Ндірісті ұйымдастыру түрлері мен нысандары

Кә сіпорында ө ндірісті ұ йымдастырудың бірлік, сериялық жә не жаппай болып ү ш тү рге бө лінеді.

Бірлік (жеке) ө нім ө ндіретін ө ндірісте тек ө німнің жеке тү рі ғ ана ө ндіріледі. Ә рбір ө німді дайындау оның ө ндіріс жағ дайына, ө ндіру ерекшілігіне қ арай ұ йымдастырылады.

Жаппай ө ндірісте ө нім кө птеп ө ндіріліп, онда ө ндірістік жағ дай, қ олданылатын материалдар, қ ұ рал-жабдық тар мен ө ң деу тә ртібі бірдей болып келеді.

Сериялық ө ндірісте ө ндірелетін ө німнің кө лемі шектеулі болып, ө ндіріс берілген серияғ а бейімделіп ұ йымдастырылады.Сериялық ө ндіріс серияның шамасына қ арай кө п, орташа жә не аз сериялы болып ү шке бө лінеді.

Ө ндірістің шоғ ырлануы немесе кә сіпорындардың іріленуі, яғ ни ө ндірістің ірі кә сіпорындарғ а айналуы ғ ылыми-техникалық прогрестің жедел дамуымен, машина қ уаттарының ө німділігінің ө суімен, басқ ару техникасының жетілдіруімен, ө ндірілетін ө нім кө лемінің ө суімен тығ ыз байланысты.

Ө ндірістің шоғ ырлану дең гейін негізгі екі кө рсеткішпен анық тауғ а болады:

- Кә сіпорынның шамасымен

- Ірі кә сіпорындардың жалпы ө неркә сіптегі алатын ү лес салмағ ымен.

Тік шоғ ырландыру – бұ л бір кә сіпорында шикізат ө ндіруден ө німді ө ткізуге дейінгі ө ндіріс сатылары кешенінің шоғ ырлануы.Тік шоғ ырландыру-ө ндірістің шоғ ырлануының дайындау сатыларының бірі.

Кө лденең шоғ ырлану - ө зара технологиялық байланыспағ ан ө ндірістерді білдіретін ә р тү рлі салалардың фирмалары мен кә сіпорындарының бір басқ ару мен бақ ылауғ а шоғ ырлануы.

Капиталдың шоғ ырлануы - капиталдық жинақ талу есебінен ө су ү рдісі, яғ ни қ осымша қ ұ нның бір бө лігінің капиталғ а айналуы.

Ө ндірістің шоғ ырлануы - ө ндірістің ірі жә не ө те ірі фирмалар мен компаниялар аумағ ында кө птеп шоғ ырландыру ү рдісі.

Басқ арудың шоғ ырлануы - белгілі бір обьектіге қ атысты жү зеге асырылатын басқ ару функцияларының жинақ талуы.

Мамандандыру - кә сіпорынның негізгі қ ызметінің белгілі-бір ө німнің, тауардың жә не қ ызметтің тү ріне байланысты мамандануын айтады.

Маманданудың ү ш нысаны бар:

- Заттық

- Бө ліктік

- Технологиялық (сапалық)

Кооперациялау деп белгілі бір ө нім тү рін бірігіп дайындайтын фирмалар арасындағ ы ұ йымдық, ө ндірістік жә не басқ а да байланыстар жиынтығ ын айтады.

Кешенділеу – бір фирма шең берінде ә р тү рлі ө неркә сіп салаларының кә сіпорындарын ү йлестіру.

Кешенділеу келесі белгілермен сипатталады:

- ә р тү рлі сала кә сіпорындарының бірігуі

- ө ндірістің техника-экономикалық бірлігі жә не пропорционалдығ ы

- энергетикалық жү йенің бірлігі

- бір аймақ та орналасуы

- негізгі ө ндірістерге қ осымша цехтар мен қ ызметтердің орталық тандырылғ ан қ ызмет кө рсетуі

- басқ ару бірлігі.

Қ азіргі кезде кешенділеудің бағ ыттарына мыналар жатады:

- ө німді ө ндіру сатыларының ү йлесімділігі

- шикізатты, мұ найды, кө мірді кешенді қ айта ө ң деу

- қ алдық тарды тиімді пайдалану (ағ аш ө ң деу комбинаттары)[3].