Лекция 11

Тү рлі ө лшемдерді (сұ йық, сусымалы) жә не ұ зындық ты ө лшеуді ү йрету ә дістері

Мақ саты: Студенттерге тү рлі ө лшемдерді ө лшеуге ү йрету жайында теориялық ұ ғ ым беру. Ө лшей білуге жаттық тыру. Ө лшеу тү рлерімен таныстыру. Ө лшеуге ү йрету.

Лекцияғ а керекті қ ұ ралдар: оқ улық тар, оқ у – ә дістемелік қ ұ ралдар.

Студенттерді ойландыратын сұ рақ тар:

Тү рлі заттарды ө лшеуге ү йретудің маң ызы қ андай? Ө лшеудің қ андай тү рін білесің дер? Ө лшеуде қ андай ә дістер қ олданылады?

Лекияның жоспары:

1. Ө лшеу жайында жалпы тү сінік.

2. Тү рлі зат ө лшемдерін шартты ө лшеуіштің кө мегімен ө лшеуге ү йрету ә дістері.

3. Заттың массасы, физикалық кү йі, сұ йық жә не сусымалы заттардың қ асиеті туралы ұ ғ ымдарын қ алыптастыру.

Лекцияның барысы:

Сенсорлық дамуды тү рлі жолдармен дамытуғ а болады. Балаларда «салмақ сезімін», яғ ни «ө лшеу» сезімін дамыту маң ызды. Бұ л ә сіресе балаларғ а сұ йық жә не сусымалы заттар туралы тү сінік бергенде маң ызды. Сусымалы заттарды бір–бірінен ажыратып, ө лшей білуге тә рбиелеу, сусымалы заттардың ерекшелігі – тө ккенде, яғ ни бір ыдыстан екінші ыдысқ а аударып салғ анда тө бе, ү йінді сияқ ты болып қ алатынын дә лелдеп тү сіндіру. Сусымалы заттарды шартты ө лшеуіштің кө мегімен ө лшей білуге дағ дыландыру.

Балалардан қ андай сусымалы заттар білетіндігін сұ рау (қ ұ м, топырақ, ұ н, бидай, кү ріш, тары, жарма, қ ұ мшекер т.б.). Сусымалы заттарды ыдысқ а тө ккенде не пайда болатынын мысал арқ ылы тү сіндіру қ анттың, ұ нның, кү ріштің ү йінділері пайда болды.

Сұ йық заттың физикалық қ асиеттерімен таныстыру қ ажет. Сұ йық заттар температурағ а байланысты бір кү йден екінші кү йге ауысады, кө лемі ө згереді. Сұ йық заттарды бір ыдыстан екінші ыдысқ а қ ұ йғ анда беті тегіс болады.

Балаларғ а сұ йық заттарғ а мысал ретінде су, сусын, сү т, айран, шырын, қ ымыз, шұ бат, сұ йық май, жанар май, тосап, шә й, сұ йық дә рі, сұ йық тамақ т.б. ұ ғ ындыру, мысал келтіру. Сұ йық заттар ыдыстарда қ ұ йылып, сақ талады. Сұ йық зат қ ұ ятын жә не ө лшейтін ыдыстар – бө шке, тү рлі шыны банкілер, шелек, кү бі, торсық, тостағ ан, цистерна т.б. Сұ йық заттарды шартты ө лшеуішпен ү й жағ дайында да ө лшеуге болады. Сұ йық заттар қ ұ ятын ыдыстардың сыйымдылығ ын басқ а кішілеу ыдыстар арқ ылы анық тауғ а болады.

Мысалы: 1 литрлік банкіде 5 стақ ан сү т бар, 20 литрлік бө шкеде 2 шелек жанар май бар, бір шелекке 10 литр сұ йық зат сияды т.б.

Осы мазмұ нда балалардың ойлау қ абілетін терең дететін, сезімталдық қ асиеттерін дамытатын қ ызық ты тапсырмалар беруге болады.

Балалардың сенсорлық жағ ынан даму мазмұ ны мен міндеттері, ең алдымен, балалардың логикалық ой–ө рістерінің жетілуіне, олардың сезімдері мен ұ ғ ымдарының дамуына негізделді. Ә сіресе мектепке дейінгі кезең де «салмақ сезіну», «ө лшеу» дағ дыларын қ алыптастыру баланың қ абылдау сияқ ты психологиялық қ абілеті қ алыптасып дамуы ү шін зор мә нге ие. Кішкентайлар тобында салмақ ты сезіну дағ дыларын қ алыптастыру мақ сатында тү рлі (ең ауыр, ең жең іл) салмақ тар мысалғ а алынса, ересектер тобында «салмақ» айырымы ө те елеусіз, ө те жақ ын салмақ тар алынады. Барғ ан сайын бұ л салмақ тар айырыла (300 грамнан 50 грамғ а дейін азайтылса бала қ абылдауы, тү йсінуі дамитындығ ы сө зсіз. «Салмақ сезімдерін дамыту ү шін тегі, ө лшемі, материалы ә р тү рлі заттарды қ олдануғ а болады.