатын ә дістер.

Туризмдегі маркетинг аса маң ызды болып табылады, себебі туристік қ ызметтерге сұ раныс ө те икемді болып келген жә не «қ анығ у феномені» деп аталатын маусымдық ауытқ улармен ерекшеленеді.

Ә лемдік туристік ұ йым туристік маркетингтегі негізгі 3 міндетті бө ліп кө рсеткен:

- тұ тынушылармен байланыс орнатып, ұ сынылып отырғ ан демалыс орны олардың талаптарына сай келетіндігіне сендіру;

- туристік ө німді ө ткізуге мү мкіндік туғ ызатын жаң алық тарды ендіру;

- қ ызметтерді нарық та жылжыту шаралары қ орытындыларын талдау жә не осы қ орытындылар туризм саласындағ ы мү мкіндіктерді қ аншалық ты қ олдан-ғ андығ ын кө рсететіндігін бағ алау[7].

Туристік бизнестегі маркетингтің алар орны ерекше жә не ол сұ ранысты мақ сатты тү рде басқ ару ү шін қ олданылатын қ ұ ралдардың байланысқ ан жү йесі болып табылады.

Туристік маркетинг белгілі бір міндеттерді шешу ү шін қ олданатын ә дістердің жү йесі болып табылады. Ол психологиялық жә не ә леуметтік факторлар тұ рғ ысынан қ арағ анда тұ тынушылардың қ ажеттіліктерін қ анағ аттандырып, туристік кә сіпорындар мен ұ йымдардың қ аржылық жағ ынан тиімді қ ызмет етуін қ амтамасыз етеді.

Туристік нарық субъектілерінің қ ызметінде маркетингті қ олданудың мә ні - тұ тынушылар жә не сыртқ ы ортамен (демографиялық, экономикалық, экологиялық, ә леуметтік-мә дени, саяси, ғ ылыми-техникалық) тиімді байланыс орнату арқ ылы нарық та тұ рақ ты қ ызмет ету жолдары мен ә дістерін іздестіру болып табылады.

Туристік фирманың тиімді қ ызмет етуі ү шін маркетингтің негізгі міндеттері келесідей болуы тиіс: жаң а бизнес-идеяларды қ алыптастыру; маркетингтік ақ -паратты қ олдану жә не синтездеу; тұ тынушылармен (нақ ты жә не потен-циалды), партнерлармен бизнес-орта динамикасын, ө ндірістік потенциалын жә не фирма мү мкіндіктерін ескере отырып фирма шең берінде жә не одан тыс жұ мыс жасау.

Бұ л міндеттерді шешуде тиімді іскерлік ұ сыныстарды қ арастырып, олардың негізінде фирма қ ызметінің стратегиясын анық таудың маң ызы зор. Осы таң да нарық сегменті тұ сындағ ы ә ртү рлі туристік ө німнің потенциалды тұ тынушыларын іздестіру жұ мыстарын жү ргізу қ ажет. Нарық конъюнктурасын талдау (нарық сыйымдылығ ы; туристік ө нім номенклатурасы; тұ тынушылардың тө лем қ абі-леттігі; қ ұ қ ық тық, сауда-экономикалық жә не экологиялық жағ дайлар; географиялық орналасу; табиғ и орта), туристік ө німді ө ткізу жү йесін қ алыптастыру, фирманың ұ йымдық қ ұ рылымын ұ йым-дастыру жә не нарық нишасының (бір немесе бірнеше) мү мкіндіктерін жү зеге асыру перспективаларын ескере отырып қ ызметкерлерді жұ мысқ а алу сияқ ты сұ рақ тар актуалды болып табылады.

Қ азіргі кезде турфирмалар ең жиі қ олданатын маркетинг қ ұ ралдары - ә ртү рлі коммуникация қ ұ ралдары болып табылады.

Маркетингтік коммуникация қ ұ ралдары туристік ө німді нарық та жылжытуғ а мү мкіндік береді. Алайда, турфирмалар жарнаманы басқ аларынан жиі қ олданады. Жарнамалық ақ параттың кең таралғ ан тасымалдаушысы баспа қ ұ ралдары, радио жә не теледидар болып табылады. Туристік индустриядағ ы жарнаманың ө зіне тә н ерекшеліктері бар. Олар келесідей:

- туристік жарнамадағ ы ақ параттың неғ ұ рлым шынайы жә не нақ ты болуы ү шін жауаптылық;

- дә стү рлі тауарлар сияқ ты туристік қ ызметтердің сапасы, дә мі, пайдалылығ ы болмайтындық тан, олар жарнаманың ақ паратпен қ амтылғ андылық жә не пропа-ганда сияқ ты функцияларының дамуын қ ажет етеді;

- туристік қ ызметтер ерекшелігі объектіні неғ ұ рлым кең тү рде сипаттайтын қ ұ ралдарды қ олдануды қ ажет етеді. Сондық тан туристік индустрияда кино, фотоматериалдар, суреттер жиі қ олда-нылады;

- туристік ө нім жарнамасында ерекше сауда ұ сынысы болуы керек.

Қ азақ станда жоғ ары табысты жә не қ арқ ынды тү рде дамығ ан туристік қ ызметтер нарығ ын қ алыптастыру ү шін жалғ ыз жарнаманы қ олдану жеткіліксіз. Ол ү шін туристік агенттіктер мен турфирмалар ө здері қ олданатын маркетинг қ ұ ралдарының ө рісін кең ейтуі қ ажет.

Маркетингті ө з қ ызметін басқ ару концепциясы ретінде қ олдану арқ ылы турфирма пайдасын максималдап, нарық та тиімді орынды иемденуге мү мкіндік алады.

Туристік қ ызметтерге тұ тынушылар қ оятын талаптардың жоғ арылауы мен бә секелестіктің кү шеюі туристік ұ йымдардың маркетингке бет бұ рып, сыртқ ы орта ө згерулеріне бейімделу жә не бә секелестік кү рестегі жетістіктерді қ амтамасыз ету ү шін стратегиялық маркетингтік жоспарларды қ алыптас-тыруына ә келді.

Қ азіргі таң да Қ азақ станда туризм индустриясы қ алыптасу кезең інде жә не ә ртү рлі ө згерістерге ұ шырауда. Туристік қ ызметтің барлық сфераларында ең бек бө лінісі, туристік фирмалар қ ызметінің мамандануы сияқ ты қ ызметті ұ йым-дастырудың жаң а формалары ізделуде.

Туристік нарық тың микродең гейде дамуы нарық пен сұ ранысты жан-жақ ты зерттеуге негізделген маркетинг ә дістерін қ олдану, турфирма қ ызметін ұ йымдастырумен анық талады.

Маркетинг қ ызметінде «маркетинг - миксті» қ алыптастырудың мә ні зор. Туризмдегі «маркетинг - микс» - бұ л нақ ты нарық тық жағ дайды ескере отырып, белгіленген мақ саттарғ а жетуге бағ ытталғ ан практикалық маркетинг қ ұ ралдары мен шараларының жиынтығ ы. Ол тауарлық, бағ а, ө ткізу жә не коммуникациялық саясаттар жиынтығ ы болып табылады.

«Маркетинг - микс» жү йесінде бағ а ерекше мә нге ие. Ө з ө німін ө ткізу кезінде турфирма икемді бағ а саясатын жү ргізуі керек. Туристік фирма қ олданатын бағ алар жыл мезгілдеріне байланысты ө згеруі мү мкін. Мысалы, мезгіл аралық кезең де сұ ранысты ынталандыру ү шін турфирма тө мен бағ аларды, ә ртү рлі қ осымша қ ызметтерді қ олдана алады. Маркетингтің талаптары тек жоғ ары сапалы ө німді қ алыптастыру жә не оғ ан нақ ты бағ а орнатумен шектелмейді. Сонымен қ атар, бұ л ө німді тұ тынушығ а дейін жеткізу қ ажет. Турфирманың ө ткізу стратегиясы оның мақ сатты нарық тағ ы тиімді қ ызметін жү ргізуге мү мкіндік береді. Ө ткізу желісін қ алыптастыра отырып, турфирма тұ ты-нушылардың туристік қ ызметтерді сатып алғ анғ а дейінгі жә не сатып алғ аннан кейінгі ың ғ айлы жағ дайын қ амтамасыз етіу керек.

«Маркетинг-микстің» соң ғ ы жә не маң ызды қ ұ рамдас бө лігі – маркетингтік коммуникация жү йесі. Туристік қ ызметтер нарығ ында бә секенің ө су жағ дайында тұ тынушылардың сұ ранысын ынталандыру ү шін жарнамамен қ оса, коммуникациялық саясаттың басқ а да қ ұ ралдарын: жеке сатулар, жылжыту стратегиясын, жә рмең келер жә не басқ а да ұ йымдастыру шара-ларын қ олдану қ ажет.

Туристік қ ызметтер нарығ ында ө з орнын тауып, онда белсенді позицияғ а ие болу ү шін нарық талаптарын туристік фирма мү мкіндіктерімен салыстыру керек. Бірде бір ірі компания бү кіл нарық ты қ амти алмайды, сондық тан ол нарық тың жеке учаскелері сегмент тұ сында қ ызмет жасайды. Туристік нарық сегменті қ андай да бір ортақ сипатқ а ие тұ тынушылар тобы. Тұ тынушыларды географиялық, демографиялық сипаттары, табыс дең гейі жә не т.б. бойынша жіктеуге болады. Яғ ни сегменттеу – потенциалды тұ тынушылардың қ ажеттіліктеріне сай қ ызметтерді ұ сынуғ а, нарық сыйымдылығ ын анық тауғ а бағ ытталғ ын, адрестік жарнаманы жү ргізуге мү мкіндік беретін мақ сатты нарық тарды бө ліп қ арастыру.

Фирманың тиімді маркетингтік қ ызметінің шарты – туристік нарық ты зерттеу, яғ ни туристік қ ызметтер сұ ранысына ә сер ететін факторларғ а жү йелік талдау жү ргізу болып табылады. Бұ л факторлар ә ртү рлі болып келеді, бірақ оларды келесідей негізгі топтарғ а біріктіруге болады: экономикалық, демографиялық, географиялық, ә леуметтік-мә дени, бағ алық, мемлекеттік реттеу жә не бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары. Жоғ арыда аталғ ан факторлар сыртқ ы болап келеді жә не индивидуалды тұ тынушының юақ ылауынан тыс.

Туристік қ ызметтің нарық тағ ы жағ дайы нақ ты жә не бағ аланбалы болуы мү мкін. Нарық тағ ы ү лесті нарық сегменттерін талдау арқ ылы фирмағ а нарық тағ ы қ ызметтің алдағ ы кезең дердегі жағ дайын анық тауғ а мү мкіндік береді. Бұ л туристік қ ызметтің нақ ты жағ дайы. Бағ аланбалы жағ дай фирманың қ азіргі уақ ыттағ ы нарық тағ ы позициясын анық тау бойынша қ орытынды болып табылады. Бә секелестер қ ызметін, турфирманың нарық тағ ы кү шті жә не ә лсіз жақ тарын зерттеп, оларды жарнамалық қ ызметте қ олдану.

Туристік саладағ ы жарнаманың ө зіне тә н ерекшеліктері бар. Бұ л ерекшелік коммерциялық жарнаманы ү йлестірумен сипатталады, яғ ни туристік ө німдер мен қ ызметтерді жылжыту жә не оны тұ тынушығ а ө ткізу, туризм объектісі ретінде таң далғ ан мемлекетке қ ызығ ушылық пен жағ ымды имиджді қ алып-тастыруғ а бағ ытталғ ан туризм пропагандасы.

Туристік фирманың тиімді қ ызмет етуінде жоғ арыда аталғ ан факторлармен қ атар, туристік тауарлар мен қ ызметтерді барынша дең гейде тұ тынушыларғ а қ олайлы етуге бағ ытталғ ан ө ткізу жү йесі де маң ызды рө л атқ арады. Қ ызметтер «қ орын» қ алыптастыру мү мкіндігінің болмауы оларды ө ткізудің мә нін арттырады.

Туристік ө німді ө ткізу жү йелері мен каналдарын талдау, ө ткізу желісінің қ ұ рылымын зерттеу, оны кө терме фирмалар (туроператорлар) жә не бө лшек фирмаларғ а (турагенттер) жіктеу, туристік нарық тың барлық сегменттерін қ амту сияқ ты іс-ә рекеттермен байланысты. Ө ткізу жү йесінің дамуы бір жағ ынан мамандануғ а, ал екіншіден интернационализациялауғ а алып келеді. Тіристік ө німді жылжыту жә не ө ткізу каналының бірі – нақ ты ө німге емес, жалпы фирмағ а назар аударуғ а мү мкіндік беретін халық аралық жә рмең келер мен кө рмелерге қ атысу.

Кө рмелердің келесідей тү рлері бар:

- кә сіпқ ойлар мен жалпы қ ауымғ а арналғ ан туристік кө рмелер;

- белгілі бір критерийлер бойынша ұ йымдастырылатын маманданғ ан кө рме-лер, мысалы қ ысқ ы спорт тү рлеріне байланысты кө рме;

- тү рлі бағ ыттағ ы жә рмең келік экспозициялар.

Туризмнің валюталық кірістердің кө зі, халық аралық байланыстарды нығ айту, халық ты жұ мыспен қ амту қ ұ ралы ретіндегі рө лі кү ннен кү нге артуда.

Туризм жоғ ары табысты жә не қ арқ ынды тү рде дамып келе жатқ ан сала болып табылады. Ә лемдік туристік ұ йымның мә ліметтері бойынша дү ние-жү зілік ө ндірістік – сервистік нарық айналымының 10%, ә лемдік жиынтық ұ лттық табыстың 6%, дү ниежү зілік инвестицияның 7%, ә рбір 16 жұ мыс орнын, дү ниежү зі бойынша тұ тынушылар шығ ындарының 11% жә не барлық салық тү сімдерінің 5% туризм саласы қ амтиды. Бұ л мә ліметтер туризм индустриясының жоғ арғ ы экономикалық тиімділігінің айғ ағ ы болып табылады жә не таза экономикалық тиімділікке енетін туризмді дамыту арқ ылы қ ол жеткізуге болады[6].

Ә лемдік туристік ұ йымның анық тағ аны бойынша, туризм тек экономикалық ғ ана емес, ә леуметтік, мә дени, экологиялық жә не саяси қ ұ былыс болып табылады. Осығ ан орай, туристік маркетингті жоғ арыда айтылғ ан факторларды ескере отырып қ олдану керек. Сонда ғ ана ол туристік фирмалар мен туристердің қ ажеттіліктерінің кең кө лемде ескерілуіне септігін тигізеді.

Туризм саласындағ ы жаң а эконо-микалық жә не шаруашылық жү ргізу механизмі, ә леуметтік – экономикалық кешенді басқ арудың ә ртү рлі формалары сә йкес механизмінің, яғ ни маркетингке деген қ ажеттіліктің туындауына ә келді.

Еліміздің ә леуметтік – экономикалық жағ дайын тұ рақ тандырудың бірден – бір бағ ыты ретіндегі туризм дамуының перспективасы, аймақ тар экономикасының динамикалық дамуы, валюталық тү сімдердің жоғ арылауы жә не т.б. маркетингті микро жә не макро дең гейде қ олданудың жаң а бағ ыттарын қ алып-тастыруды талап етеді.

Туристік қ ызметтер нарығ ына жү ргізілген талдау кө рсеткендей, туристік қ ызметтер нарығ ының ә рі қ арайғ ы дамуы мен бә секеге қ абілетті туристік ө нім ө ндіруі ү шін ә ртү рлі бағ ыттарды қ олдану қ ажет. Осындай бағ ыттардың бірі – туристік агенттіктер мен турфирмалар қ ызметінде маркетингті қ олдану болып табылады.

Ең алдымен, туристік фирма ө з қ ызметінде маркетинг концепциясына сү йенуі керек. Қ ызметкерлер қ ұ рамында маркетолог маманның болуы маркетингтік шараларды жоспарлап, оларды нақ ты тә жірибеде қ олдануғ а мү мкіндік береді. Туристік фирма ө з қ ызметінде бағ а бойынша жылжытудың маркетингтік стратегиясын қ олдануы керек, яғ ни бағ аны уә делеу – турфирма сатылғ ан турлар басқ а жерде жә не тө мен бағ амен сатып алуының мү мкіндігімен келіседі; саудалық привилегия – егер тұ тынушылар шығ ынғ а ұ шы-рағ ан туроператордан турды сатып алғ ан болса, ақ шаны қ айтарып беру кепілі, демалудың жекелей тү рлеріне деген тұ ты-нушылар қ ажеттіліктерін ескеру, іскерлік сапарларғ а шақ ыру.

Туристік фирманың маркетингті қ олдануы оның нарық та жетістікке жетуіне, ө з қ ызметінде жоғ арғ ы тиімділікке жә не бә секе қ абілеттілікке жетуіне септігін тигізеді.