Ле-Шателье принципі бойынша түсініктеме жазыңыз

Ле-Шателье-Браун принципі, тепе-тең діктің ығ ысу принципі — жү йені термодинамикалық тепе-тең дік кү йден ауытқ ытатын сыртқ ы ә сердің салдарынан сол жү йедегі тепе-тең дік осы ә серді ә лсірететін (немесе оғ ан қ арсы ә сер ететін) реакция бағ ытына қ арай ығ ысатындығ ын тұ жырымдайтын принцип. Жү йедегі тепе-тең діктің ығ ысуына реагенттер мен ө німдердің концентрацияларының, қ ысымның (газдар ү шін) жә не температураның ө згеруі ә сер етеді. Мысалы, аммиакты синтездеу реакциясы: N₂+3H₂→ 2NH₃, DH=–46кДж/моль. Тепе-тең дік кү йге келген жү йеде тура жә не кері реакциялардың жылдамдық тары бірдей болады. Жү йедегі азот немесе сутектің концентрациясын арттырғ анда Ле-Шателье принципі бойынша тепе-тең дік олардың концентрациясын кемітетін, яғ ни аммиак тү зілетін бағ ытқ а қ арай ығ ысады. Керісінше, жү йедегі аммиак концентрациясын арттырғ анда тепе-тең дік аммиактың концентрациясын азайтатын, яғ ни сутек пен азот тү зілетін реакция бағ ытына қ арай ығ ысады. Тура реакция жылу бө ле жү ретін болғ андық тан жү йенің температурасын жоғ арылатқ анда тепе-тең дік Ле Шателье принципі бойынша сол ә серді бә сең дететін, яғ ни жылу сің іре жү ретін реакция бағ ытына, яғ ни сутек пен азоттың тү зілу реакциясы бағ ытына қ арай ығ ысады. Керісінше жү йенің температурасын тө мендеткенде тепе-тең дік жылу бө ле жү ретін реакция бағ ытына қ арай ығ ысады.Қ ысымның тепе-тең дікке ә серін болжау ү шін реакция тең деуінің сол жә не оң жақ тарындағ ы молекулалар сандарын салыстыру керек. Қ ысымды ұ лғ айтқ анда Ле Шателье принципі бойынша тепе-тең дік молекулалар саны азаятын, яғ ни аммиак тү зілу реакциясы бағ ытына қ арай ығ ысады. Керісінше қ ысымды кеміткенде тепе-тең дік молекулалар саны кө бейетін жақ қ а ығ ысады. Егер қ айтымды реакция тең деуінің оң жә не сол жақ тарындағ ы молекулалар саны бірдей болса, онда қ ысымның ө згеруі тепе-тең діктің ығ ысуына ә сер етпейді. Ле Шателье принциін 1885 ж. Ле-Шателье тұ жырымдап, ал теориялық тұ рғ ыдан 1887 ж. Браун (1850-1918) негіздеген.

Ле-Шателье-Браун приципі. Тұ рақ сыз стационарлы кү й - бұ л автостабилизация стационарлық тепе-тең дік кү йде тұ рақ ты. Аутостабилизация - бұ л ө зін-ө зі реттеу принципі. Мысалы, адам қ атты ыстық таганда суды кө п ішеді сол кезде стационарлық кү й ө згереді. Ө йткені ол сырттан келген жұ мысты жақ сарту ү шін. Егер стресс кө п ә сет етсе стационарлық кү й тұ рақ сыз болады. Тұ рақ ты емес стационарлық кү йде Ле Шателье Браун принципі жұ мыс жасамайды. Яғ ни қ айтымды оң байланыс болмайды. Бұ л жү йе орындалмағ аннан кейін қ айтымды теріс байланыс пайда болады. Ө згерісті асқ ындырады, ішкі қ уаты жетпейді орнына келу ү шін сырттан кө мек керек. Тұ рақ ты стационарлық кү йден шығ уғ а болмайды. Тұ рақ ты емес стационарлық кү йде қ айтымды оң байланыс болмайды. Бұ л кү й орындалмағ аннан кейін қ айтымды теріс байланыс пайда болады. Сұ йық тық қ абатының тө менгі беті тжоғ ары бет температурасы деп қ арағ анда анғ ұ рлым жоғ ары берілген температурағ а дейін ысыйды. Температураларадың қ оса берілген градиентті біршама ауысу тұ сындағ ы мә нге жеткен стационарлық кү й тұ рақ сыз болып кетеді. Молекулалар тобының когарентті яғ ни ү йлескен қ озғ алысына сә йкес келетін конвекция туындайды. Осының жылу тасымы ұ лғ айады. Жү йедегі энтропияның ө нуі ө се тү седі. Сұ йық тық тың конвективті қ озғ алысы жү йенің кү рделі кең істіктіік тү рде ұ йымдастырылуын туғ ызады. Стационарлық кү йдің спонтанды ө з ө зін ұ йымдастыру қ ұ рылысына ә келетін тұ рақ сыздығ ының тағ ы бір айқ ын мысалы Бенар тұ рақ сыздығ ы болып табылады. Ол тік градиентті температурағ а ие сұ йық тық тың кө лденең қ абатында туындайды.