Азақстан және дүниежүзілік қауымдастық.

КСРО тарағ аннан кейін ядролық қ ару негізінен Ресей жерінде шоғ ырланды. Қ азір жер жү зінде 5 ядролық держава бар. АҚ Ш, Ресей, Қ ытай, Ұ лыбритания, Франция.

1993 жылы Президент Н.Ә. Назарбаев Лиссабон хаттамасына қ ол қ ойды. Қ азақ стан ядролық қ арудан еркін аймақ болып жарияланды. Соғ ыс ө німдерін шығ аратын кә сіпорындарды бейбіт заттар ө німдеріне айналдыру – (конверсия) жү зеге асырыла басталды.

1996 жылғ ы 31 қ ыркү йекте Қ азақ стан БҰ Ұ -ғ а мү ше 129 елдің қ атарында ядролық қ аруды таратпау жө нінде шартқ а қ ол қ ойды.

Қ азақ стан басшылығ ы ә скери-саяси одақ НАТО-мен ынтымақ тастық қ а маң ызды орын береді. Бұ л ынтымақ тастық " Бейбітшілік ү шін ә ріптестік” бағ дарламасы негізінде жү зеге асуда. 1997 жылғ ы 15-21 қ ыркү йекте Шымкент (Қ азақ стан) жә не Шыршық (Ө збекстан) жерінде НАТО ә скери бө лімдерінің қ атысуымен ә скери жаттығ у ө ткізілді.

2001 жылғ ы 29 тамызда Алматыда " ІІІ ғ асыр ядролық қ арудан тазарғ ан дү ниені қ алайды” атты халық аралық конференция ашылды.

Тә уелсіздік алғ аннан бері халық аралық ұ йымдарғ а мү ше болып кіруге республикағ а жол ашылды. 1997 жылдың басына қ арай Қ азақ стан 60-тан астам халық аралық ұ йымдарғ а мү ше болып кірді. Соның бірі ЮНЕСКО – ірі халық аралық ұ йым. Ол – Білім, Ғ ылым жә не Мә дениет, " Адам жә не биосфера”, " Адам табиғ и ортада” т.б. бағ дарламалар негізінде жұ мыс жасайды.

ЮНЕСКО – Қ азақ станда биологиялық ә ртү рлілікті сақ тау мақ сатында елдің ерекше қ орғ алатын табиғ и аймақ тарын ЮНЕСКО-ның Дү ниежү зілік табиғ и жә не мә дени мұ расы жә не " Адам мен биосфера” бағ дарламасы шең беріндегі аймақ тар тізіміне кіргізу туралы шараларды іске асыруда, бірлесіп жұ мыс атқ аруда. Бұ нымен қ атар, Қ азақ стан халық аралық ұ йым ЮНИСЕФ – Біріккен Ұ лттар Ұ йымының Балалар Қ оры. ЮНИСЕФ Қ азақ стан Республикасындағ ы ө зінің жұ мысын 1992 жылы бастады, негізінен, денсаулық сақ тау саласында, шұ ғ ыл жә рдем кө рсетуді насихаттайды.

ЮНИСЕФ-тің Арал аймағ ының халқ ын сауық тыру жө ніндегі бағ дарламасы - ә йелдер мен балалардың денсаулығ ын қ орғ ау, білім беру, балалардың тамағ ын жақ сарту, сумен қ амтамасыз ету, санитарлық қ ызметті жақ сарту жө ніндегі нақ ты шараларды жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан. Сонымен бірге Қ азақ стан 800-ге жуық мемлекетаралық жә не ү кіметаралық келісім-шарттарғ а қ ол қ ойылды.

Билет№ 19

1) Мал шаруашылығ ы. Қ азақ стан жеріндегі орта ғ асырлық мемлекеттер шаруашылығ ы отырық шы егін шаруашылығ ымен тығ ыз байланыста болғ ан кө шпелі жә не жартылай кө шпелі мал шаруашылы- ғ ына негізделген еді. VI—XII ғ асырлардағ ы мемлекеттердің басты шаруашылығ ы мал ө сіру болғ ан. Орта ғ асырлық қ оғ амда малғ а жеке меншік қ алыптасып дамыды, сө йтіп ақ сү йек байлар тобы бө лініп шық ты. Малғ а жекеменшіктік тең сіздіктің негізі болғ ан. Бай ақ сү йектермен біріге қ ауымның қ атардағ ы мү шелері: кедейлер мен қ ү лдар бү қ арасы тіршілік еткен.

Орта ғ асырлардағ ы жазба деректердің мэліметтеріне қ арағ анда феодалдық мемлекеттердің жылқ ы, қ ой, сиыр, ө гіз жэне тү йе ө сіргенін білеміз. Кө шпенділердің малының қ ү рамында қ ыста жаюғ а неғ ү рлым бейімделген жылқ ы мен қ ой басым болды. Олардың шаруашылығ ында ет пен май қ орын тез толтыратын қ ой шаруашылығ ының маң ызы зор. Сондай-ақ қ ойдың жү ні мен терісінен жылы киім дайындалды. Жылқ ы кө шпелі тү рмыс жағ дайында алыс жайылымдарды игеруге мү мкіндік беретін ерекше шыдамдылығ ы мен тө зімділігі, соғ ыста жэне аң аулауда пайдаланатындығ ы арқ асында аса бағ алы жануар деп есептелді. Сондық тан кө шпелілер тек қ ана тебіндеп жайылатын жылқ ы ө сіруге ерекше кө ң іл бө лген. «Бү л даланың ерекшеліктері мынада: оның шө бі малғ а арпаның орнына жү реді, басқ а елдерде мү ндай ерекшелік жоқ. Онда малдың кө птігі де сондық тан», — деп атап ө ткен араб саяхатшысы Ибн Баттута.

Жылқ ы санының кө п болуы эрқ ашанда байлық тың ө лшемі, малшы билігінің экономикалық негізі болғ ан. Кейбір жазба ескерткіштерде қ ыпшақ тар елінде он мың жылқ ы иеленгендердің кө п болғ аны жө нінде мә ліметтер бар. Тү ріктердің жылқ ысы кли­маты қ атаң, жергілікті табиғ и жағ дайларғ а жақ сы бейімделген еді, сонымен қ атар сү тінің мол жэне еті мен майының сапасы жақ сы болуымен ерекшеленді. Тү ріктер сиыр жэне қ ой етінен жылқ ы етін артық кө ретін, ал бие сү тінен тамаша, шипалы сусын — қ ымыз дайындайтын.

Жазба деректердің мә ліметтеріне қ арағ анда асыл тү қ ымды жылқ ыларды ө сіруге зор кө ң іл бө лген. Тү ріктер қ ой, жылқ ы шаруашылығ ымен бірге ірі қ ара ө сірумен де айналысты, бірақ саны жағ ынан ол ә лдеқ айда аз болды. Сиырлар мен ө гіздер кө шкен кез­де алыс қ ашық тық та кө п жү рісті кө тере алмайды. Мү ның ө зі тү ркі тайпаларының белгілі бір топтарының тү рақ ты қ ыстаулары бар жар- тылай кө шпелі тү рмыс салты болғ анын кө рсетеді. Этнографиялық зерттеулер кө шпелілердің негізінен ең кедей бө лігі сиыр ү стағ анын кө рсетеді. Ірі қ ара кө біне жеуге пайдаланылды. Кө шпелілердің Ба­тыс Қ азақ станғ а ілгерілеуіне қ арай олардың жекелеген топтары тү йе шаруашылығ ымен де айналысқ ан. Қ ү мды жэне шө псіз жерлер- де тү йе ең пайдалы да қ олайлы ү й жануары болды.

Кө шпелілерде аң аулау қ осалқ ы кә сіп болды. Ә л Джахиз «Кө шпелі тү ріктер аң аулағ анда, ә сіресе қ арақ ү йрық тар мен қ ү ландарды қ уғ ан кезінде ғ ажап тө зімді», — деп кө рсетеді. Аң аулағ ан кезде садақ пен жебеден басқ а олар аң ғ а қ ү с салғ ан, қ оянды, тү лкіні, тіпті қ асқ ырды да итпен ү стағ ан. Аң аулаумен қ атар ө зен жағ асында тү ратындар балық аулаумен де айналысқ ан. Жалпы алғ анда, аң аулау дербес сала болмай, шаруашылық тың негізгі тү рі — мал шарушылығ ына кө мекші ғ ана болғ ан.

Егіншілік. Қ алалардың ө сіп ө ркендеуі, сауданың дамуы, ауыл шаруашылығ ы ө німдеріне сү ранымды арттырғ ан. Мү ның ө зі егіншілік пен мал шаруашылығ ының дамуына себепкер болды. Жауын-шашынның аз болуына байланысты Қ азақ станда егіншілік кө бінесе суармалы негізде дамыды. Егін шаруашылығ ы елдің оң тү стігінде, Сырдария, Арыс, Бадам ө зендері алқ абында, Жетісуда, Іле ө зені бойында біршама жақ сы дамыды. Орталық Қ азақ стан егіншілікпен судың тапшылығ ына байланысты тек ө зен алқ аптары мен тау баурайларындағ ы жерлерде ғ ана шү ғ ылданды. Елдің барлық жерлерінде егіншілік кә сіптері мал шаруашылығ ымен ү штасып жатты.

2)XVIII ғ асырда қ азақ жерлерін қ алпына келтіріп, билік жү ргізген –Абылай хан. XVIII ғ.70- жылдары Абылай хан бірқ атар соғ ыстарда соқ қ ы беріп, салық тө леуге мә жбү р еткен қ ала Ташкент.XVIIIғ Абылай хан қ азақ жерінің шекарасын қ алпына келтірді.

3) 50-60 жж. тың игеруге байланысты біздің елге Ресей, Украина, Белоруссиядан миллиондағ ан тұ рғ ындар кө шіп келді. Нә тижесінде 1926 жылы республикадағ ы барлық тұ рғ ынның меншікті салмағ ы 57, 1% қ ұ рап, 1939 жылы бұ л кө рсеткіш 38%-ғ а дейін тө мендеді, ал 1959 жылы небә рі 30 пайызғ а тең болды. Тек соң ғ ы жылдары қ азақ тардың меншікті салмағ ы 50 %-дың кө рсеткішке жетті.

Билет 20