Дәріс 1. Кіріспе 5 страница

талпынды.

Герценнің барлық философиялық тұ жырымдарында табиғ ат пен адамның, материя мен сананың, индивид пен халыктың, жаратылыстану мeн философияның, тарихи жағ дайлар мен адам еркінің, тағ ы басқ алар бірлігінде бейнеленетін жалпыбірлік идеясы ө тіп тұ рады.

Герценде болашақ қ оғ ам социалистік идеалмен тектес. Герцен идеялары орыс философиясының, Ресейдің қ оғ амдық -саяси ойының дамуына зор ық пал етті. Сө йтіп ол халық шылдық (народничество) идеологияны тудырушылардың біріне айналды.

Егер батысшылдар қ оғ ам дамуының еуропалық ү лгілерін басшылық қ а алса, славянофильдер ұ лттыұ қ идеялык дә стү рлері негізінде айрық ша орыс философиясын жасап шығ аруғ а ұ мтылды.

Славянофильдер дін іздеушілікпен шұ ғ ылданды. Олардың тарапынан дінге рухани кө шбасшының барлық қ ұ қ ық тары қ айтарылуы керек болды.

Славянофильдер шындыкты интуитивтгк-сезімдік қ абылдауғ а негізделен орыс халқ ының дінге бой ұ сынушылығ ы туралы, православиелік-христиандық менталитеттің діни тұ тастығ ын уағ ыздады.

А. С. Хомяков басбірлікті, бостандық ты жә не махаббатты тек православие ғ ана сақ тайды деп есептеді. Отбасындағ ы, қ оғ амдағ ы, ө зге де рухани бірліктер негізінде пайда болатын алқ алы жиналысы (соборность) тү сінігі ең ө зекті тү сінікке айналады. Славянофильдік идеялары Л. Н. Толстойғ а да ық пал етті. Ол да дініздеушілікпен айналысты. Ол ү шін «Бог» (Қ ұ дай) – Христос емес, Христос – ө згелерге махаббатты қ алай қ олдануды, жамандық қ а кү шпен жауап бермеуді ү йреткен Адам. Бұ л ұ станым конфуциандық қ а, буддизмге жә не даосизмге тіреледі. Толстой ү шін бірінші орында философия емес, дін тү ріндегі этика тұ рады.

В. С. Соловьевтің (1853-1900 жж.) діни философиясы

«қ ұ дайадамдық жалпыбірлік» (концепция богочеловеческого всеединства») тұ жырымдамасын негіздеуге бағ ытталғ ан ғ ылым мен діннің синтезі іспетті ө зіндік «тұ тас білім» жү йесін қ ұ руымен ерекшеленеді.

Соловьев жалпыбірлік идеясын жасау ү стінде славянофильдік алқ алы жиналыстық (соборность) идеясынан тіреніп, жылжып кетеді. Жалпыбірліктін негiзгi ұ станымы – “Барлығ ы бiр қ ұ дайдың қ ұ зырында біріккен». жалпыбірлік – жаратушы мен жаратылушының бірлігі.

Соловьевтің қ ұ дайы ғ арыштық ақ ыл» ретінде кө рінеді.

Барлық ө згерістердің тікелей субъектісі ретінде жалпыбірлік идеясын қ ажет ететін ә лемдә і жан кызметі айтылады.

Бұ л идея София даналығ ы атына ие болды. Соловьев iлiмін сондай­ақ софиология деп атайды. дү ниенің негізі мен мә ні – ә лем жаны» –София, оң ы Соловьев қ ұ дайғ а, дү ние мен адамғ а бірлік беретін жаратушы мен жаратылушы арасындағ ы байланыс дә некері ретінде қ арастырады.

Ү ш абсолютті қ ұ ндылық – игілік, ақ иқ ат жә не сұ лулық мә ні махаббат болып табылатын бірлікті қ алыптастырады. Соловьевтың ғ ылым, философия жә не дін бipлiгінің қ ажеттіглігі туралы пікір аә емді жалпыбірліктің нeмece қ ұ дайдың ық палымен қ алыптасып біткен жү йе ретінде қ арастыруғ а мү мкіндік береді.

Соловьев орыстың діни философиясында интеллектуалдық тенденция ө кілі ретінде кө рінді.

Соловьев «Чтение о Богочеловечестве», «Оправдание добра» сияқ ты ең бектердің авторы.

В. Соловьев – ә лемге неғ ұ рлым кең танылғ ан 'орыс философы.

Н. А. Бердяевтің діни философиясы (1874-1948 жж.). Н. Бердяев

– персонализм ілімінің ө кілі (персона – жеке тұ лғ а). жеке тұ лғ а

Бердяевтің философиясында эмпиризмдік индивидуалистікпен сайкеспейді. Жеке тұ лғ а адамның барлық рухани жә не жандық қ абілеттер жиынтығ ы ретінде ойластырылады. Бердяевтің адам мен қ оғ ам туралы оқ уының басты мазмұ ны жеке тұ лғ а мен объективацияның расындағ ы қ ақ тығ ыс болып табылады.

Объективация жеке тұ лғ аны қ оғ амның бө лшегіне айналдыруғ а қ амтылып, сө йтіп оң ы бағ ынышты етеді. Объективациядан ө тy барлық формада жеке бастаулардың ұ жымнан басым тұ руын білдіреді.

Бердяевтің тұ жырымдамасында жеке тұ лғ а адамның шыгарма­шылық жә не еркіндік ә лемімен байланысын жү зеге асыратын «ішкі экзистенционалды жү йке» тү рінде ойластырылады.

Бердяев нарғ ыз христиан идеологиясын іздеуге кipiceдi. Ә рдайым жеке тұ лғ а мә нін іздеу жә не сонысымен де кү нды тә жірибе оның шығ армаларында тү зілген. Нағ ыз еркін адам бас пайда мү ддесінен, қ ызғ аныш пен ө кпеден биік тұ рады. Бостандық материалдық мү ддеге бағ ынбайды – ә йтпесе ол бостандық eмec. Мұ ндай еркіндік қ алың бұ қ араны мазасыздандырады. Сондық тан олар ө з тағ дырларын жейтін нан мен тә ртіпке уә де берген кез келген адамның қ олына ойланбай бере салады.

Бердяевтің пікірінше, Қ ұ дай адамғ а қ алай елестесе – ол сондай. Вердяев идеялары француздың экзистенциализмі мен персонализмінің дамуына ыкпал eттi.

Бердяевтің басты философиялық жұ мыстары — «Еркіндік философиясы», «Тарих мә нісі жә не басқ алары.

Орыс діни философиясындағ ы В.С. Соловьевтің интеллектуализміне Л. Шестов, П. Флоренский, т.б. қ осылғ ан антиинтеллектуалдық ағ ым қ арсы тұ рды. Жаң а орыс діни философиясындағ ы антиинтел­лектуалдық пікірді кө бінесе Л. Шестов (1866-1938 жж.) жақ тады. Оның ілімінің айқ ындаушы тұ сы сенім мен ақ ылдың тү пкілікті қ арама‑

қ арсылығ ы, тіпті олардың бір-біріне сыйыспастығ ы туралы желісінен кө рінеді. Оның қ ө зқ арасынша, сенім– адам 6олмысының ерекше, мейлінше толық, биік қ ыры, адамзат қ оғ амының, беделдің, қ исынды дә лелдердің заң дарына бағ ынбайтын жаң а ө мірге деген тү бегейлі бетбұ рыс. Ceнім – адам ө мip сү ретін барлық идеялар шең берінен бұ лқ ынып шығ уга деген дайындық. Нағ ыз дінге сенетін адам тек ө зі сү йенетін барлық шектеуші заң дардың немесе барлық тіректердің талқ андалғ аның, бө лшектенгенің, жойылғ аның, жоғ алғ аның, барлық жарық тардың ө шкенің, барлық нұ скаулардың кұ ртылғ аның сезінетін адам болып табылады.

Антиинтеллектуалистер тепе-тең дік заң ы болмыс қ ұ пияларына енуде тү к пайдасыз болуымен қ оймай осы жолда аяқ қ а оратылатын бө гет деп тү сіндіреді. П. Флоренскийдің пікірінше, тепе-тең дік заң ы тек бү лдіруші ғ ана кү ш eмec, ол адам бойындағ ы жасампаздық бастауларды жойып, жеке тұ лғ аны жатқ а айналдырады. Сондық тан да осы заң ды жең і – адамның рухани ө лшемін қ айта жаң ғ ыртудың, жеке тұ лғ аны қ алыптастырудың басты шарты болып табылады. Пұ шайман, шең бері ө те тар ой-ө ріске дү ниені кө рудін ерекше рухани кабілеттілігі қ арсы қ ойылады. Мұ ндай кабілеттің тү рлі белгілері бар – сенім, сү йіспеншілік, дiни тә жірибе, т. б.

Антиинтеллектуалистердің тұ рғ ысынан діни тә жірибе, ceнім – осы сө здердің дә л мағ ынасындағ ы таным емес, адамның тікелей қ ұ даймен байланысы, трансценденттік қ ажеттілігінен туғ ан ішкі сезім.

Орыс философиясының айрық ша белгілерінің бipi – оның этникалық персонализмі. Этикалық персонализм қ оғ амдағ ы ұ ғ ынық ты тілмен айтқ анда алқ алы жиналыс қ ағ идасына ә келеді. Алқ алы жиналыс (соборность) дегеніміз елдін қ ұ дайғ а деген махаббат негізіндегі бірлігі жә не адамгершілік қ ұ ндылық тарына деген кұ рмет.

Қ aзipгі кезде орыс космизмін (Чижевский, т.б.), тұ тастай алғ анда,

орыс философиясының визиттік карточкасы ретінде бағ алайды. Iстің мә ніне келгенде орыс космизімі концепциясы орыс философиясының тұ жырымдалғ ан сипаттағ ы идеяларын, Соловьев, Флоренский, Федоров, Циолковский, Вернадскийлердің ақ ылы мен жү ректерін жаулағ ан жалпыбірлік идеяларын бейнеледі.

Сө йтіп, орыс философиясының негізгі де, басты принциптері

тұ тастық, жалпыбірлік, этикалық персонализм, қ ауымдастық жә не космизм ұ станымдары болып табылады.

Орыс діни философиясының орыс адамының рухани бағ дарларына ә сері. Орыс философиясының орыс адамының мә дени жә не ә леуметтік бірдейлікті іздестіруіне жә не табуына деген дү ниетанымдық бағ дарлары.

Ә дебиеттер:

1 https://dic.academic.ru/dic.nsf/dic_new_philosophy/

2 https://krugosvet.ru/