Марат автобуста барган чакта йоклап китте.

3) Хә бир, авырган чакта, кү п китаплар укып чыкты.

4) Ә лфия сө йлә гә н чакта елмаеп куйды.

5) Дә рес башланган чакта, студентлар, гадә ттә, басалар.

б) Ү рнә к: Миң а Казанга кадә р билет бирегез ә ле.

Миң а Казанга кадә р билет бирегезче.

6) Алексейга парацематол бирегез ә ле.

7) Мин ә йткә нне Хә биргә ә йт ә ле.

8) Ә лфия сө йлә гә нне Рә мзиягә ә йтмә гез ә ле.

9) Аң а укол кадагыз ә ле.

10) Сез аны, табиб ә фә нде, ә йбә тлә п дә валагыз инде.

3. Сорауларга җ авап бирегез:

1) Сезнең туганнарыгызның сә ламә тлеге ничек?

2) Хә биргә кайда һ ә м ничек салкын тигә н?

3) Рә ис абыйның кә ефе кайчан начарлана?

4) Марат фикере буенча, бу дө ньяда иң яхшы дару нә рсә?

5) Марат нә фесле кеше турында нинди мә зә к сө йлә де?

6) Рә мзия авылда яшә гә ндә нигә авырмый?

7) Стоматолог нә рсә дә валый? Ә отоларинголог?

8) Терапевт, гадә ттә, эшендә муенына нә рсә элеп йө ри?

9) Сез соң гы вакытта хастаханә дә кайчан булдыгыз?

10) Сез иң яхшы дару дип нә рсә не саныйсыз?

4. җ ө млә лә рне дә вам итегез:

1) Хә биргә салкын тигә н, чө нки ул (салкын су эчкә н,; җ ылы киенмә гә н; бакчага барган; ү зен сакламаган).

2) Стоматолог кешелә рнең тешлә рен дә валый, һ ә м аның (махсус бормашинасы бар; фонендоскопы бар; нә фескә каршы махсус таблеткасы бар).

3) Марат физкультура белә н шө гыльлә нми, чө нки (аның вакыты юк; аның кү п физки эшлә ре бар; спортны яратмый).

4) Марат кө з кө не ө йдә н чыгарга да курка, чө нки (урамда машиналар кү п; кө зен салкын җ иллә р һ ә м салкын яң гырлар ява; кө зен кө чле бозлавык була).

5) Фә риткә табиб пенициллин эчә ргә кушкан, чө нки (аның эче авырткан; аның тамагы авырткан; аны кулы сынган; аның башы ә йлә нгә н).

6) Отоларинголог … дә валый.

7) Фонендоскоп терапевтның … ….

8) «Вә лиев!» – дип кычкыра шә фкать туташы, – ә йдә гез уяныгыз тизрә к, … …!

5. Табика баруыгыз турында инша языгыз. Языгыз, табиб булыр ө чен, нинди сыйфатлар кирә к? Сез нинди табиб янына соң гы мә ртә бә барган идегез? Бу дө ньяда иң яхшы дару нинди?

Инша язганда, тү бә ндә ге сү злә рне кулланыгыз:

Сә ламә тлек, хә лсезлә нергә, кә еф, хастаханә, дә валану, борчылырга, кушарга, куркырга, авырганда.

Тридцать второй урок

1) Урманнан чыккан фә кыйрь кеше ү зен бә хетле дип санаган.

2) Марат чыннан да булган хә л турында сө йлә гә н.

3) Авылда эткә калган аш, сө яклә р бар.

4) Мин язган хатны ү земнә н башка беркем дә укый алмый.

5) Гө мбә җ ыйганда белгә н гө мбә лә рне генә алырга кирә к.

Бу җ ө млә лә рдә курсив белә н язылган сү злә р – сыйфат фигыльлә р. Алар фигыль булсалар да, сыйфатлар кебек «нинди?» дигә н сорауга җ авап бирә лә р. Алар рус теленә причастие белә н тә рҗ емә ителә.

* * *

Минем кичтә н тешем авыртты. Мин озак йокыга китә алмадым. «Иртә гә теш табибы янына барырга кирә к», – дип уйлап яттым. Лә кин икенче кө нне иртә белә н мин институтка йө гердем һ ә м авырткан тешем турында оныттым. Укытучылар безгә лекциялә р укыдылар, дә реслә р һ ә м семинарлар ү ткә рделә р, ә минем авырткан тешем борчымады. Лә кин автобуста ә кайтканда, минем тешем яң адан авырта башлады. Мин, Кайткач, кайнар аш та ашый алмадым. «Юк, моң а тү зеп булмый, бү ген ү к табиб янына барам», – дип уйлау белә н, тешем авыртудан туктады. Мин китап укырга утырдым да, авырткан тешем турында оныттым.

Ө ченче кө нне мин иртә бюелә н теш авыртканнан уянып киттем. «Юк, болай булмый, – дидем ү земә, – бү ген институтка бармыйм, хә зер ү к теш табибы янына китә м». Мин бернә рсә ашамадым, тиз генә киендем дә ө йдә н чыгып киттем. Лә кин хастаханә га килгә ч, минме табиб кабинетына тү гел, кабул итү бү лмә сенә керергә дә батырлыгым җ итмә де. Мин борылдым да кире ө йгә кайтып киттем. Шул чакта ук тешем авыртуы туктады. Лә кин мин белеп тордым: кич белә н теш яң ача авырта башлый. Шулай булды да…

Дү ртенче кө нне мин кабул итү бү лмә сенә кердем. Анда чират иде. Мин бераз кө ттем, никтер тьеш авыртмый башлады. «Ә й, бү ген монда чират бигрә к озын», – дип уйладым һ ә м тизрә к чыгып киттем. Ул кө нне мин соң гы лекциядә генә утырдым һ ә м, анда утырганда ук, тешем яң адан авырта башлады.

Бишенче кө нне мин кабул итү бү лмә сенә авырып кердем, лә кин анда чиратта бер бик кү ң елле кешене очраттым. Без аның белә н бер-беребезгә мә зә клә р, анекдотлар сө йли башладык. Шулай икебез дә тешлә ребез турында оныттык. Нә тиҗ ә дә, без икебез дә чиратыбызны кө теп тормаска булдык…

Шулай итеп, мин атна буе хастаханә юлында йө рдем. Мин тагын бер атна йө ргә н булыр идем, лә кин беркө нне минем яныма Марат килеп керде. Мин аң а ү земнең хә лем турында сө йлә дем, ә ул бик озак итеп кө лде. Марат шул чакта ук мине ияртеп хастаханә гә алып китте.

Теш табибы мине ү зенең кә нә фисенә утыртты да минем аң кауга укол кадады. Авызым бернә рсә тоймый башлады. Шуннан соң табиб – олы гына абый – куркыныч клә ә сен алып, кулы белә н минем авызыма кереп китте. Биш минут ү тмә гә ндер, бө тен эш бетте. Беткә ч, мин: «Атна буе авырып йө ргә нче, биш минут кына тү зеп була икә н», – дип уйлап куйдым. «Гафу итегез, шушы тешемне ү зем белә н алырга мө мкинме?» – дип сорадым мин табибтан. Ул миң а аптырап карады да: «Ә нә рсә гә соң ул сезгә?» – диде. «Белә сезме, доктор, шушы кечкенә генә нә рсә мине атна буе борчыды, һ ә м мин аны ү земнең язу ө стә лемә алып китеп куймакчы булам. Менә шул тешем миң а сезнең һ ә м бө тен табибларның гуманлыгы турында, сезнең авыруларны җ иң ү егез турында хә терлә теп торыр», – дидем.

Сез минем янга кунакка килсә гез, мин сезгә шул тешемне кү рсә термен.

Фигыль юнә лешлә ре

1) Мин авырыйм, чө нки минембашым авырта.

Марат йө ри, ә Таһ ир абый машина йө ртә.

Бу форма фигыльнең йө клә тү юнә леше була (понудительная форма глагола).

Хә бир гармунда уйный. = Хә бир гармунны уйната.