Халықаралық сауданың стандартты үлгiсiнің негізгі идеяларын атап, оларды түсіндіріңіз

Xал/қ сауда – ә р тү рлі мемлекеттердің ұ лттық шар/ң арасында жү ретін тауар мен қ ызмет айырбасы. Хал/қ сауданың негізі – хал/қ ең бек бө лінісі. Хал/қ ең бек бө лінісі жеке елдердің мамандандырылуын сақ тайды. Олардағ ы ө ндіріс қ ызметінің ә р тү рлі саласын белгілі тү рге мамандандырады. Нә тижесінде ө ндіріс пен ғ ылыми техникалық қ ызметтерді тауарлармен айырбастау жағ дайын туғ ызып, халық аралық сауда дами тү седі. Хал/қ сауда – хал/қ ең бек бө лінісі негізінде пайда болғ ан ә ртү рлі елдің тауар ө ндірушілері арасындағ ы байланыс формасы болып табылады, жә не олардың ө зара экономикалық тә уелсіздігін білдіреді. Сонымен бірге, халық аралық сауда д/з – ә лемнің барлық елдері арасында жү ргізілетін тө лемі бар жиынтық тауар айналымы. Хал/қ дамуын ғ ылыми тұ рғ ыда тү сіндіруге тырысқ ан бірнеше классикалық теориялар бар. Хал/қ сауданың стандартты моделі неоклассикалық ұ сыныс пен сұ раныс балансының постулаттарына негізделген хал/қ сауданың стандартты моделі кө птеген неоклассикалық экономисттерінің қ оғ амдық жалпылама сұ ранысына кө ң іл шоғ ырландырғ ан зерттеулерінің қ орытынды нә тижесі болды. Стандарттық модельде қ олданылатын жалпылама (базалық) тү сініктемеге ирландық экономист Френсис Эджуорт пен австриялық тамырлары бар американдық экономист Годфрит Хэберлер негіз салды.

Классикалық модельдер нақ ты тауарлардың шектелген шең берінде сұ раныс пен ұ сыныс негізінде ә рекет етті. Стандарттық модель ө з шең берін жиынтық сұ раныс пен ұ сынысқ а дейін кең ейтті. Қ арапайымдылық ү шін бұ рынғ ыдай тек қ ана екі ел (I жә не II) жә не екі тауар (1 жә не 2) бар деп қ арастыруғ а болады. Салыстырмалы артық шылық тар моделі жағ дайды тұ рақ ты орын басу шығ ындары жағ дайында қ арастырды, яғ ни ө ндірістік мү мкіндіктер шекараларының графигі тік сызық болып, 2 тауардың қ осымша бірлігін ө ндіру ү шін 1 тауардың тұ рақ ты санымен қ ұ рбандық ету керек дегенді білдірген. Бұ л ел/ң ө зінің салыстырмалы артық шылық қ а ие тауарларын ө ндіруге толығ ымен маманданып, ө зге елдерде салыстырмалы артық шылығ ы бар тауарлардың ө ндірісін тоқ тату жағ дайын білдіреді. Кө рініп тұ рғ андай, бұ л стандарттық модель ү шін тек жеке жағ дай болып табылатын экстремалды жағ дай. Стандарттық модель жалпы экон/қ теориядан танымал орын басудың ө спелі шығ ындары жағ дайын негізге алады.Стандартты модель тө мендегідей белгілермен сиптталады:

ә р тү рлі тауарлардың шығ арылу арақ атынасын кө рсететін ө ндірістік мү мкіндіктер қ исығ ы ә р тү рлі елдерде ө згеше болып, оларды бір бірімен сауда жасауғ а итермелейді.

егер қ исық тар сә йкес келіп, басқ аша айтқ анда тауар шығ ару арақ атынасы екіелде бірдей болса, онда сауда ө те жақ ын елдерде сә йкес келмейтін тұ тынушылардың талғ ауындағ ы ерекшеліктеріне негізделеді

ұ сыныс трансформацияның шекті дең гей қ исығ ымен, ал сұ раныс орын басудың шекті дең гейінің қ исығ ымен анық талады

хал/қ сауда пайдаланатын тепе-тең дік бағ а салыстырмалы ә лемдік сұ раныс арақ атынасыменанық талады

Айырбастан жә не маманданданудан алынғ ан ұ тыстын айырмашылық тарын сипаттаң ыз. Шағ ын жә не ү лкен елдiң арасындағ ы сауданың ерекшеліктерін тү сіндірің із

Саудадан қ андай да бір пайда алғ анда ғ ана ә рбір ел ү шін оның маң ызы бар. Ө зінің қ ұ рылымы бойынша ол айырбастан алынғ ан ұ тыс пен маманданудан алынғ ан ұ тыстан тұ рады.

Айырбастан алынғ ан ұ тыс - елдің басқ а елдермен сауда қ атынастарына тү скенінен алынғ ан артық шылық.

Маманданудан алынғ ан ұ тыс - елдің сауда жағ дайында ие болғ ан салыстырмалы артық шылығ ы - бар тауар ө ндірісіне кү ш-жігерін жұ мылдырып, алғ ан артыкшылығ ы.

Егер сауда кіші жә не ү лкен елдер арасында дамыса, онда салыстырмалы артық шылық теориясына сә йкес орын басу шығ ындарының тұ рақ тылығ ы кезінде тек кіші ел салыстырмалы артық шылығ ы бар тауарғ а маманданады. Бірақ кіші ел осы тауарғ а толық маманданса да, ү лкен елдің қ ажеттілігін қ анағ аттандыра алмайды. Сондық тан ү лкен ел ө зі иеленген салыстырмалы артық шылығ ы бар тауарғ а маманданумен қ атар, салыстырмалы артық шылығ ы кіші елдегі тауардың белгілі бір мө лшерін ө ндіре береді.

Орын басу шығ ындарының ө суі жағ дайында, кіші елде де толық маманданбау пайда болады. мысал. 1-і ел - ө те кіші, ал 2-і ел - ө те ү лкен ел деп болжайық. Бә рінен бұ рын бұ л кіші елдегі бағ а ө згерісі ү лкен елдің бағ а ө згерісіне ә сер етпейді. Сондық тан ә лемдік салыстырмалы бағ асы сол Р¹ дең гейде калады. Кіші ел 1 -і тауарғ а мамандана бастайды, ө йткені оның ішкі салыстырмалы бағ асы Р-1/4 ә лемдік бағ адан тө мен болып, оның ө ндірісіне А нү ктесінен В нү ктесіне жылжиды. В нү ктесінде толық мамандану ә лі жоқ, ал ішкі салыстырмалы бағ а ә лемдік бағ амен тең еседі. 1-і тауардың 60 данасын экспортқ а шығ арып, ү лкен елден 2-і тауардың 60 данасын импорттағ ан кіші ел, орын басудың шекті дең гейінің жоғ ары /қ исығ ына ө тіп, Е нү ктесіндегі 2-і тауардың.да кө п мө лшерін тұ тына бастайды.

Сауда нә тижесінде ә рбір ел мынандай артық шылық қ а ие болады: айырбастан алынатын пайда жә не маманданудан тү сетін пайда. Кіші жә не ү лкен елдер арасындағ ы сауданың айырмашылығ ы кіші елдің ішкі салыстырмалы бағ аларының, ү лкен елдердің ұ сыныс пен сұ ранысқ а байланысты қ алыптасатын ә лемдік салыстырмалы бағ ағ а ә сер етпеуі мен кіші елдің саудадан алынғ ан пайданы, сауда партнерімен бө ліспеуінде болып отыр. Саудаласушы елдердің ө ндірістік мү мкіндіктер қ исығ ы сә йкес келген жеке жағ дайларда, сауда тұ тынушылардың талғ амдық ө згешеліктерімен елдердің алатын пайдасына негізделед

Сауда шарттары ұ ғ ымына анық тама берің із жә не оның ӛ лшену формуласын келтіріп мә нің ашың ыз. Сауда шарттары индексiнің ӛ згеруінің елдің ә л-ауқ атына ық палын кӛ рсетің із

Сауданың (terms of trade) шарттары – белгілі тауардың экспорт жә не импорттық бағ аларының арақ атынасы, бұ тіндей елдер арадасында, елдің топтары. Тауарлардың бағ асы, белгілі бір тауар эспортының немесе импортының бағ аларының арақ атынасы ретінде сипатталуы мү мкін, егерде қ ызығ ушылық ты тек сол берілген тауар қ ұ раса, егер сыртқ ы сауда барлық тауарлармен зерттелсе. Егер:

Р^х —экспорттық бағ алардың индексы,

P^im —импорттық бағ алардың индексы,

Q^x —экспорт кө лемі,

Q.^im —импорт кө лемі,

RS — Тауарлардың экспортқ а салыстырмалы ұ сынысы

RD— Тауарлардың импортқ а салыстырмалы сұ ранысы

Р^х/ P^im RS

А

RD

Q^x/ Q^im типа осылай